Starzewski (Ostoja Starzewski) Maciej Jan Adolf (1891–1944), prawnik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 17 VI w Krakowie, był synem Tadeusza (zob.) i Heleny z Hajdukiewiczów, bratem Jana (zob.).
S. uczył się w III Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego, gdzie zdał maturę w r. 1909. T.r. rozpoczął studia na Wydz. Prawa UJ, które ukończył w r. 1913; przygotowania do złożenia rygorozów doktorskich przerwał wybuch pierwszej wojny światowej. Dn. 12 IX 1914 wstąpił do Legionów Polskich (LP); przydzielony został do Oddz. Intendentury Dep. Wojskowego (DW) Naczelnego Komitetu Narodowego w Wiedniu. Dn. 30 VI 1915 został przeniesiony do Intendentury Komendy Legionów, a od 11 VII t.r., w składzie kompanii sztabowej LP, brał udział w walkach na terenie Król. Pol. Zachorował wówczas na tyfus plamisty i jako rekonwalescent (w stopniu sierżanta od 5 VIII) ponownie służył (od 9 IX) w DW. Od 8 I 1916 pełnił funkcję oficera werbunkowego kolejno w Piotrkowie, Olkuszu, Lublinie i Włocławku, a 7 VII t.r. przydzielony został do referatu wydawnictw wojskowych DW. Dn. 28 I 1917 uzyskał stopień chorążego werbunkowego (z dn. 1 I) i został II komisarzem w powstałym w lutym t.r. Krajowym Inspektoracie Zaciągu (KIZ) w Lublinie, a następnie adiutantem szefa KIZ płk. Władysława Sikorskiego. Po kryzysie przysięgowym został przeniesiony 10 X t.r. do Dowództwa Uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego (Pol. Kor. P.) w charakterze zastępcy szefa kancelarii, a 13 I 1918 do Grupy Materialnej Dowództwa Armii Pol. Kor. P. W lutym t.r., w czasie przebicia się oddziałów Pol. Kor. P. przez linię frontu pod Rarańczą przebywał na urlopie w Krakowie; obawiając się internowania przedostał się do Warszawy i 1 III podjął pracę jako referent w MSWojsk. rządu powołanego przez Radę Regencyjną. Pracę przerwał w trakcie ofensywy sowieckiej w lipcu 1920 i wstąpił ochotniczo do WP; 16 VII przydzielony został do Okręgowego Inspektoratu Armii Ochotniczej, a następnie do Oddz. III 5. Armii. Dn. 17 VIII na czele swych żołnierzy zdobył śmiałym atakiem Pułtusk, dwa dni później Karniewo; za czyny te otrzymał Krzyż Walecznych. Do listopada t.r. służył w Oddz. III 3. Armii; WP opuścił w stopniu porucznika.
Dn. 19 III 1921 zwolnił się S. z pracy w MSWojsk. i wrócił do Krakowa, gdzie 28 IV r.n. uzyskał na UJ stopień doktora praw (promotor Władysław Leopold Jaworski). Od lutego 1923 był asystentem – wolontariuszem w Seminarium Prawa Polskiego [Politycznego], a następnie od 1 X t.r. starszym asystentem na UJ. W tym czasie uczestniczył w pracach powstałego na początku r. 1923 klubu młodych konserwatystów krakowskich, występującego od 18 XII t.r. pod nazwą Klubu Pracy Politycznej (zawiesił działalność w poł. r. 1924). Od 1 XI 1925 do 30 IX r.n. przebywał na urlopie naukowym «dla uzupełnienia studiów» w uniwersyteckich ośrodkach europejskich, m.in. w Paryżu. Dn. 1 X 1927 podjął ponownie obowiązki w Seminarium Prawa Polskiego na UJ i pełnił je do 30 IX 1930, formalnie należąc do Katedry Prawa Sądowego. Działalność naukową rozpoczął od studiów nad myślą J. J. Rousseau; wydał przekłady dwu jego prac, opatrzone własnym komentarzem: „Uwagi nad rządem Polski” (Kr. 1924) i „O umowie społecznej” (Kr. 1927), opublikował też rozprawę Teoria społeczno-polityczna Staszica a Jan Jakub Rousseau: w setną rocznicę śmierci Stanisława Staszica („Przegl. Współcz.” 1926 nr 46–47, odb. Kr. 1926). Drugim nurtem zainteresowań S-ego było prawo konstytucyjne współczesnych mu państw; opublikował z tego zakresu m.in. pracę Konstytucja Republiki Czechosłowackiej (Kr. 1926). W r. 1928 ukazała się najlepsza w jego dorobku monografia pt. Środki zabezpieczenia prawnego konstytucyjności ustaw (Kr.), a także praca pt. Prawo konstytucyjne porównawcze (Kr., mszp. powielony). Dn. 28 II 1928 odbyła się na UJ dyskusja habilitacyjna S-ego (tematem były umowy z innymi państwami jako źródło prawa polskiego), a 1 III t.r. wykład habilitacyjny, po którego przyjęciu przyznano S-emu veniam legendi; w czerwcu został zatwierdzony