Radomicki Maciej h. Kotwicz (ok. 1648–1728), wojewoda inowrocławski i starosta generalny wielkopolski, następnie wojewoda poznański. Był wnukiem Hieronima (zob.), najstarszym synem Kazimierza Władysława, kaszt. kaliskiego, i jego pierwszej żony Zofii z Ossowskich, rodzonym bratem Andrzeja Aleksandra (zob.) i przyrodnim – Władysława (zob.).
Uczył się R. pod kierunkiem prywatnego pedagoga Remigiana Suszyckiego, profesora Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, zapewne studiował także w Krakowie. Wraz ze swym nauczycielem odbył podróż zagraniczną, m. in. był w r. 1672 w Rzymie. Początkowo związany był z woj. malborskim Stanisławem Działyńskim, który mianował go królewskim legatem na sejmik generalny Prus Królewskich w Malborku z 2 V 1673. Misja ta zakończyła się powodzeniem, gdyż szlachta pruska wyraziła zgodę na opłacanie pogłównego. W r. 1686 był R. deputatem z woj. wielkopolskich do Trybunału Kor. Szerszą działalność polityczną rozwinął dopiero w bezkrólewiu po zgonie Jana III. Na sejmiku w Środzie z 27 VII 1696 został powołany w skład sądów kapturowych. Na następnym sejmiku średzkim z 15 IV 1697 delegowano go na elekcję. Głosował tam na F. L. Contiego. Został też regimentarzem konfederacji woj. wielkopolskich, zawiązanej w Środzie 12 VIII 1697 dla poparcia elekcji Contiego i ze swego Żerkowa zwoływał szlachtę wielkopolską na popis pod Kalisz na 7 X 1697. Rokoszanie w rozmowach z Augustem II rekomendowali go 5 V 1698 jako zasłużonego dla kraju. Przeszedł wówczas R. na stronę Augusta II, co przyniosło mu 28 V 1698 nominację na kaszt. kaliską. Od tego też momentu był jednym z najbardziej czynnych stronników Augusta II. Uczestniczył w obradach sejmu 1699 r. Wyznaczono go tam do komisji mającej rozpatrzyć spory pograniczne między Wielkopolską a Śląskiem. Wziął udział w radzie senatu w Warszawie w dn. 18–28 V 1700, na której omawiano sprawę konfliktu zbrojnego ze Szwecją o Inflanty. Na sejmie 1701/2 r. wszedł w skład grupy mediatorów mających doprowadzić do ugody między Sapiehami a szlachtą lit. (6 VI 1701). Wobec wzrastających w Wielkopolsce wpływów szwedzkich ostro zaatakował na sejmiku relacyjnym średzkim z 13 IX 1701 głównego adherenta szwedzkiego Rafała Leszczyńskiego. Nie udało mu się jednak zapobiec zerwaniu obrad. Uczestniczył w radzie senatu z 13 IV 1702. Po bitwie kliszowskiej z 19 VII 1702 znalazł się w Sandomierzu. Podejrzewany przez zgromadzoną tam szlachtę o kontakty ze Szwedami o mało nie stracił życia w tumulcie; wyratował go bp chełmiński Teodor Potocki.
