Sulkiewicz Maciej Sulejman (1865–1920), generał-major armii rosyjskiej, premier rządu Republiki Krymskiej w r. 1918, szef sztabu Armii Azerbejdżanu.
Ur. 20 VI w rodzinie szlacheckiej Tatarów polsko-litewskich w majątku Kiemiejsze (pow. lidzki), był synem Aleksandra, podpułkownika huzarów w armii rosyjskiej, i Rozalii z Sobolewskich. Wpisany został do ksiąg metrykalnych muzułmańskiej parafii w Niekraszuńcach.
Podobnie jak wielu ówczesnych polsko-litewskich Tatarów, S. wybrał karierę wojskową; uczył się w Michajłowskim Korpusie Kadetów w Woroneżu, a od 1 IX 1883 w Michajłowskiej Szkole Artylerii, gdzie 6 IV 1884 otrzymał stopień junkra porte-épée. Naukę ukończył 11 IV 1886 jako prymus w randze podporucznika, z jednoczesnym skierowaniem do 6. Brygady Artylerii w celu odsłużenia czterech i pół roku w zamian za naukę szkolną. Służył tam kolejno w 3. i 4. baterii i 23 XI 1888 awansował do stopnia porucznika. Dn. 14 VIII 1889 otrzymał skierowanie do Mikołajewskiej Akad. Sztabu Generalnego w Petersburgu i 3 X t.r. został jej słuchaczem. W r. 1891 z powodu choroby przerwał na rok naukę, służył natomiast w Głównym Dowództwie Artylerii. Dn. 15 IX 1892, po ponownym zdaniu egzaminów, wrócił na studia, a po ich ukończeniu, rozkazem Sztabu Generalnego z 4 X 1893, został skierowany na kurs uzupełniający, który 1 V 1894 zaliczył z wyróżnieniem. Następnie przydzielono go do Sztabu Generalnego i skierowano do służby od czerwca t.r. w Odeskim Okręgu Wojskowym, z obowiązkiem odsłużenia w armii sześciu lat w zamian za naukę w akad. wojskowej. Awansował tam 15 VII do stopnia kapitana sztabowego (sztabs-kapitana), a 20 VII – kapitana. Wraz ze sztabem VII Korpusu Wojskowego uczestniczył w sierpniu t.r. w ćwiczeniach pod Jekaterynosławem; oddelegowany następnie do sztabu Odeskiego Okręgu Wojskowego kilkakrotnie wyjeżdżał służbowo na Krym. Potem służył kolejno jako adiutant sztabu 34. DP (od 21 VIII 1895), dowódca 10. komp. w 59. pp w Lublinie (od 6 VIII 1896), starszy (ober) oficer do specjalnych poruczeń sztabu VIII Korpusu Armii (od 19 X 1897) oraz starszy adiutant sztabu VIII Korpusu Armii (od 16 I 1898), gdzie przez parę miesięcy w r. 1899 pełnił funkcję jej szefa sztabu. Po awansie w grudniu 1899 na stopień podpułkownika wrócił jako starszy adiutant do sztabu Odeskiego Okręgu Wojskowego; w okresie 7–23 VII 1900 przebywał służbowo w Turcji.
Dn. 7 VIII 1900 został S. mianowany sztabs-oficerem do specjalnych poruczeń przy sztabie korpusu desantowego; przybył do jednostki 18 IX t.r. Prawdopodobnie wypełniał tajne zadanie na pograniczu chińskim w czasie tłumienia powstania bokserów (był odznaczony Medalem «Za pochod w Kitaj 1900–1901»). Dn. 26 III 1901 objął szefostwo sztabu twierdzy Oczakowskiej, ale już w kwietniu t.r. skierowano go ponownie do 59. pp, gdzie do końca sierpnia dowodził batalionem. Od 10 IV 1902 działał jako sztabs-oficer do specjalnych poruczeń przy sztabie Odeskiego Okręgu Wojskowego, m.in. był t.r. delegowany do Tyraspola i na wyspę Tendra, oraz towarzyszył carowi Mikołajowi II i nadzwycz. posłowi tureckiemu Turchanowi-paszy w Liwadii na Krymie. W r. 1903 wykonywał tajne zadania w sztabie Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu i brał udział w próbnej mobilizacji Tyraspolskiego Okręgu Wojskowego; w sierpniu t.r. przebywał służbowo w Austro-Węgrzech, a we wrześniu uczestniczył w pracach komisji przygotowującej obchody 50-lecia obrony Sewastopola. Dn. 3 X został szefem sztabu 15. DP i 6 XII awansował na pułkownika. Skierowany 30 IX 1904 ze swą dywizją z Odessy do Mandżurii, wziął udział w wojnie rosyjsko-japońskiej; od stycznia 1905 walczył w składzie II Armii Mandżurskiej. W czerwcu 1905 został dowódcą 57. pp (modlińskiego), z którym działał na froncie do lutego 1906; rozkazem Naczelnego Dowódcy nr 125 z 14 I 1906 został odznaczony złotą szablą. Dn. 4 III t.r. wypłynął z pułkiem z Władywostoku i 10 VIII wrócił do Odessy. W l. 1907–10 okresowo dowodził 1. brygadą 15. DP.