przez ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako docent prawa politycznego, ogólnego i polskiego. Od 1 X 1930 prowadził wykłady i ćwiczenia w Seminarium Prawa Politycznego i Prawa Narodów (do 31 X 1934). Dn. 1 I 1931 objął funkcję wykładowcy w Szkole Nauk Politycznych, połączonej organizacyjnie z Wydz. Prawa UJ; wykładał w niej problematykę ustrojowo-polityczną, dotyczącą m.in. Stanów Zjednoczonych, Francji, Rosji carskiej i ZSRR, Austrii, Szwajcarii i dominiów brytyjskich. Dn. 7 XI 1934 został mianowany profesorem nadzwycz.; objął wówczas kierownictwo Seminarium Prawa Politycznego, które sprawował do wybuchu wojny. Opublikował w tym czasie m.in. artykuły Gesetze und Verfassung in Polen („Zeitschr. für Ostrecht” Jg. 3: 1929 H. 1, odb. Berlin 1929), Artikel 126 der polnischen Verfassung und das Oberste Verwaltungsgericht (tamże Jg. 5: 1931 H. 8/9, odb. Berlin 1931) oraz prace Ze studiów nad ustrojem faszystowskim (Kr. 1931) i Organizacja społeczeństwa na podstawie ekonomicznej w ustroju faszystowskim (Kr. 1931), będące analizą zarówno założeń doktrynalnych, jak i organizacji państwowej faszystowskich Włoch. Ogłosił też raport specjalny na międzynarodowy kongres prawa porównawczego w Hadze w r. 1932 pt. Les sources diverses du droit, leur equilibre et leur hierarchie dans l’ordre juridique polonais, sur la base de la théorie de la hierarchie des normes („Przegl. Prawa i Admin. im. E. Tille” R. 57: 1932, odb. Lw. 1932), a także prace: Neutralność we współczesnym prawie międzynarodowym (W. 1933) oraz Elita i wódz w projekcie ustroju Trzeciej Rzeszy (P. 1933). Zajmując się w dalszym ciągu prawem konstytucyjnym, uzyskał w tej dziedzinie największe osiągnięcia. Był wyznawcą i praktykiem szkoły normatywistycznej i choć nie stworzył skończonego systemu, to «doprowadził normatywną teorię państwa i prawa do najdalszych konsekwencji» (Konstanty Grzybowski). Interesował się także doktrynami ustrojowymi, historią konstytucjonalizmu i funkcjonowaniem życia politycznego, publikując m.in. Rozwój konstytucjonalizmu we Francji (W. 1930), System carski. Według wykładów (Kr. 1933), Rosja sowiecka (Kr. 1934), Republika Austriacka do marca 1933 r. (Kr. 1935), Konstytucja austriacka z dnia 1 maja 1934 (Kr. 1936), Ustrój Szwajcarii (Kr. 1936, mszp. powielony), Systematyka ustrojów politycznych („Ruch Prawn.” 1936 z. 3, odb. P. 1936), Ewolucja stosunków Rosji od końca XIX w. do upadku caratu (Kr. 1937, mszp. powielony), Powstanie i ustrój ZSRR (Kr. 1938, mszp. powielony), Ustrój dominionów i charakter Brytyjskiej Rzeczpospolitej Narodów (Kr. 1939). S. towarzyszył swą refleksją zmianom konstytucyjnym zachodzącym w Polsce. W rozprawie Od sejmowładztwa do rządów gabinetowych (Kr. 1934) ocenił nowelę sierpniową z r. 1926 jako posunięcie wprowadzające rzeczywistą równowagę władz i system rządów gabinetowych, a w ogłoszonych t.r. Uwagach prawno-politycznych nad projektem Konstytucji Wicemarszałka Cara (Kr.) wystąpił jako zwolennik zmian konstytucyjnych. W r. 1935 poparł konstytucję kwietniową, po czym ogłosił prace: Typ nowego ustroju państwowego Polski (Kr. 1935), Uwagi o zwierzchnictwie sił zbrojnych oraz o prawie łaski Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej (Kr. 1935), Stanowisko senatu w Konstytucji 23 IV 1935 r. (W. 1936) oraz O ordynacji wyborczej do sejmu 1935 roku (Kr. 1938). Z przekonań był jednak demokratą; w artykułach publikowanych m.in. w „Czasie” akcentował zachowanie w konstytucji kwietniowej demokratycznego charakteru państwa, kontynuowanie w niej polskich tradycji, ulepszenie ustroju przez równowagę władz, pozostawienie parlamentowi pełni władzy ustawodawczej i zracjonalizowanych uprawnień kontrolnych oraz zachowanie przewagi sejmu nad senatem. Postawę demokratyczną manifestował też w odczycie pt. Demokracja a totalizm (Kr. 1937), wygłoszonym w klubie dyskusyjnym Związku Legionistów w Krakowie. W l. 1936–7 brał udział w przygotowywaniu reformy studiów prawniczych; był współautorem, wraz z m.in. Stanisławem Kutrzebą i Adamem Krzyżanowskim, jednego