Smogulecki (Smogolecki) Maciej h. Grzymała (zm. 1617), sekretarz królewski, starosta bydgoski, prawnik, autor traktatów. Pochodził z rodziny wielkopolskiej, której gniazdem był Smogulec w pow. nakielskim. Był synem Jana (zm. przed 1595) i Jadwigi Siedleckiej (zm. przed 1578), miał braci starszego Jana i młodszych Krzysztofa i Adama.

Wg Kaspra Niesieckiego S. studiował przez cztery lata teologię w Rzymie i wygłoszoną publicznie rozprawę dedykował papieżowi Klemensowi VIII; nie potwierdzają tego badania H. Barycza. Nie studiował on też na żadnej uczelni niemieckiego obszaru językowego, brak jego wpisu do albumu studentów Uniw. Krak. Działalność i twórczość S-ego oraz opinie o nim nie pozostawiają jednak wątpliwości co do jego szerokiej wiedzy i erudycji prawniczej oraz historycznej, zdobytej niewątpliwie na uczelni wyższej. Wiosną 1594 przebywał we Włoszech, skąd po włosku pisał do marszałka w. lit. Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła «Sierotki» i do jego kuzyna Janusza, podczaszego lit. W sierpniu t.r. figurował już na liście sekretarzy królewskich. W r. 1596 był na sejmiku deputackim w Środzie. W r. 1598 został tam obrany posłem na sejm. Dn. 17 II 1600 otrzymał w dożywocie wieś Słońsko w pow. inowrocławskim, a 16 VIII t.r. star. bydgoskie. Jeszcze w r. 1603 był sekretarzem królewskim.

W r. 1602 na sejmiku pruskim gdańszczanie oskarżali Sego o to, że nie przestrzega przepisów dotyczących obciążeń celnych i domagali się, by te, które – ich zdaniem – niesłusznie nakładał, zostały zniesione. W r. 1604 sejmik w Środzie wybrał go na posła na sejm. Podczas sejmu 1605 r. nie odegrał większej roli. Ponownie obrany został posłem na sejm w lutym 1606; zabiegał wówczas o urząd referendarza świeckiego, wakujący na skutek śmierci Jana Tomasza Drohojowskiego. Zawód wywołany niepowodzeniem tych starań miał być powodem przejścia S-ego do opozycji i zbliżenia do woj. krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. Wg relacji Stanisława Łubieńskiego, S. za pieniądze Zebrzydowskiego zjednywał mu t.r. stronników w Wielkopolsce podczas zjazdu szlachty w Poznaniu (maj) i podczas nadzwyczajnego sejmiku w Środzie (lipiec), gdzie zdecydowano o wysłaniu posłów na zjazd szlachty pod Lublinem. Pomagał Marcinowi Broniewskiemu zjednywać mieszczan toruńskich, brał udział w zjeździe rokoszowym pod Sandomierzem, został wybrany do deputacji odpowiedzialnej za dalsze prowadzenie spraw konfederacji rokoszowej po rozjechaniu się konfederatów do domów. Należał do redaktorów uchwał rokoszu. Był członkiem delegacji wysłanej przez rokoszan do króla Zygmunta III. W styczniu 1607 przyczynił się do podjęcia przez sejmik proszowicki uchwał antykrólewskich. Wraz z Broniewskim i Piotrem Łaszczem doprowadził do zjazdu szlachty w Kole (12–15 II 1607), podczas którego podtrzymywał nastroje rokoszowe i był współautorem uchwały tego zjazdu. Został wybrany na członka deputacji (wraz z Broniewskim, Łaszczem i Krzysztofem Przyjemskim), którą zjazd wysłał do marszałka w. kor. Zygmunta Myszkowskiego. Był S. autorem «responsu» udzielonego przez rokoszan innowiercom. J. Czubek przypuszczał, że mógł być także autorem pism rokoszowych, sygnowanych nazwiskiem Zebrzydowskiego („Skrypt o słuszności zjazdu stężyckiego”, „Apologia albo sprawa szlachcica polskiego”, „Zniesienie kalumni z p. wojewody krakowskiego”). Hipoteza ta wymaga szczegółowych badań; zdaniem J. Maciszewskiego «nie wydaje się możliwe», aby napisał „Zniesienie kalumni…”, choćby ze względu na zajmowanie się działalnością agitacyjną w Wielkopolsce. S. wziął udział w zjeździe rokoszowym w Jędrzejowie i w bitwie pod Guzowem (6 VII 1607), po której przejęto powierzoną mu na przechowanie korespondencję rokoszan.