R. uczestniczył 22 VIII 1702 w zawiązaniu konfederacji sandomierskiej przy Auguście II, a 31 VIII t. r. awansował na woj. kaliskie. W poł. września t. r. przybył do Warszawy na radę senatu. Wyjechał jednak ze stolicy na znak protestu przeciw wyborowi Stefana Leszczyńskiego, któremu nie ufał, na delegata woj. wielkopolskich do konfederacji sandomierskiej. Uczestniczył w toruńskiej radzie senatu odbytej na przełomie listopada i grudnia 1702. Zimą przebywał w Toruniu przy Auguście II. Starał się wzmocnić wpływy dworu w Wielkopolsce. Po śmierci Rafała Leszczyńskiego król mianowa R-ego 3 II 1703 na ważny urząd star. generalnego wielkopolskiego. W związku z tym R. przeszedł 8 II t.r. z woj. kaliskiego na inowrocławskie. Z końcem lutego odbył wjazd na star. generalne, był z końcem marca t. r. na malborskiej radzie senatu. Dn. 31 V 1703 doprowadził do zerwaniu sejmiku średzkiego, kiedy się okazało, iż szlachta wybrała na posłów na sejm stronników Stanisława Leszczyńskiego. Zwołał następny sejmik przedsejmowy na 11 VI, lecz mimo wysiłków i tym razem nie udało mu się nie dopuścić do wyboru na posłów zwolenników Leszczyńskiego. Bezskutecznie też przeciwdziałał utworzeniu proszwedzkiej konfederacji wielkopolskiej w Środzie. W dwa dni po jej zawiązaniu wydał 11 VII 1703 ze swego Parzęczewa manifest nawołujący do jedności i zapewniający o wierności Wielkopolan wobec Augusta II. Współpracował następnie z kanclerzem kor. Andrzejem Ch. Załuskim, próbując ograniczyć wpływy konfederacji wielkopolskiej i przeciągnąć ją na stronę Augusta II. Jednocześnie nalegał na dwór, by jak najszybciej wysłał oddziały saskie do Wielkopolski. Tymczasem w lipcu–sierpniu t. r. Szwedzi złupili jego Żerków. Na krótko sprawiło to, iż R. działał ostrożniej. Już jednak w październiku t. r. doprowadził w Kościanie do zjazdu szlachty wielkopolskiej, na którym zaprotestowano przeciw działalności konfederacji Piotra Bronisza. Na następnym zjeździe z 13 XI 1703 w Kościanie R. przewodniczył obradom. Wysłano wówczas poselstwo do Augusta II z zapewnieniami o wierności i z prośbą o udzielenie pomocy przeciw Szwedom i ich adherentom. Na sejmie 1703 r. wyznaczono go na komisarza do lustracji skarbu kor. Z końcem maja 1704 R. rozpoczął gromadzić chorągwie pospolitego ruszenia i zwołał szlachtę do Kościana, by zaprotestować przeciw utworzeniu proszwedzkiej konfederacji warszawskiej. Szwedzi podobno rozpędzili ten zjazd, ale R. zwołał na 9 VI t. r. do Kościana sejmik woj. wielkopolskich, na którym ok. 600 szlachty zawiązało konfederację kościańską i przystąpiło do proaugustowskiej generalnej konfederacji sandomierskiej. Na następnym zjeździe z 14 VII t. r. polecono R-emu, jako pułkownikowi generalnemu konfederacji kościańskiej, na nowo formować chorągwie konfederackie. Z końcem lipca 1704 R. dysponował już 12 chorągwiami pospolitego ruszenia i pod Buszewem połączył się z saskimi oddziałami marszałka M. J. Schulenburga próbującego zdobyć Poznań. Po odejściu Sasów R., stojąc z głównymi swymi siłami w Konarzewie, blokował załogę szwedzką w Poznaniu, Dn. 20 IX 1704 został jednak zaskoczony i rozbity przez Szwedów pod Stęszewem. Po tej porażce cofnął się do Przemęt, gdzie na nowo zebrał swe oddziały. Wspomagał następnie gen. J. R. Patkula i M. Brandta oblegających jesienią 1704 Poznań.
