Lupus (zm. po r. 1180, najpóźniej w r. 1187). biskup płocki. O pochodzeniu L-a nie wiemy nic pewnego. W XV w. wywodzono go z rodu Godziembów, w wiekach następnych nazwano ojca Dersławem. Zaczęto też uważać imię Lupus za łacińskie tłumaczenie imienia Wilk lub Wilczek. Ponieważ przypisywano polski rodowód biskupom płockim XII w., niewątpliwym cudzoziemcom, nie można wykluczyć, że L. był obcokrajowcem. Niepewny jest podany przez tradycję (wiek XV) szczegół, jakoby L. przed objęciem biskupstwa pełnił urząd kustosza katedry płockiej. Początki kariery duchownej L-a łączyć należy zapewne z Małopolską, przypuszczalnie z ośrodkiem w Wiślicy, świadczy o tym trwała więź biskupa z dworem Kazimierza Sprawiedliwego. L. objął biskupstwo płockie po śmierci biskupa Wernera, 5 II 1172. Desygnował go na ten urząd przypuszczalnie Bolesław Kędzierzawy (zm. 30 X 1173). Przeciwnie niż Werner, reprezentant powiązań z cesarstwem, L. był przedstawicielem kierunku propapieskiego. Popierał nowe zakony i, jak się zdaje, niechętnie odnosił się do benedyktynów, faworyzowanych przez poprzednika. Założone przez Wernera przy należącym do katedry kościele Najśw. Maryi Panny w Płocku opactwo benedyktyńskie było pod koniec rządów L-a opuszczone przez mnichów, a sama świątynia i jej majątek miały znajdować się w poważnym zaniedbaniu.
Zapewne L. reprezentował interesy przywódcy nowych sił politycznych Kazimierza Sprawiedliwego na Mazowszu. Wszystkie znane wystąpienia L-a odnoszą się do terytorium poza diecezją płocką. Wydaje się, że pochłonięty polityczną współpracą z Kazimierzem zaniedbywał rządy biskupstwem. W l. 1172–5 spotykamy L-a w dzielnicy sandomierskiej Kazimierza, na wiecu w Milicy, gdzie pośredniczył w przekazaniu klasztorowi joannitów w Zagościu darowizny tegoż księcia. W kwietniu 1177 wystąpił L. w Gnieźnie na ogólnopolskim zjeździe zwołanym przez Mieszka Starego. Po obaleniu Mieszka i wprowadzeniu Kazimierza na tron krakowski uczestniczył w obradach zjazdu łęczyckiego 1180 r., biorąc udział w opracowaniu znanych uchwał podjętych w Łęczycy przez książąt i episkopat. W l. 1184–5 woj. mazowiecki Żyro odebrał biskupstwu płockiemu wspomniany kościół Najśw. Maryi Panny wraz z całym uposażeniem świątyni; niemal równocześnie ród Toporczyków wystąpił z roszczeniami do kościoła Św. Benedykta w Płocku, należącego do kapituły katedralnej: prawdopodobnie mamy do czynienia z sytuacją określoną bądź przez wakans po śmierci L-a, bądź przez ogromne osłabienie pozycji biskupa i kapituły w księstwie. Oba wspomniane zamachy na własność kościelną zostały zapewne udaremnione po objęciu przez Kazimierza władzy nad dzielnicą mazowiecko-kujawską w r. 1186.
Rywalizacja biskupa płockiego i wojewody w dziedzinie kształtowania polityki Mazowsza znalazła, jak się zdaje, wyraz w kronice mistrza Wincentego Kadłubka, który poświęcił obszerny ustęp biskupom Płocka jako organizatorom obrony wojskowej diecezji. Biorąc pod uwagę powiązania L-a i Wincentego z dworem i kancelarią Kazimierza Sprawiedliwego wolno przypuszczać, iż treść ustępu była inspirowana przez kontakt osobisty L-a i pisarza. Jeszcze raz spotykamy L-a w Małopolsce u boku Kazimierza na zjeździe w Świerzu górnym (lub Zwierzchowie). W obecności księcia i arcbpa Zdzisława ogłosił publicznie przywilej Kazimierza dla klasztoru bożogrobców w Miechowie oraz spisał dokument książęcy zaświadczający to nadanie. Próbowano ustalić datę powyższego wystąpienia na dzień 13 IV 1187.
L. zapewne zakończył życie niedługo po zjeździe, ponieważ t. r. pojawił się już w źródłach jego następca Wit. Podstawy takiej datacji są jednak kwestionowane, stąd czas i okoliczności zgonu L-a można próbować ustalić tylko w sposób pośredni. Hipotetyczne ramy czasowe śmierci L-a wyznaczają lata 1184–7. Wg tradycji pochowany został w katedrze płockiej. Opinia tradycji przypisuje L-owi łagodność i umiarkowanie, w szczególności niechęć do zemsty oraz podanie, że przez ostatni rok życia był on tknięty paraliżem.
Deptuła C., Początki klasztorów norbertańskich w Dłubni-Imbramowicach i Płocku, „Roczniki Human.” T. 16: 1968 z. 2 s. 24–7, 35 i n.; Kętrzyński W., Studya nad dokumentami XII wieku, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1891 XXVI 209, 220, 226, 263, 299 i n.; Nowowiejski A., Płock – monografia historyczna, Płock 1930 s. 40; Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, W. 1881 s. 350–2; – Kod. Maz. (Kochanowskiego), nr 94, 107–11, 117 i n., 123; Kozłowska-Budkowa Z., Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, Kr. 1937 nr 78 s. 112–3; Mon. Pol. Hist., II (Mistrza Wincentego Kronika polska) s. 334–6, 339, VI (Joannis Dlugossi Vitae episcoporum Plocensium abbreviatae…) s. 596 i n., 603.
Czesław Deptuła