W r. 1608 poślubił S. Zofię Zebrzydowską, córkę przywódcy rokoszu. Małżeństwo to bardzo podniosło osobisty prestiż S-ego i umocniło jego pozycję, ale równocześnie ściśle wiązało go z wojewodą i determinowało ocenę jego osoby w oczach dworu. W r. 1609 napisał S. pełen wywodów historycznych traktat pt. De feudo ducalis Prussiae… (B. Uniw. Wrocł.: rkp. Steinwehr, Polonica Varia I s. 723–777), w którym opowiadał się wprawdzie ogólnie za nadaniem lenna pruskiego elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi (czyli przyjął stanowisko zgodne z życzeniami Zygmunta III), ale jednocześnie uważał zależność elektora od cesarza za istotną przeszkodę w dokonaniu tego aktu oraz domagał się, by po śmierci elektora lenno przeszło na któregoś z jego młodszych synów i w ten sposób zostało odłączone od Elektoratu Brandenburskiego. Uważał też, że sprawy Księstwa Pruskiego nie powinny być nigdy rozstrzygane i załatwiane w Rzeszy Niemieckiej. Przez następnych kilka lat nie wykazywał aktywności na forum publicznym. We wrześniu 1615 (wraz z kaszt. gnieźnieńskim Andrzejem Przyjemskim i G. Posse) został wyznaczony przez króla na rokowania z królem Szwecji Gustawem Adolfem w Szczecinie. Ponieważ ten nie przybył, delegacja złożyła protest na ręce elektora brandenburskiego, który miał być mediatorem. W odpowiedzi na anonimowy tekst pt. „Puncta do Rzeczypospolitej i stanu szlacheckiego względem osób duchownych in Anno 1615 spisane”, zawierający pretensje szlachty wobec duchowieństwa S. napisał traktat pt. O exorbitancjach stanu duchownego, które w tym wieku niektórzy ich mość pp. świeccy stanowi duchownemu zadają, dedykowany arcybpowi gnieźnieńskiemu Wawrzyńcowi Gembickiemu, być może inicjatorowi jego napisania (opublikowany drukiem w Kaliszu w r. 1619 już po śmierci autora, a następnie wznawiany w l. 1622 i 1632). W czternastu rozdziałach S., powołując się na odpowiednio zinterpretowane konstytucje sejmowe, uchwały synodów, przywileje królewskie, prawo kanoniczne oraz rzymskie, cytując historyków i kronikarzy, począwszy od Jana Długosza, odpierał kolejno zarzuty szlachty wobec duchowieństwa, oskarżając ją o chęć wprowadzenia zasad sprzecznych z prawem przodków, a do tego inspirowanych «jadem kacerskim». W kluczowej sprawie konstytucji sejmu 1607 r., regulującej sprawy sporne między szlachtą a duchowieństwem (annaty, dziesięciny, kumulowanie beneficjów, apelacje od sądów duchownych, dobra duchowne) uznał, że nie obowiązują one duchowieństwa, ponieważ biskupi wypowiedzieli się przeciw ich przyjęciu i nie wyrazili na nie zgody.

S. był posłem na sejm 1616 r. i jako przedstawiciel opozycji kandydował do funkcji marszałka izby poselskiej. W głosowaniu przegrał z kandydatem regalistów star. łęczyckim Jakubem Sczawińskim, otrzymując tylko trzydzieści głosów. Podczas obrad popierał sprawę ułatwień w uzyskiwaniu indygenatu przez obcą szlachtę przybywającą do Rzpltej oraz zniesienie opłat celnych dla miast w komorze celnej w Fordonie, argumentując, że miasta domagają się jedynie przestrzegania praw, które otrzymały w chwili przyłączenia Prus Królewskich do Korony i zwracając uwagę, że nie należy lekceważyć ich postulatów, ponieważ trzymają w ręku całą tę dzielnicę. Został wybrany do komisji, której zadaniem było uregulowanie kwestii prawnych szlachty w Inflantach. Wg dawniejszej literatury S. miał być marszałkiem Tryb. Kor. i asesorem sądów nadw., ale brak źródłowych potwierdzeń tych informacji. Nie wiadomo, czy słuszne jest przypisywanie S-emu autorstwa panegiryku noszącego tytuł: „Nuncius auspiciis […] Sigismundi III […] a Carolo Chotkiewicio […] cum Carolo duce Sudermaniae […] victoriae” wydanego w Krakowie w r. 1605.

