Maciej z Bnina, zwany Mosiński, h. Łodzia (zm. 1493), wojewoda poznański. Ur. zapewne po r. 1420, był synem Piotra z Bnina, później kasztelana gnieźnieńskiego (zm. 1448), i jego drugiej żony Elżbiety z Gułtów. W r. 1441 zapisał się M. na Uniw. Krak., w latach następnych przebywał zapewne na dworze króla Kazimierza Jagiellończyka, którego był rówieśnikiem. W r. 1464 był podczaszym kor., od r. 1467 występuje z tytułem krajczego kor. W liście datowanym z Malborka 23 IX 1468 król podnosił zasługi M-a (bliżej nie znane) położone w Prusach. W październiku 1473, po śmierci Piotra z Szamotuł, M. otrzymał starostwo generalne Wielkopolski. W grudniu t. r., wraz z marszałkiem Janem z Rytwian, w imieniu króla prezentował kapitule gnieźnieńskiej kandydaturę Jakuba z Sienna na stolicę arcybiskupią. Na sejmie sieradzkim 9 XI 1475 otrzymał urząd wojewody kaliskiego. Wg Długosza wywołało to oburzenie szlachty wielkopolskiej, która jeszcze w r. 1476 nie chciała uchwalić podatków, protestując przeciw niezgodnej ze statutami nieszawskimi kumulacji urzędu wojewodzińskiego ze starostwem generalnym, ponadto z krajczostwem. M. złożył krajczostwo na sejmie piotrkowskim w sierpniu 1476; dn. 3 V 1477 otrzymał na sejmie w Piotrkowie urząd wojewody poznańskiego.
Na starostwie wielkopolskim M., wraz z Łukaszem Górką i Stanisławem z Ostroroga, dowodził w r. 1474 pospolitym ruszeniem osłaniającym południowo-zachodnią Wielkopolskę przed najazdem Jana, księcia żagańskiego, sprzymierzonego z Maciejem Korwinem, królem Węgier. Nieudolne, zdaniem Długosza, działania wojenne Wielkopolan ograniczać się miały wówczas do ochrony własnych dóbr dowódców, pozwalających na bezkarne niszczenie przez wojska śląskie pogranicza wielkopolskiego. Starostą Wielkopolski był M. ponad 10 lat. Na urzędzie tym wykazał dużą aktywność: odbywał regularne sądy w stolicach większości powiatów Wielkopolski, objeżdżał stale podległe mu ziemie, egzekwował od szlachty zaległe podatki, ścigał złoczyńców, regularnie zatwierdzał coroczne wybory rady miejskiej Poznania; wyjeżdżał z Wielkopolski tylko na sejmy. W styczniu 1479, wraz z innymi panami koronnymi, towarzyszył do Frankfurtu nad Odrą córce królewskiej Zofii, wydawanej za margrabiego brandenburskiego Fryderyka Starszego; jesienią t. r. wyjechał na kilka miesięcy na Ruś, pozostawiając w Wielkopolsce jako zastępcę swego bratanka, chorążego poznańskiego Piotra Opaleńskiego. Starostwo wielkopolskie utracił na sejmie lubelskim 17 II 1484 na rzecz woj. łęczyckiego Mikołaja Kucieńskiego. Sam najpewniej nie wziął udziału w tym sejmie i rezygnacja jego nie była z nim wcześniej uzgodniona.
W latach następnych M. bywał często przy królu; m. in. uczestniczył w r. 1485 w akcie przyjęcia w Kołomyi hołdu od wojewody mołdawskiego Stefana (wywołał wówczas głośny spór z woj. krakowskim Janem Amorem Tarnowskim, który z nich ma podczas uroczystości trzymać berło królewskie). Pozostawał w bliskich stosunkach z wpływowym Jakubem Dembińskim (swoim pierwszym teściem), marszałkiem nadwornym Rafałem Leszczyńskim, Ambrożym Pampowskim, wielbicielem swojego brata, bpa kujawskiego Piotra z Bnina, Filipem Kallimachem. W lutym 1491 przeprowadzał w Koszycach, wraz z arcbpem lwowskim Andrzejem Różą Boryszewskim i bratem Piotrem, mediacje pomiędzy królem Władysławem czeskim a Janem Olbrachtem w sprawie korony węgierskiej, zakończone układem obydwu Jagiellonów.
Jako sukcesja po ojcu przeszła na M-a i jego braci: przyrodniego Piotra, potem kaszt. santockiego (zm. 1466), i rodzonego, też Piotra, potem bpa włocławskiego, królewska Mosina z przyległoścjami (Krosno, Krosinko, Pożegowo, Żabinko, Sowiniec); już w r. 1450 król zapisał braciom na Mosinie 700 fl., potem (1457, 1461, 1466) M-owi – dalsze 550 grzywien. W r. 1467 brat Piotr, wówczas kanonik poznański i kaliski, w ramach podziałów braterskich scedował ostatecznie M-owi swe prawa do Mosiny; niedługo potem M. za konsensem królewskim (1468) zapisał już na Mosinie bratu 1 000 fl. Co najmniej od r. 1473 był też M., początkowo znów ze swym bratem, tenutariuszem nadnoteckiego Ujścia, na którym otrzymywali obaj zapisy w l. 1473, 1478, 1479. W Ujściu M. kupił dziedziczne wójtostwo (1489). W r. 1492 uzyskał konsens na zabezpieczenie na Ujściu posagu swej bratanicy Barbary z Opalenicy.
