Sołtyk Maciej Kajetan h. własnego (zm. 1804), kanonik krakowski, sekretarz w. kor. Był synem Macieja, kaszt. warszawskiego (zob.) i Salomei z Nakwaskich, bratankiem bpa krakowskiego Kajetana (zob.), bratem kaszt. zawichojskiego Józefa (zob.) i senatora Król. Pol. Stanisława (zob.).
Przeznaczony do stanu duchownego, podjął S. prawdopodobnie naukę w seminarium misjonarzy przy kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Być może uczył się też w kieleckim seminarium księży komunistów, tzw. Bartoszków. Już w r. 1762 został przedstawiony królowi Augustowi III jako kandydat do kanonii w krakowskiej kapitule katedralnej po krewnym, ks. Ignacym Sołtyku. Dn. 25 VIII 1762 dostał probostwo kościoła zamkowego św. Michała na Wawelu. Otrzymawszy dyspensę z tytułu niepełnoletności został 19 V 1763 instalowany na kanonię krakowską fundi Górka. Kształcił się pod okiem stryja, bpa krakowskiego Kajetana, który zajął się edukacją także jego rodzeństwa. Pod opieką biskupa znajdował się też stryjeczny brat S-a, kandydat do stanu duchownego, potem ksiądz, Michał Sołtyk (zob.), syn Józefa, miecznika sandomierskiego (zob.). Stąd są spore trudności w rozróżnieniu, o którym z księży Sołtyków, bratanków biskupa, mówią źródła. S. był też czasem mylony w literaturze ze stryjem Kajetanem.
Zapewne w reakcji na uwięzienie stryja w r. 1767 napisał S. Odę do […] ks. Michała Sołtyka, kantora krakowskiego w Rzymie bawiącego… (datowana 19 XI 1767, opublikowana przez B. Wolską w: „Arch. Liter.” T. 22: 1978) oraz Odę do ks. […] Sołtyka, biskupa krakowskiego od […] Kajetana Sołtyka, kanonika krakowskiego, synowca, pisana z okoliczności wzięcia w areszt moskiewski […] 1767 (z 20 I 1768, wyd. tamże); autorstwo S-a jest tylko prawdopodobne, nie udowodnione. Są wskazówki, że S. był także autorem któregoś z pism, rozpowszechnianych jako autentyczny list bpa Sołtyka, ale napisanych już po jego uwięzieniu i przerwaniu kontaktów z krajem.
Ok. r. 1770 związał się S. z konfederacją barską. Pomijana dyskretnym «coś mu się stało i poszedł do wojska» (L. Łętowski) decyzja ta spotkała się z dezaprobatą kapituły, która kilkakrotnie go upominała. Działał na początku r. 1770 wśród zwolenników podskarbiego kor. Teodora Wessla, a przeciwników bpa kamienieckiego Adama Krasińskiego. Z końcem lutego t.r. wyjechał do Drezna, by ściągnąć stamtąd Wessla i w nadziei uzyskania wsparcia pieniężnego dla konfederatów. Po powrocie z Saksonii rozpowszechniał wieści o uzyskaniu 15 tys. dukatów kwartalnego zasiłku od rządu saskiego. W kwietniu przebywał z marsz. gostynińskim Michałem Dzierżanowskim w Bielsku, by delegatów wielkopolskich przeciągnąć na swą stronę, a odsunąć od Generalności. Brał przypuszczalnie udział w planach Wessla, pragnącego zastąpić istniejącą Generalność nową, utworzoną przez swoich zwolenników, i zapewne z tym zamiarem miał jechać do woj. płockiego i dopomóc «bratu swemu» (wg słów manifestu J. Bierzyńskiego z 23 I 1771) do uzyskania marszałkostwa. Jednak do realizacji tych planów nie doszło i S. prawdopodobnie był w gronie konfederatów, którzy odstawili do Czarnego Dunajca Józefa Bierzyńskiego, marsz. sieradzkiego, oskarżonego