Kopciowa Lukrecja Maria, margrabianka Strozzi, 1. v. Radziwiłłowa (zm. 1694), córka Pompejusza Strozzi i Eleonory Gverrieri, przybyła do Polski w otoczeniu arcyksiężniczki Cecylii Renaty i należała następnie do jej fraucymeru. W październiku 1642 r. poślubiła w Warszawie księcia Aleksandra Ludwika Radziwiłła, marszałka wielkiego W. Ks. Lit., który rozwiódł się 4 VII 1642 r. ze swą drugą żoną Eugenią Katarzyną Tyszkiewiczówną. W posagu wniosła mu 10 000 szkudów, otrzymując jako oprawę 100 000 zł i dożywocie na dobrach Czarnawczyce w woj. brzeskim (zapis z 28 V 1647), a później także 200 000 zł na dobrach zastawnych Turzec w woj. nowogrodzkim. Radziwiłł, wówczas już schorowany i otyły wdowiec, posiadał dorosłe dzieci ze swego pierwszego małżeństwa z Teklą Wołłowiczówną, starościanką żmudzką: syna Michała Kazimierza i dwie córki. Małżeństwo z Lukrecją Marią zapewniło Radziwiłłowi życzliwość Cecyliii Renaty, dzięki poparciu której otrzymał w r. 1643 ekonomię olitską na Litwie. Lukrecja Maria urodziła dwoje dzieci: córkę Cecylię Marię i syna Dominika Mikołaja, który przyszedł na świat ok. r. 1650 w miesiącu wrześniu. Dn. 15 III 1652 r. uzyskała od męża zapis całego majątku ruchomego poza inwentarzem folwarcznym i rynsztunkiem wojennym. Wiosną 1653 r. schorowany A. L. Radziwiłł złożył urząd marszałka wielkiego W. Ks. Lit. na sejmie w Brześciu Lit. i wyjechał z żoną do Włoch do Bolonii na kurację. W czasie pobytu w Bolonii spisał dn. 15 III 1654 r. testament, którym potwierdzał zapisy dla żony i dzielił majątek między dwóch synów: dorosłego Michała Kazimierza, krajczego W. Ks. Lit., i małoletniego Dominika Mikołaja. W kilka dni później, przed 22 III 1654 r. Lukrecja Maria owdowiała. O ciało zmarłego toczył się między wdową i jej pasierbem M. K. Radziwiłłem, który przybył przed 4 IV 1654 r. do Bolonii, proces, który rozstrzygnął J. H. Lomellin, kardynał i arcybiskup Bolonii, na korzyść Radziwiłła.
Między macochą i pasierbem doszło również do ostrego sporu o realizację postanowień testamentarnych zmarłego A. L. Radziwiłła. M. K. Radziwiłł uznał, że testament został wymuszony na chorym mężu przez Lukrecję Marię. Pośrednikami w tym sporze zostali król Jan Kazimierz i królowa Maria Ludwika, którzy oddali wdowę i jej nieletnie dzieci pod opiekę księdza referendarza litewskiego Jana Dowgiałły Zawiszy i opata trzemeszeńskiego księdza Niewiarowskiego. Po powrocie z zagranicy w lipcu 1654 r. M. K. Radziwiłł opanował siłą główną rezydencję zmarłego ojca, zamek w Białej, obsadził go wojskiem, obwarował i zabronił ówczesnemu staroście bialskiemu Tobiaszowi Arciszewskiemu wpuszczać wdowę na zamek. Zagarnął również zbrojnie dobra Lukrecji Marii Czarnawczyce. Dn. 16 X 1654 r. Lukrecja Maria i jej opiekunowie zawarli z Radziwiłłem ugodę, na mocy której uznano za nieważny testament zmarłego A. L. Radziwiłła. M. K. Radziwiłł zwrócił wdowie dobra Czarnawczyce, oddał jej dzieciom na utrzymanie dobra Woskrzenicę i zobowiązał się wypłacać rocznie 4 000 zł. Po obaleniu testamentu ojca M. K. Radziwiłł nie zaprzestał najeżdżać dóbr macochy Czarnawczyce i Turzec. Lukrecja Maria prowadziła z nim nieustannie procesy (1655–6, 1660) przerywane przeważnie kompromisowymi ugodami. W listopadzie 1663 r. została zawarta między macochą i pasierbem ugoda dzięki interwencji króla i Ludwiki Marii, która opiekowała się dawną wychowanką królowej Cecylii Renaty. M. K. Radziwiłł oskarżył sługi Lukrecji Marii o najazdy na dobra Mir, Korelicze i Derewnę.