S. był właścicielem Nieżuchowa, Nieżuchówka, Koszutowa, Krostkowa, Dąbek, Budek i młyna Piekłów w pow. nakielskim. Zmarł w r. 1617, przed 18 XI.

Z małżeństwa z Zofią z Zebrzydowskich (zm. między r. 1632 a 1638) pozostawił S. synów: jezuitę Jana Mikołaja (zob.), Floriana (zm. po 1645), pod koniec życia duchownego, oraz Jana Jakuba (zm. 1639) star. nakielskiego od r. 1637. Wdowa Zofia wyszła powtórnie za mąż za kaszt. chełmińskiego Stanisława Niemojewskiego (zob.).

Estreicher; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Słown. Pol. Teologów Katol., IV; Niesiecki; Urzędnicy, VI/2; – Byliński J., Marcin Broniewski – trybun szlachty wielkopolskiej w czasach Zygmunta III, Wr. 1994; Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, W. 1996; Dobrowolska W., Do dziejów dworu królewskiego w Polsce, „Kwart. Hist.” R. 48: 1934 z. 2 s. 331; Hist. dyplomacji pol., II 42; Janiszewska-Mincer B., Rzeczpospolita Polska a Prusy Książęce w latach 1598–1621, Wr. 1988; taż, Rzeczpospolita w latach 1600–1603, Bydgoszcz 1984; Leitgeber S., Smoguleccy herbu Grzymała, w: Genealogia. Studia i materiały historyczne, T. 6, P.–Wr. 1995 s. 40–41; Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce 1606–1609, Wr. 1960; Ochmann S., Pretensje szlachty do duchowieństwa w latach 1615–1618, Acta Univ. Wratislaviensis, Nr 108, s. 29–30; taż, Sejm z lat 1615–1616, Wr. 1970; Rzońca J., Sejmy lat 1597 i 1598, cz. 2: Ostatni sejm Rzeczypospolitej w XVI wieku, Opole 1993 s. 74; Sobieski W., Pamiętny sejm, Kr. 1913; Strzelecki A., Sejm 1605, Kr. 1921; Urbaniak V., Zamoyszczycy bez Zamoyskiego, W. 1995; Wisner H., Zygmunt III, W. 1991; Wyczawski H. E., Kalwaria Zebrzydowska, Kalwaria Zebrzydowska 1987; – Akta sejmikowe woj. pozn.; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616–1620, Wyd. Z. Górski, R. Kabaciński, J. Pakulski, Wr. 1994; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III króla Polski, Kr. 1860 II; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, Kr. 1918 II; Pisma pośmiertne Stanisława Łubieńskiego biskupa, podkanclerzego koronnego. Rozruchy domowe w Polsce, R. 1606 do 1608, Wyd. A. B. Jocher, Pet.–Mohylew 1855 s. 61; Rokosz Zebrzydowskiego. Materiały historyczne, Wyd. A. Rembowski, W. 1983; Teki Dworzaczka, CD–ROM, Kórnik 1995; Vol. leg., III 275; – AGAD: Metryka Kor. 145 k. 15–15v., 208–209v., 161 k. 195v.–198, Rachunki królewskie 335 k. 124, 336 k. 181, Arch. Radziwiłłów Dz. II nr 462, Dz. V nr 14685, 14686, Arch. Zamoyskich 732 nr 28; B. Czart.: rkp. 104 k. 597; B. Jag.: rkp. 2434 k. 67–82; B. Narod.: rkp. 3087 k. 625v.–626; B. Ossol.: rkp. 115 k. 75, 76v.

Krzysztof Chłapowski