przez Generalność o zdradę i pojmanego 9 IV t.r. w Białej. S. przebywał w Czarnym Dunajcu na czele oddziału, wypożyczonego wcześniej od Bierzyńskiego, a teraz pilnującego aresztanta. Początkowo liczył, że Bierzyński zdoła się usprawiedliwić, lecz w poł. kwietnia dotarł do niego Dzierżanowski z informacjami o zeznaniach Bierzyńskiego i zdołał przekonać S-a o jego winie; S. ruszył do siedziby Generalności w Preszowie na sąd wojenny. Był w niebezpieczeństwie, gdy Bierzyńskiemu udało się uwolnić. W szeregach konfederackich S., «hydliwą rządzący się lekkomyślnością», nie miał dobrej opinii; zarzucano mu udział w rabunkach, pisanie z Dzierżanowskim paszkwili na więzionego w Kałudze stryja. Jednak, wg świadectwa Jacka Puttkamera, S. miał zamiar latem 1770 razem z Onufrym Gniewomirem Bęklewskim wyruszyć przez Litwę w stronę Moskwy, by odbić więzionych senatorów. Inicjatorem takiej akcji był Wessel, a powodem – pogłoski, że Rosja, walcząca z konfederatami, jest ogołocona z wojsk. S. z Bęklewskim rozpowiadali, że idą formować nową konfederację na Litwie. Zarazem rozgłaszali przyjęty w Warnie 9 IV 1770, lecz utajniony, akt o bezkrólewiu. Zaniepokojona Generalność poleciła ścigać obydwóch; S., którego «Bęklewski obrawszy z pieniędzy w kilkanaście koni zostawił», został zatrzymany. Jakiś czas potem pozostawał blisko partii Sawy. Jeśli wierzyć anonimowej wierszowanej biografii S-a, «Najeżdżał wsie, miasta łupił / Zebrał dochód kapituły / Dorwał się cudzej szkatuły».
Zaniepokojona rodzina, z pomocą kapituły i ks. archidiakona Józefa Olechowskiego, zdołała nakłonić S-a (był już wówczas scholastykiem łęczyckim) do wyjazdu na studia do Rzymu. Wyruszył tam w maju 1772. Wg wspomnianej biografii, w Rzymie «Stracił ksiądz pułkownik grosze / Przez nierząd i przez złe karty». O jego rzymskim pobycie właściwie nic nie wiadomo. Nieznana jest też data jego powrotu. Wiosną 1773 doszły do kraju wieści o niecnych postępkach S-a w Rzymie; stryj biskup karcił go listownie i polecał kontaktować się z przebywającym tam jeszcze kuzynem, ks. Michałem.
Dn. 7 III 1776, zapewne po powrocie do kraju, otrzymał S. od stryja wieś gracjalną Koniuszę, później dostał także Krzyczniów (w ziemi krakowskiej). Jakiś czas potem zdobył zaufanie ambasadora Rosji O. Stackelberga; w lutym 1779 otrzymał jego stanowczą rekomendację do sekretarstwa w. kor., wbrew obiekcjom Stanisława Augusta. Dn. 1 VI t.r. został sekretarzem w. kor., zaspokoiwszy poprzednika, ks. Michała Lipskiego, kwotą 4 tys. złp. Stackelberg tłumaczył opierającemu się królowi, że w ten sposób odwdzięczy się bpowi Sołtykowi za koadiutorię bpstwa krakowskiego dla brata, Michała Poniatowskiego. T.r. otrzymał S. też Order św. Stanisława. Nazywany bywał wówczas «księdzem – rotmistrzem». Urząd sekretarza nie zaspokoił ambicji S-a; starał się (w r. 1780?) o podkanclerstwo kor. Z końcem 1780 jeździł do Petersburga, gdzie próbował wyjednać koadiutorię bpstwa gnieźnieńskiego dla bpa kujawskiego Józefa Rybińskiego, licząc, że kujawskie dostanie się jemu. W grudniu t.r. miał podobno już obiecaną, a nawet podpisaną koadiutorię bpstwa kujawskiego. W r. 1781 