Dn. 23 VI 1910 został S. mianowany sztabs-oficerem do specjalnych poruczeń przy szefie Sztabu Generalnego, a po awansowaniu jesienią t.r. do stopnia gen.-majora objął tam funkcję generała sztabowego przy szefie Sztabu Generalnego. Jednocześnie był Generalnym Kwatermistrzem Okręgowego Sztabu Irkuckiego Okręgu Wojskowego (10–17 XI pełnił tam funkcję szefa sztabu). Po zakończeniu służby w Irkucku został 14 VI 1912 szefem sztabu VII Korpusu Armii. W czasie pierwszej wojny światowej objął 3 III 1915 dowództwo 33. DP XXI Korpusu Armijnego III Armii. Dn. 25 IV t.r. został jednym z zastępców dowódcy Korpusu, a po awansie 26 IV na gen.-lejtnanta objął 5 V funkcję pierwszego zastępcy dowódcy Korpusu. Stojąc na czele grupy składającej się z 33. i 44. DP, uczestniczył w operacji gorlickiej i walczył m.in. w rejonie Sanoka. W r. 1916 szefował sztabowi XXI Korpusu. Od marca 1917 pełnił funkcję dowódcy XXXVII Korpusu Armijnego I Armii.
Po ustanowieniu władzy sowieckiej w Piotrogrodzie 7 XI 1917 nawiązał S. kontakt z Centralnym Komitetem Muzułmańskich Organizacji Wojskowych (Askery Szuro) z siedzibą w Kazaniu i z jego ramienia przystąpił do formowania na froncie rumuńskim w Jassach I Korpusu Muzułmańskiego. Korpus, w którym służyli oficerowie i żołnierze armii rosyjskiej wyznający islam, przeniósł się w marcu 1918 do Tyraspola, a stąd wyruszył na Krym z pomocą tamtejszym muzułmanom, zmagającym się z okupacją bolszewicką. Po drodze Korpus został rozbrojony przez Niemców; S. dotarł na Krym jedynie z grupą oficerów. Kiedy jednak wojska niemieckie zajęły Krym, znalazł się wśród działaczy tatarskich, którzy przyjęli niemiecką ofertę zorganizowania tatarskiego samorządu. Dn. 5 VI t.r. jako Sulejman-pasza stanął na czele rządu Republiki Krymskiej. Z powodu rozbieżności zdań wśród ministrów rząd rozwiązał się jednak tego samego dnia. Po dwóch tygodniach, 19 VI, sformował S. nowy gabinet, który następnie zrekonstruował 25 VI; objął w nim, oprócz stanowiska premiera, tekę ministra spraw wojskowych i marynarki oraz tekę ministra spraw wewnętrznych. W imieniu rządu wydał deklarację zapewniającą obronę niepodległości Krymu do czasu wyjaśnienia sytuacji międzynarodowej. Popierając swoich współplemieńców – polsko-litewskich Tatarów, których ponad tysiąc znalazło się na Krymie w wyniku rosyjskiej polityki wysiedlania ludności ze stref przyfrontowych, obsadzał nimi kluczowe stanowiska w administracji rządowej i samorządowej, m.in. ministrem sprawiedliwości został Aleksander Achmatowicz, ministrem spraw wojskowych gen. Aleksander Milkowski, dyrektorem kancelarii rządu Leon Najman Mirza Kryczyński, a naczelnym redaktorem organu rządowego, gazety „Krym”, Aleksander Mucharski. Wraz z polsko-litewskimi Tatarami skupionymi w miejscowym Klubie Muzułmańskim przyczynił się do powstania uniw. w Symferopolu. W okresie rządów S-a polsko-litewscy Tatarzy dominowali w życiu politycznym i kulturalnym Krymu.