R. wycofał się wkrótce z działalności wojskowej. Dn. 30 XI 1704 był na radzie senatu w Krakowie. T. r. uzyskał star. odolanowskie po Stanisławie Leszczyńskim (ponowny [?] przywilej na to star. otrzymał 29 XII 1715). W r. 1705 R. przebywał głównie na ziemiach wschodniej Rzpltej – wolnych od wojsk szwedzkich. Związał się wówczas z hetmanem Adamem Sieniawskim. We wrześniu–październiku 1705 uczestniczył w prowadzeniu rokowań w Tykocinie i Starołęce z posłem rosyjskim W. Dołgorukim i z rosyjskim komisariatem wojskowym. Reprezentował podczas tych rozmów interesy Sieniawskiego – załatwiał m. in. libertacje dla jego dóbr. Wziął 24 XI 1705 udział w grodzieńskiej walnej radzie konfederacji sandomierskiej. W marcu 1706 udał się do Krakowa, skąd przed 24 IV wyjechał na Śląsk. Zamieszkał w Krośnie Odrzańskim, skąd mógł mieć lepszy wgląd w sprawy Wielkopolski. Nadal utrzymywał bliskie stosunki z A. Sieniawskim, a przez podkanclerzego Jana Szembeka zapewniał Augusta II o przywiązaniu i wierności całego «domku» Radomickich (19 XI 1706). Chciał wówczas znów udać się na dwór królewski, ale oddziały sapieżyńskie zawróciły go z drogi. Wiadomość o pokoju altransztadzkim i abdykacji Augusta II była dla niego prawdziwym ciosem. Mimo to początkowo pozostał wierny konfederacji sandomierskiej. Przebywał na emigracji w Krośnie i Głogowie, skąd utrzymywał stałe kontakty z hetmanem Sieniawskim. Za jego pośrednictwem kontaktował się też z carem Piotrem I (kwiecień–maj 1707). Tymczasem Stanisław Leszczyński przejął w swoje ręce dystrybutę urzędów i mianował Jana Sapiehę star. generalnym wielkopolskim. Wpłynęło to na postawę R-ego, który po cichu zaczął szukać możliwości porozumienia z Leszczyńskim. Ostatecznie R. uznał króla Stanisława w zamian za odzyskanie urzędu star. generalnego wielkopolskiego (zapewne przed 8 VI 1708, kiedy to już załatwiał swe sprawy prywatne w woj. inowrocławskim). Nie zerwał przy tym swych kontaktów z hetmanem Sieniawskim i konfederacją sandomierską, a także z Augustem II. Jako star. generalny wielkopolski działał na sejmiku średzkim z 29 X 1708. Szlachta przyznała mu 30 000 złp. odszkodowania za poniesione straty i oddała mu pod rozkazy 300 dragonii wojewódzkiej. Na sejmiku z 14 I 1709 proszono go, by zapobiegał przemarszom wojsk szwedzkich i ich kwaterunkom w Wielkopolsce, a na sejmikach z 28 I i 1 VI 1709 zalecono mu znoszenie «kup swawolnych».
Po klęsce połtawskiej Szwedów i powrocie Augusta II w sierpniu 1709 do Polski R. natychmiast opowiedział się po jego stronie. Już 17 IX t. r. prosił dwór o wzmocnienie sił saskich w Wielkopolsce, gdyż Szwedzi mają wycofywać się na Poznań. Dn. 21 X 1709 był na radzie senatu w Toruniu. Zachował oczywiście star. generalne wielkopolskie, a w r. 1710 otrzymał ponadto star. międzyrzeckie, o które zabiegał już w r. 1704. Uczestniczył w obradach Walnej Rady warszawskiej z 2 II – 16 IV 1710. Przemawiał 28 III domagając się ograniczonej amnestii dla przeciwników. Dn. 15 IV wypowiedział się zaś przeciw powierzeniu podskarbiemu Janowi J. Przebendowskiemu administracji wszystkich podatków Rzpltej, mimo że dworowi na tym zależało. Wyznaczony został wówczas na deputata z ramienia senatu do Trybunału Skarbowego w Radomiu i do komisji toruńskiej. Dn. 3 VI 1710 otrzymał list przypowiedni na regiment piechoty. Ostatecznie w r. 1711 wystawił batalion piechoty o 480 porcjach żołnierskich stacjonujący w Poznaniu. Zimą i wiosną 1711 skarżył się na dworze na krzywdy wyrządzane Wielkopolanom przez ciągle przemarsze wojsk rosyjskich i saskich. M. in. 