Obydwie tenuty wraz z bogatymi dochodami ze starostwa generalnego stanowiły trzon majątków M-a. Z dóbr rodzinnych posiadał początkowo Radlin, który w r. 1467 scedował bratu. Ojcowska Opalenica przeszła na przyrodniego brata M-a i jego potomstwo (Opaleńscy), klucze Bnin, Śmigiel, Borek, otrzymali stryjeczni bracia M-a: bp poznański Andrzej, Jan, Piotr i Wojciech Bnińscy. W r. 1474 od swego stryjecznego brata, stolnika poznańskiego Mikołaja Stęszewskiego (zm. po r. 1477), nabył Stęszew koło Poznania, który stał się potem jego główną rezydencją. M. zmarł w pierwszych dniach stycznia 1493; wiadomość o jego pogrzebie 8 I 1493 zanotował w pamiętniku kalendarzowym Ambroży Pampowski. Epitafium poświęcił M-owi Kallimach (rkp. Vat. Lat. 2869).
Pierwszą żoną M-a była Anna, córka późniejszego kaszt. krakowskiego Jakuba Dembińskiego (zob.) i Małgorzaty, córki kaszt. kaliskiego Piotra z Żernik. Przed r. 1467 M. ożenił się ponownie z Nawojką, córką Mikołaja Koniecpolskiego, podkomorzego i współstarosty przemyskiego, i Doroty Zarembianki. Z Nawojką łączy nauka zabytek języka polskiego, tzw. „Modlitewnik Nawojki” (Łoś). Żona ta wniosła M-owi klucz tuliszkowski w pow. konińskim oraz połowę grodowego starostwa przemyskiego, którym M. zarządzał (już w r. 1481) wspólnie ze stryjami i stryjecznymi braćmi żony: Janem i Jakubem oraz Przedborem i Stanisławem Koniecpolskimi. Po śmierci M-a Nawojka (zm. 1531) występowała osobiście jako starosta przemyski aż do nadania jesienią 1494 starostwa Janowi Pileckiemu. Za drugą żoną dostał też M. tenutę lelowską (Lelów), na której otrzymał zapis w r. 1491, a którą Nawojka dzierżyła jeszcze w r. 1516.
Dziećmi M-a z pierwszego małżeństwa byli: Piotr (występujący w r. 1467, potem nie znany) i Barbara, żona kolejno Andrzeja Kmity (zob.) i (przed 3 III 1497) kaszt. przemyskiego Rafała Jarosławskiego, zmarła po r. 1508. Z drugiego małżeństwa M. miał córkę Jadwigę (zmarła niezamężna, po r. 1500) i syna Hieronima, zwanego Mosińskim. Hieronim, ur. w r. 1484/5, trzymał po ojcu starostwa ujskie i mosińskie, na których uzyskał od króla dożywocie; posiadał część wójtostwa w Wieliczce. Po śmierci matki (1531) odziedziczył jej wielkopolskie dobra; zmarł w l. 1540–1 (przed 30 VIII 1541); był protoplastą rodziny Moszyńskich.
Korytkowski, Prałaci gnieźn., III 47–8; Dworzaczek, Genealogia, tabl. 112, 138; Uruski; Gąsiorowski A., Urzędnicy wielkopolscy 1385–1500. Spisy, P. 1968; – Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929 s. 138, 266; Gąsiorowski A., Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, P. 1970; tenże, Wielkopolska w ostatnich księgach Roczników Jana Długosza, „Studia Źródłoznawcze” R. 15: 1970 (druk. 1971) s. 184–5; Kuczyński S. M., W sprawie niektórych tez artykułu dr Z. Spieralskiego pt. Geneza i początki hetmaństwa w Polsce, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1963 IX cz. 1 s. 281 (tu pogląd, że M. był w r. 1480 namiestnikiem królewskim w Polsce); Kumaniecki K., Twórczość poetycka Filipa Kallimacha, W. 1953 s. 107, 121–8; Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1959–64 I–II; Papée F., Polska i Litwa na przełomie wieków średnich, Kr. 1903 I 172, 183, 199, 270; – Acta capitulorum, I, III; Acta Tom., XIV nr 18; Akta grodzkie i ziem., I, VI–VIII, XVI–XIX; Akta radzieckie poznańskie, Wyd. K. Kaczmarczyk, P. 1931 II; Akta Stanów Prus Królewskich, I; Album stud. Univ. Crac., I 100; Cod. epist. saec. XV, I 100; Inventarium… omnium et singulorum privilegiorum…, Lutetiae Parisiorum 1862 s. 217, 285–8, 291; Lehns- u. Besitzurkunden Schlesiens, I 39; Matricularum summ., I–IV; Mon. Pol. Hist., VI 523; Script. Rer. Sil., XIII 208, XIV 42; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 3792, 3830, 3835, 3836, 3905, 4321, 4336, 4337, 4394, 4415, 4420, 4517, VI s. 440–5; Vol. leg., Wyd. 2., I 110; – AGAD: dok. perg. 443, 461, 467, 615, 634, 736, 1089, 995; Arch. Państw. w P.: Księgi Konin Z. 5 k. 186v., Poznań Grodz. 7 k. 280v., Grodz. 8 k. 21 oraz księgi starościńskie M-a: Poznań Grodz. 9, 58, Kościan Grodz. 2, Gniezno Grodz. 4, Kcynia Grodz. 7, Pyzdry Grodz. 4 oraz Kalisz Grodz. 27, 28; B. Czart.: inc. 190 ab k. 66v.; – Dworzaczek W., Materiały historyczno-genealogiczne do dziejów wielkiej własności ziemskiej w Wielkopolsce, (mszp. w posiadaniu jego autora).
Antoni Gąsiorowski