Prowadząc politykę równowagi między narodowościami Krymu, dążył S. jednocześnie do stopniowej «tataryzacji» półwyspu. Jako szef rządu wydał wiele dekretów i rozporządzeń z mocą ustawy, m.in. o obywatelstwie krymskim, zakazie nabywania gruntów przez cudzoziemców, Wakufach (nieruchomościach będących muzułmańskimi fundacjami religijnymi), organizacji senatu i sądu apelacyjnego, reemigracji Tatarów z Turcji i Rumunii. W polityce zagranicznej nadrzędnym jego celem była obrona niezawisłości Krymu, zarówno przed bolszewikami, jak Ukrainą hetmana P. Skoropadskiego i Armią Ochotniczą gen. M. Aleksiejewa, a później gen. A. Denikina. Państwowość tatarska formowała się w oparciu o armię niemiecką, która jednak nie zezwoliła na powstanie na Krymie samodzielnej siły zbrojnej. Rząd S-a był atakowany zarówno przez «czerwonych», jak «białych»; wg gen. Denikina S. planował reaktywowanie chanatu krymskiego z sobą jako władcą. We wrześniu 1918 wysłannicy S-a prowadzili w Kijowie rozmowy z rządem Skoropadskiego dotyczące blokady ekonomicznej Krymu oraz przyszłego statusu półwyspu w ramach Ukrainy. Poseł krymski w Stambule Sabrii Ajwazow uzyskał w tym czasie miejsce w korpusie dyplomatycznym. Zwiększająca się samodzielność S-a zaniepokoiła Niemców, którzy w poł. października cofnęli mu poparcie. W rezultacie rząd S-a upadł 15 X. Tego miesiąca armia niemiecka wycofała się z Krymu, który został zajęty przez Armię Ochotniczą gen. Denikina. Mimo prób porozumienia z Denikinem, S. otrzymał nakaz opuszczenia półwyspu.
Zapewne już w październiku 1918 udał się S. do Azerbejdżanu, gdzie niebawem objął stanowisko szefa sztabu powstającej armii azerbejdżańskiej. Zorganizował wojsko trzydziestotysięczne, dobrze uzbrojone. Doprowadził do umowy wojskowej między Azerbejdżanem i Gruzją, podpisanej w czerwcu 1919. W grudniu t.r. nawiązał kontakt z przybyłym do Baku przedstawicielem rządu RP przy rządach Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu Wacławem Ostrowskim. Pomagał znajdującym się w Azerbejdżanie Polakom, m.in. przyjmował ich do służby zarówno w armii, jak administracji państwowej, oraz ułatwiał im wyjazd na Kubań do Dywizji gen. Lucjana Żeligowskiego. Po zajęciu Baku przez oddziały XI Armii bolszewickiej S. został w maju 1920 aresztowany. W więzieniu przebywał razem z szefem misji polskiej w Tbilisi Tytusem Filipowiczem oraz z byłym naczelnikiem Wydz. Ogólnego w Dep. Dyplomatycznym MSZ Azerbejdżanu, Mieczysławem Rudzińskim. S. został rozstrzelany przez bolszewików 11 VII 1920 w Baku. Był odznaczony m.in. Orderem św. Stanisława III kl. (1899) i II kl. (1905), Orderem św. Anny II kl. z mieczami (1905), Orderem św. Włodzimierza IV kl. z mieczami i wstęgą (1905) oraz III kl. (1912), Krzyżem Komandorskim Rumuńskiej Gwiazdy III kl. i Krzyżem Oficerskim Rumuńskiej Korony.
W małżeństwie z Rosjanką Katarzyną Zacharowną Barsukową, 1.v. Zakalińską, 2.v. Golm, wyznania ewangelicko-augsburskiego, S. dzieci nie miał.
Herbarz rodzin tatarskich Polsce, Oprac. S. Dziadulewicz, Wil. 1929 s. 313; Kosk H. P., Generalicja polska, Pruszków 2001 II; Zieliński, Mały słownik pionierów; – Borawski P., Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej, W. 1986 s. 286–7; Charaszkiewicz E., Przebudowa wschodu Europy. Materiały do polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego w latach 1883–1921, „Niepodległość” (Londyn) T. 5: 1965; Chazbijewicz S., Awdet czyli powrót. Walka polityczna Tatarów krymskich o zachowanie tożsamości narodowej i niepodległości państwa po II wojnie światowej, Olsztyn 2001 s. 46–61; tenże, Tatarzy krymscy. Walka o naród i wolną ojczyznę, P.–Września 2001; Griszin J., Na stanowisku dowódcy korpusu, „Roczn. Tatarów Pol.” T. 6.: 2000 s. 261–7; Grišin J., Šarafytdinov D., Na słužbe rodinie, Kazan 2005; Kirimal E., Narodowa wojna Tatarów krymskich, Gd. 2006 s. 135–42; [Kryczyński L.] Arsłan Bej, Generał Maciej Sulkiewicz (1865–1920), „Roczn. Tatarski” (Wil.) T. 1: 1932 s. 247–56 (fot.); Majerski W., Gruzja, W. 2000; Materski W., Georgia rediviva. Gruzja w stosunkach międzynarodowych 1918–1921, W. 1993 s. 169; Mędrzecki W., Niemiecka interwencja militarna na Ukrainie w 1918 roku, W. 2000; Miśkiewicz A., Tatarzy polscy 1918–1939, W. 1990 s. 20–5; Świętochowski T., Azerbejdżan, W. 2006; Tyszkiewicz J., Z historii Tatarów polskich 1794–1944, Pułtusk 2002 s. 100–15;
Selim Chazbijewicz