Mielżyński Łukasz h. Nowina (ok. 1560–1628), poseł na sejmy, kasztelan gnieźnieński. Pisał się z Brudzewa w woj. kaliskim, był synem Wojciecha i Jadwigi Iwieńskiej, bratem Mikołaja (zob.). Dworzanin królewski, znajdował się w otoczeniu Zygmunta III w czasie zjazdu w Rewlu w r. 1589. Sekretarz królewski w r. 1590, posłował t. r. od króla na sejm stanowy Prus Książęcych w sprawie kontrybucji na wojnę z Turcją i dzięki sugestywnemu przedstawieniu zagrożenia tureckiego uzyskał obietnicę znacznej pomocy finansowej. Posłował następnie z Wielkopolski na sejmy 1592 i 1593 r. Był jednym z wysłanników sejmiku średzkiego odprawionego w październiku 1594, odwożących królowi pieniądze poborowe przeznaczone na obronę granic południowo-wschodnich. Marszałkował sejmikowi przedsejmowemu 1597 r. w Środzie i został obrany wtedy posłem na sejm. Posłował również na sejm 1598 r.; deputowano go wówczas do pomocy A. Czarnkowskiemu, kasztelanowi rogozińskiemu, czuwającemu nad żeglugą warciańską i prowadzącemu w związku z tym układy z sąsiednimi książętami. Posłował znów na sejm w r. 1600. Obrany 19 VI t. r. jednym z kandydatów na wakujący urząd podkomorzego kaliskiego został 30 VI t. r. mianowany przez króla; składał przysięgę na ten urząd w Kaliszu w czerwcu 1602. Był marszałkiem sejmiku przedsejmowego w Środzie w grudniu 1602 i stąd posłował na sejm 1603 r. Sejmik odprawiony w grudniu 1604 zlecił mu odebranie od poborców poznańskiego i kaliskiego pieniędzy przeznaczonych na korekturę praw i złożenie ich na ratuszu poznańskim obok pieniędzy «warcianych». Był posłem na sejm 1605 r. Należąc do regalistów, podpisał w Poznaniu 18 VII 1606, podczas zjazdu z racji sądów grodzkich, protest przeciwko rokoszowej uchwale sejmiku średzkiego z 8 VII t. r. Pod Wiślicą wystąpił (on lub jego brat Mikołaj) w obronie jezuitów i ich szkół. Posłował na sejm 1607 r.
Dn. 8 III 1608 obrano M-ego na marszałka zjazdu części szlachty woj. poznańskiego i kaliskiego, zgromadzonej tam z racji sądów grodzkich. Zjazd ten radził nad zaspokojeniem pretensji pieniężnych żołnierzy inflanckich, ale poświęcił sporo uwagi także wichrzeniom byłych rokoszan. Należał M. do komisji, którą król w r. 1609 wysłał do Królewca na prośbę opozycji szlacheckiej niezadowolonej z kurateli elektora brandenburskiego Jana Zygmunta. Załatwiła ona najważniejsze dezyderaty kwerulantów (przyznanie szlachcie wpływu na zarząd krajem) i utwierdziła prawo apelacji do króla polskiego. Z sejmu 1611 r. wszedł do komisji mającej zająć się regulacją żeglugi na Warcie, a z pierwszego odbywanego w r. 1613 sejmu – do komisji dla rozgraniczenia ziemi wieluńskiej od Śląska. Sejm nadzwycz. odprawiany w grudniu t. r. wyznaczył go na członka komisji, która w Bydgoszczy pod przewodem W. Gembickiego, bpa kujawskiego, miała układać się ze skonfederowanym wojskiem «smoleńskim». Sejmik posejmowy 17 I 1614 zlecił ponadto tym komisarzom odebranie donatywy duchownej, retent z Radomia i sumy należnej od elektora brandenburskiego. Od 20 II do 7 V 1614 M. brał nader czynny udział w pertraktacjach z przedstawicielami skonfederowanego wojska, którzy potrafili wymusić na komisarzach przyjęcie wszystkich swych żądań. Posłował jeszcze potem na sejmy 1615 i 1616 r., tak iż w sumie było tych posłowań aż 14, ilość prawie rekordowa. Mianowany został kasztelanem gnieźnieńskim w r. 1616, krótko przed 10 X. Na sejmie 1618 wszedł M. wraz z bratem Mikołajem do powołanej przez króla komisji dla zbadania sprawy zburzenia zboru poznańskiego. W r. 1619 obaj bracia, Łukasz i Mikołaj, mieli jeszcze w swoim depozycie pieniądze przeznaczone na regulację Warty, które zlecono im wtedy oddać W. Kierskiemu, wobec tego, iż ten podjął się «rumowania» owej rzeki.
Po ojcu dziedzic Brudzewa, Wyrzutowa, Rudy, części Moszczenicy i Stawu w pow. pyzdrskim, nabył M. od Wojciecha Mielżyńskiego miasteczko Mielżyn oraz wsie Mielżynko i Lipę w tymże powiecie, Ruchocino, Czechowo i Jarząbkowo w pow. gnieźnieńskim, Grabonóg, części Brześnicy i Podrzecza w pow. kościańskim. Trzymał dożywociem starostwo powidzkie, odkupione w r. 1614 za cenę 10 000 zł od Krzysztofa Wysockiego, starosty gnieźnieńskiego. Krótko przed śmiercią cedował tę królewszczyznę synowi Łukaszowi. Zmarł w r. 1628, po 15 I, a przed 16 II.
Z małżeństwa (ok. r. 1593) z Elżbietą Czacką, córką Baltazara, komornika ziemskiego poznańskiego, miał synów młodo zmarłych: Baltazara, koadiutora kanonii poznańskiej, i Łukasza, oraz córkę Annę, żonę najpierw Andrzeja Opalińskiego, podkomorzego poznańskiego, potem Remigiana z Otoka Zaleskiego, referendarza kor., z czasem kasztelana łęczyckiego.
Estreicher; Niesiecki; Uruski; Żychliński, I; – Byliński J., Sejm z r. 1611, Wr. 1970; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, IV; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; Ochman S., Sejmy z lat 1615–1616, Wr. 1970; Wisner H., Walka o realizację konfederacji warszawskiej, „Odrodz. i Reform. w Polsce”, T. 19: 1974 s. 146; – Akta sejmikowe woj. pozn., I cz. 1–2; Analecta Romana, Script. Rer. Pol., Kr. 1894 XV; Diariusz Komisji Bydgoskiej w r. 1614, Arch. Kom. Hist., Kr. 1880 II; Vol. leg., II 1458, III 31, 88, 113, 184, 242; Wielewicki, Dziennik, II; – AGAD: Metryka Kor. 145 k. 171v., 173 k. 8; Arch. Państw. w P.: Akta grodz. Gniezn. 58 k. 225, 132 k. 90, Kościan. 115 k. 770v., Poznań. 24 k. 4, 27 k. 111v., 28 k. 578v., 31 k. 441v., 444v., 565, 606v., 161 k. 560, 194 k. 895, 663 k. 145v., Pyzdr. 36 k. 464, 38 k. 387, 39 k. 208v., 210, 54 k. 274v., 60 k. 27, Wschow. 56 k. 11v.
Włodzimierz Dworzaczek