nadal przebywał w Rosji; wiosną t.r. chodziły pogłoski o jego staraniach o koadiutorię kijowską bądź łucką. Był wśród gości zaproszonych 12 XI 1781 na ślub hetmana w. kor. Franciszka Ksawerego Branickiego z Katarzyną Engelhardtówną w Petersburgu; wg Aleksandra Debolego, współpracował z bawiącym tam Janem Ponińskim. Wrócił do Krakowa dopiero z początkiem kwietnia 1782; po drodze w Warszawie dowiedział się o ubezwłasnowolnieniu stryja i prawdopodobnie zgodził się ze stanowiskiem rodzeństwa, które współpracowało w tej sprawie z kapitułą i królem. Wspólnie z braćmi szykował manifest, w którym unieważniono by postanowienia chorego biskupa. Nie jest jasne, czy do takiego aktu doszło, znany jest w tej sprawie jedynie akt kapituły z 23 II 1782. Był na sejmie rozpoczętym w Warszawie 3 X t.r. i starał się o stanowisko sekretarza Rady Nieustającej, jednak przegrał w głosowaniu z pisarzem w. lit. Adamem Naruszewiczem. W r. 1784 ubiegał się o koadiutorię bpstwa płockiego. Za jakieś usługi wyświadczone S-owi przez prymasa Poniatowskiego dziękował w r. 1784 protegujący go krewny, woj. sandomierski Maciej Sołtyk. W r. 1785 wspólnie z braćmi udzielił Poniatowskiemu pożyczki w wysokości 10 tys. dukatów.
W testamencie spisanym przez stryja Kajetana jeszcze w r. 1781, przed ubezwłasnowolnieniem, otrzymał S. jedynie kwoty pieniężne (50 tys. złp.) i to nie do rąk własnych, lecz na spłacenie wierzycieli. Po przejęciu kurateli nad osobą i majątkiem biskupa S. zwracał się (w czerwcu 1782) do kuratorów, głównie do woj. sandomierskiego Macieja Sołtyka o wydzierżawienie klucza wawrzeńczyckiego krewnemu Janowi Kantemu Sołtykowi, stolnikowi sandomierskiemu. Wstawiał się też parokrotnie (np. w l. 1783 i 1787) u kuratorów za oficjalistami, zatrudnianymi w dobrach bpa krakowskiego. Posyłał nieraz królowi drobne i większe prezenty; smakołyki ze swej słynnej kuchni, zagraniczne ciekawostki, obraz pędzla Jana Chrzciciela Lampiego; w r. 1786 starał się o order, zapewne Orła Białego. Prawdopodobnie dostał go w sierpniu t.r. (S. Łoza go nie wymienia, jednak później S. występował jako kawaler orderów polskich). Miał prepozyturę kapituły łęczyckiej (wg Łętowskiego był scholastykiem łęczyckim), przynoszącą do 1 tys. złp. intraty. Przed r. 1787 ustąpił ją ks. Przedwojewskiemu; podobno za tę cesję Stackelberg obiecał mu protekcję do pieczęci (podkanclerskiej?). Styl życia S-a, karciarza i rozrzutnika, powodował, że wciąż tonął w długach. Zwracał się o pożyczki, a w rzeczywistości darowizny, do kuratorów biskupa i kilkakrotnie je otrzymywał. Zakupiono dla niego majątki; jednak to nie wystarczało i na przełomie l. 1786 i 1787 rozpoczął S. kampanię przeciw kuratorom, a zwłaszcza kierującemu nimi woj. sandomierskiemu Maciejowi Sołtykowi. Oskarżył ich o niegospodarność, wyznaczenie sobie zbyt wysokich pensji i działanie na szkodę spadkobierców. Domagał się powiększenia liczby kuratorów, chcąc samemu do nich dołączyć, żądał też ograniczenia ich pensji. Początkowo nie miał poparcia braci, jednak wkrótce brat Józef wsparł jego starania i sam dołączył do grona kuratorów, następnie przejął prowadzenie sporu brat Stanisław.