z dwóch projektów, które Rada Wydz. Prawa UJ przedstawiła Min. WRiOP. Dn. 1 VI 1938 uchwalono wniosek o przyznanie S-emu tytułu profesora zwycz. (wg protokołu Rady Wydz. Prawa). T.r. odznaczono go Medalem Niepodległości. S. będąc członkiem Stronnictwa Zachowawczego i Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN), został z ramienia OZN wybrany na posła do Sejmu 6 XI 1938 (okręg wyborczy nr 80, Kraków). W sejmie należał do koła parlamentarnego OZN i był członkiem trzech komisji: administracyjno-samorządowej, prawniczej oraz dla zmiany ordynacji wyborczej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. został 6 XI 1939 aresztowany w ramach tzw. Sonderaktion Krakau; wraz z innymi profesorami UJ i Akad. Górniczej umieszczono go w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich, po trzech dniach przewieziono do Wrocławia, a stąd 28 XI t.r. do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Mimo czynionych m.in. przez brata, Jana, wówczas posła RP w Kopenhadze, interwencji dyplomatycznych (za pośrednictwem posła szwedzkiego w Danii C. F. Hamiltona), przebywał S. w obozie do 8 II 1940. Wrócił do Krakowa w stanie wyczerpania nerwowego i fizycznego, mimo to włączył się w funkcjonowanie podziemnego Wydz. Prawa UJ; wykładał prawo konstytucyjne oraz prawo narodów, egzaminował, prowadził proseminarium. Od października 1944 pracował również w podziemnej Szkole Nauk Politycznych. Przeżycia obozowe pogorszyły stan jego zdrowia, m.in. rozwinęła się gruźlica płuc. S. zmarł w Krakowie 4 XII 1944, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim.
S. był żonaty (od 17 IX 1935) z Kazimierą z Czermaków, 1.v. Szczepańską (4 XI 1893 – 29 I 1965). Małżeństwo było bezdzietne.
Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, W. 1994 (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki w latach 1939–1945, Wr. 1989; Dybiec, UJ; Gawęda S., Uniwersytet Jagielloński w okresie II wojny światowej, 1939–1945, Wr. 1988; Grzybowski K., Siedemdziesiąt lat nauki prawa polskiego, Zesz. Nauk. UJ 1964 nr 100, Prace Prawn. z. 18 s. 337–47 (red. M. Patkaniowski, fot.); Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1939–1945, Oprac. M. i A. Zarębowie, Kr. 1975; Pierzchała H., Wyrwani ze szponów państwa – SS. Sonderaktion Krakau 1939–1941, Kr. 1997; Sarnecki P., Maciej Starzewski (1891–1944), w: Złota Księga Wydziału Prawa i Administracji UJ, Kr. 2000; Wyrok na Uniwersytet Jagielloński 6 listopada 1939, Red. L. Hajdukiewicz, Kr. 1989 s. 79–80 (fot.); – Alfabetyczny spis oficerów rezerwy, W. 1922 s. 275; Izby Ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 (5); Kron. UJ za l. 1923/24 – 1933/34, s. 23 (spis prac); toż za l. 1936/37 – 1938, s. 91; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Rocznik oficerów rezerwy, W. 1934 s. 13, 442; Sejm i Senat 1935–1940, s. 101, 271 (fot.), s. 317, 322, 326; Skład osobowy Sejmu RP oraz Komisji sejmowych, W. 1938 s. 30, 50, 57, 64, 72; Who’s Who in Central and East Europe 1933/4; – Grzybowski S., Wspomnienia, Kr. 1999 s. 299, 323, 353–4, 356; Listy Władysława Sikorskiego do Władysława L. Jaworskiego i Prezydium Naczelnego Komitetu Narodowego (1914–1919), Oprac. Z. Koziński, Z. Pietrzyk, Kr. 1987; Podstępne uwięzienie profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej (6 XI 1939). Dokumenty, Oprac. J. Buszko, I. Paczyńska, Kr. 1995; – „Czas” 1928 nr z 7 V, 1934 nr 32, 1938 nr 306, 307; „Monitor Pol.” 1938 nr 264; – AP w Kr.: Spis ludności 1921, T. 2 (nr 7131) Dz. I–II, Arch. NKN, sygn. 186 k. 187; Arch. UJ: sygn. S. II – 522 nr 5813, sygn. S. II 581 s. 153, 404, sygn. S. II 619 (teczka personalna S-ego), sygn. WP II 86 k. 39, 41; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 9953 (mater. dot. organizacji i studiów prawn.), sygn. 10359 (papiery J. Hulewicza); – Mater. w posiadaniu Katarzyny Krajewskiej z W.; – Informacje Zygmunta Kozaka z W. na podstawie CAW (akta personalne, sygn. Ap 6699, akta odznaczeniowe, sygn. KW 114/3264, MN 543 z 27 VI 1938, fot.).
Paweł Sarnecki i Anna Wiekluk