3 III wraz z woj. poznańskim Franciszkiem Z. Gałeckim wystosował apel w tej sprawie do Augusta II. W maju t. r. zjechał do Środy na limitowany sejmik. Uspokajał tam szlachtę narzekającą na Sasów. Wyperswadował też jej plany urządzenia popisów wojewódzkich. Na przełomie sierpnia i września t. r. spotkał się w Kaliskiem z hetmanem Sieniawskim, po czym na sejmiku średzkim zabiegał, by szlachta przyjęła uchwały podatkowe Walnej Rady warszawskiej. Z końcem września konferował w Sierakowie z kanclerzem w. kor. J. Szembekiem. W grudniu 1711 zajęty był rozlokowaniem w Wielkopolsce na zimę 6 000 żołnierzy rosyjskich korpusu gen. R. Ch. Baura. Umieścił ich głównie w dobrach królewskich i duchownych, a także w majątkach Leszczyńskiego. Pośredniczył następnie w próbach przeciągnięcia niektórych opozycjonistów na stronę Augusta II. We wrześniu 1712 nie udało mu się utrzymać sejmiku deputackiego w Środzie. Po ogłoszeniu nowych uniwersałów doprowadził jednak do odbycia zwykłego sejmiku, z którego wysłano delegatów do króla w celu omówienia spraw wielkopolskich. W l. 1713–15 często sam skarżył się na postępowanie wojsk saskich i prosił dwór oraz hetmana Sieniawskiego o libertacje dla swych dóbr i starostw. W r. 1713 scedował star. międzyrzeckie na rzecz bratanka Jana Antoniego (zob.). W sierpniu 1714 uczestniczył w Rydzynie w konferencjach Augusta II i ministrów polskich z posłami tureckimi. W l. 1715–16 stał po stronie Augusta II i przez dłuższy czas skutecznie przeciwdziałał przyłączeniu się szlachty wielkopolskiej do konfederacji tarnogrodzkiej, choć jego własną chorągiew pancerną zagarnął regimentarz konfederacji Antoni Gniazdowski. Po sejmie «niemym» z 1717 r. nadal działał na sejmikach wielkopolskich na rzecz dworu (m. in. we wrześniu t. r.), nie zrywając swych kontaktów z hetmanem Sieniawskim. Uczestniczył w obradach rad senatu we Wschowie z 16 X 1717, gdzie poruszał sprawę ewakuacji wojsk rosyjskich, w Rydzynie z 1 VI 1718 i we Wschowie z 28 X – 9 XI 1719. Dn. 14 III 1719 obecny był u boku Augusta II we Wschowie na sądach kurlandzkich. Dn. 23 XI 1722 był na posejmowej radzie w Warszawie. Dn. 14 I 1726 scedował na bratanka Jana Antoniego woj. inowrocławskie i star. generalne wielkopolskie, a sam objął po bracie Andrzeju Aleksandrze woj. poznańskie. W r. 1726 nie pojawił się już na przedsejmowym sejmiku średzkim, zalecał jednak na posła swego drugiego bratanka Józefa. Na sejmie 1726 r. wszedł do komisji mającej prowadzić rokowania z posłami austriackimi. Dn. 19 VI 1728 scedował star. odolanowskie na rzecz bratanka Józefa.
R. był jednym z największych magnatów wielkopolskich. Obok obszernych dóbr żerkowskich (m. in. Śmielów, Dębno) w pow. pyzdrskim (woj. kaliskie) miał znaczne dobra w pow. kościańskim (woj. poznańskie): granowskie (5 wsi), parzęczewskie (4 wsie) i rakoniewickie (6 wsi), gdzie w r. 1696 na nowo lokował miasto Rakoniewice (ponowienie lokacji 22 IV 1727). Posiadał ponadto 9 wsi w woj. sieradzkim, a w r. 1727 kupił dobra ostrowskie. W r. 1712 osadził olędrów w swych wsiach Tarnawa i Nietrzeba w pow. konińskim woj. kaliskiego. Rezydował w swym dziedzicznym mieście Żerkowie, gdzie ok. 1690 (1718?) r. wzniósł barokowy pałac, przypisywany Janowi Catenazziemu (kwestia autorstwa sporna). W l. 1710–18 ufundował barokowy, jednonawowy, kościół parafialny w Żerkowie o bogatym, późnobarokowym, iluzjonistycznym wystroju wnętrza (architekt J. Catenazzi?). R. założył w Żerkowie szpital i bractwo strzeleckie. Zmarł 24 IX 1728, pochowany został w kościele w Żerkowie.