W r. 1788, na początku obrad Sejmu Czteroletniego, zadeklarował S. dar 100 funtów ołowiu na potrzeby armii (w r. 1792 powtórzył darowiznę). W r. 1789 chorował, przypominał królowi swe kilkunastoletnie usługi w sądach asesorskich i prosił o biskupstwo krakowskie, gotów w zamian oddać Naruszewiczowi probostwo św. Michała. Dn. 22 III 1790 otrzymał nominację prymasa na prepozyta kapituły łowickiej i 14 VI 1791 złożył przysięgę. Ofiarował kolegiacie 4 VIII t.r. portret stryja Kajetana, który umieszczono w kaplicy św. Wiktorii. T.r. ponownie chodziły pogłoski o jego staraniach o podkanclerstwo kor., jednak król nie zamierzał wynosić go na to stanowisko. W ostatnim roku Sejmu Wielkiego poseł malkontent Albin Skórkowski wysuwał kandydaturę S-a do tego ministerium. Po zawiązaniu konfederacji targowickiej, tak jak wszyscy pozostali kanonicy kapituły krakowskiej, zgłosił do niej akces. Podczas sejmu grodzieńskiego 1793 r. słynny gracz Michał Walicki posyłał w imieniu S-a brylant dla Altestiego, urzędnika ambasadora rosyjskiego J. Sieversa, by uzyskać dla niego tę część biskupstwa poznańskiego, która jeszcze należała do Polski. Po trzecim rozbiorze władze pruskie żądały (sierpień 1796), by S. zamieszkał w Łowiczu lub zrzekł się prepozytury łowickiej; ostatecznie odebrano mu ją (w r. 1800?). Od r. 1798 był opatem komendatoryjnym sieciechowskim. Wg wspomnień rodzinnych S., «dowcipny, wykształcenia wielkiego […], tkliwy na wdzięki płci pięknej, zdrowie stracił». Nie wypełniał swych powinności kapłańskich. Oprócz wspomnianych utworów związanych z okresem barskim, pisywał podobno bajki i powiastki dla dzieci, ułożył też hymn dla wojska. Ta jego twórczość nie została dotąd zidentyfikowana. Zmarł 2 I 1804.
Portret S-a, miedzioryt F. T. Michaela z r. 1791 na podstawie portretu pędzla J. Ch. Lampiego w Zbiorach Ikonograficznych B. Narod., Akwaforta F. Johna wg tego portretu w Gabinecie Rycin i Rysunków Muz. Czartoryskich w Kr.; Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających. Katalogi Zakładu Zbiorów Biblioteki Narodowej. Grafika 1, W. 1994; – Enc. Kośc.; Kossakowski, Monografie, III; Niesiecki; Święcki, Historyczne pamiątki, II 451; Żychliński; Łoza, Kawalerowie; Łętowski, Katalog bpów krak.; Wieteska, Katalog prałatów kapit. łowickiej; – Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8 (w wyd. późniejszym pomylony w indeksie z ks. Michałem Sołtykiem); Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do r. 1795, Kr. 1999 II 250; Mann Z., Stanisław August na sejmie ostatnim, W. 1938; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, S. IV, Lw. 1909; Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk, Kr. 1906; Skałkowski A., O cześć imienia polskiego, Lw. 1908; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce, W. 1970; Wolska B., Poezja polityczna czasów pierwszego rozbioru i sejmu delegacyjnego 1772–1775, Wr. 1982; taż, Wokół Sołtyka. Trzy utwory polityczne z czasów konfederacji barskiej, „Arch. Liter.” T. 22: 1978; – Koresp. Śniadeckiego; Kossakowski J., Pamiętnik […] biskupa inflanckiego (1738–1778), W. 1891; Materiały do słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego (1788–1792), W. 1960; Naruszewicz A., Korespondencja […] biskupa smoleńskiego, W. 1959; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Puttkamer J., Krótkie zebranie okoliczności…, w: Polityka i ustrój konfederacji barskiej, Arch. Kom. Hist., T. 14: 1930; Vol. leg., IX 205; – AP w Kr.: Castr. Crac. Rel. t. 220 s. 2422, TCN t. 7 s. 74, 63, t. 12 s. 506–508; B. Czart.: rkp. 688 k. 219; B. Jag.: rkp. 5434 s. 71, rkp. 5501 s. 83, rkp. 7593, Przyb. 382/75; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1142, rkp. 1649 k. 162v., rkp. 7624.
Maria Czeppe i Józef Śmiałowski