W r. 1658 lub 1659 Lukrecja Maria poślubiła Jana Karola Kopcia, wojewodę połockiego (od 2 III 1658), który zajął się obroną interesów żony i jej nieletnich dzieci. W r. 1659 lub 1660 urodziła się pierwsza córka z tego małżeństwa, Franciszka, późniejsza Sapieżyna, starościna brzeska. W listopadzie 1662 r. wydała K. za mąż córkę Cecylię Marię za Mikołaja Hieronima z Granowa Sieniawskiego, dziedzica hrabstwa szkłowskiego. Główną troską K-ej stało się teraz wychowanie jedynego syna, Dominika Mikołaja Radziwiłła, który w l. 1661–3 odbywał nauki w szkołach polskich i włoskich. W r. 1664 K. udała się do Włoch po syna, którego po powrocie do kraju oddała jesienią 1664 r. do szkoły. W r. 1666 fundowała zakon dominikanów w Pińsku i zbudowała dla nich drewniany kościół i klasztor. Po dojściu syna do pełnoletności zabiegała o uzyskanie dla niego równego działu dóbr po ojcu. M. K. Radziwiłł, wówczas już podkanclerzy i hetman polny lit., skrzywdził jednak w dziale przeprowadzonym 12 IX 1671 r. młodszego brata. K. skojarzyła również małżeństwo 11 X 1672 syna z czternastoletnią Anną Marianną Połubińską, córką marszałka wielkiego lit. Aleksandra Hilarego. K. kierowała pierwszymi krokami syna na arenie politycznej i brała czynny udział w życiu politycznym kraju, obserwując nawet osobiście obrady sejmowe. Należała do stronnictwa profrancuskiego zgrupowanego wokół Jana Sobieskiego. Dzięki jej staraniom D. M. Radziwiłł obrany został posłem woj. nowogrodzkiego na sejm koronacyjny w Krakowie w r. 1676. K. na przełomie 1680 i 1681 r. owdowiała po raz drugi. Wskutek nieporozumień z zięciami, mężami dwóch jej córek z drugiego małżeństwa, Kazimierzem Władysławem Sapiehą z Kodnia, starostą brzeskim, mężem Franciszki, i Stanisławem Karolem Łużeckim, kasztelanem podlaskim, a następnie wojewodą podolskim, mężem Anny, odsunęła się od rodziny i osiadła u syna w Czarnawczycach, w których zmarła 18 X 1694 r. Wystawny pogrzeb z udziałem nuncjusza papieskiego odbył się 15 III 1695 r. w kościele farnym Św. Anny w Warszawie.
Słow. Geogr., VIII 171; Boniecki; Niesiecki; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 380; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 47, 170; – Bartoszewicz K., Radziwiłłowie, W.–Kr. 1928 s. 175–7; Kotłubaj E., Galeria nieświeska portretów radziwiłłowskich, Wil. 1857 s. 340, 345–7 (podane daty przeważnie błędne); Sapiehowie, Materiały historycznogenealogiczne i majątkowe, Pet. 1894 III; Taurogiński B., Z dziejów Nieświeża, W. 1937; – Radziwiłł A. S., Pamiętniki…, Wyd. E. Raczyński, P. 1839 II 80, 88, 482; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Oprac. J. Woliński, Wr. 1958 s. 152, 282, 290; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II nr 79 (diariusz Karola Stanisława Radziwiłła), dz. IV teka 2 kop. 29–30, teka 3 kop. 31–34 (listy Aleksandra Ludwika Radziwiłła), teka 10 kop. 103 (75 listów D. M. Radziwiłła), teka 26 kop. 361 (listy Michała Kazimierza Radziwiłła), teka 48 kop. 644 (list. Cecylii Marii Radziwiłłówny), teka 54 kop. 703 (korespondencja Lukrecji Marii), dz. V teka 160 nr 7185 (korespondencja K-ej), teka 160 nr 7177 (listy J. K. Kopcia), dz. XI teka XI nr 576, 596, 603–614ab, 632–641, 655, 657.
Tadeusz Wasilewski