Z małżeństwa zawartego w styczniu 1648 z Ludwiką z Zaleskich (ok. 1665 – 31 V 1722 lub 1 VI 1723?), córką Wacława, podkomorzego łęczyckiego, R. zostawił córkę Katarzynę, za Jerzym Felicjanem Sapiehą, woj. mścisławskim.
Estreicher; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; PSB, (Gałecki Franciszek Z., Potocki Teodor); Słown. Geogr., IV 321, VII 878, IX 505, XIV 781–2; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XVI 155–6; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 5 s. 21–3, z. 14, 28; – Barycz H., Rzecz o studiach w Krakowie dwóch generacji Sobieskich, Kr. 1984, Bibl. Krak., nr 124; Dzieje Wpol., I; Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709, Kr. 1925; Gierowski J. A., Traktat przyjaźni Polski z Francją w 1714 r., W. 1965; tenże, W cieniu Ligi Północnej, Wr. 1971; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II, P. 1856–74 I 118, 170, II 140–1, 144–5, 152, 176, 200, 209, 301–2, 345, 355–6, 365, 405, 446, 583, III („Roczn. Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 17: 1890 z. 1) s. 8, 28, 35, 42, 63, 75, 92–3, 95–7, 142; tenże, Nowe opowiadania i studia historyczne, W. 1882 s. 385, 391, 395, 405, 412–15, 435, 438, 440; tenże, Opowiadania historyczne, P. 1860 s. 97, 106–7, 109; tenże, Opowiadania i studia historyczne, P. 1863 II 93–4, 215, 241; tenże, Opowiadania i studia historyczne. S. nowa, P. 1884 s. 82, 109–10; tenże, Rozprawy historyczno-krytyczne, P. 1889 s. 25, 89; tenże, Z czasów saskich spraw wewnętrznych, polityki i wojny, P. 1886 s. 21, 31, 33, 122, 378; Kulejewska-Topolska Z., Nowe lokacje miejskie w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII wieku, P. 1964 s. 15; Linette E., Jan Catenazzi – architekt i jego dzieło w Wielkopolsce, W.–P. 1973 s. 108–9, 111–12; Łukaszewicz M., Strażnica Ostrów i miasto Żerków, P. 1891 s. 230, 232–40, 242; Poraziński J., Malborska rada senatu w 1703 roku, „Zap. Hist.” T. 44: 1979 z. 2 s. 37, 42, 50; tenże, Opozycja wielkopolska na początku wojny północnej (1702–1703), „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia, T. 20: 1985 s. 105; Sztuka baroku w Wielkopolsce, „Biul. Hist. Sztuki” T. 20: 1958 z. 1 s. 73–4, 82–3; Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702, W. 1962; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z roku 1710, Wil. 1928; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, VIII, IX; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kr. 1849 s. 50, 55, 262, 272; Teka Podoskiego, II 8, 95, V 149, 189, 290, VI 2, 20, 257; Vol. leg., VI 67, 100, 178, 190, 197; Załuski, Epistolae, III 440, 748; – AGAD: Sigillata t. 16 s. 21, 23, t. 17 s. 157–158, t. 18 s. 2, 51, t. 19 s. 212, t. 20 s. 237, t. 21 s. 59, 146; B. Czart.: rkp. 447 k. 29, rkp. 448 k. 16, rkp. 449 k. 237, rkp. 450 k. 307, rkp. 453 k. 169, rkp. 458 k. 61, 123, 459, 487, 543, rkp. 459 k. 135, 243, rkp. 460 k. 105, 237, 288, rkp. 488 k. 115, 203, 287, rkp. 489 k. 33, rkp. 517 k. 197, rkp. 520 k. 119, rkp. 534 k. 1, rkp. 2609 k. 45, rkp. 5927 (listy R-ego); B. Kórn.: rkp. 7815 i 7822 (akta majątkowe R-ego), rkp. 7876 (korespondencja R-ego), rkp. 7886 i 7888 (listy R-ego), rkp. 409 s. 81 n; B. Raczyńskiego: rkp. 231/2 s. 600, 684, rkp. 231/3 s. 219, 227, 236, 241, 259, 320; B. Ossol.: rkp. 6606/I s. 19– 20; – Informacje Włodzimierza Dworzaczka.
Jerzy Dygdała