Pstrokoński Maciej z Burzenina h. Poraj (zm. 1707), kasztelan spicymierski, potem woj. brzeski kujawski. Był synem Spytka Rogacjana (zob.) i Katarzyny z Oleskich, bratem Wojciecha (zob.).
W r. 1674 P. podpisał elekcję Jana Sobieskiego z woj. sieradzkim, z tegoż województwa posłował na sejm 1681 r. W r. 1682 był stolnikiem gostyńskim, od r. 1685 – kaszt. spicymierskim; tytułował się nadto «starostą czermińskim» od trzymanej dzierżawy królewszczyzny Czermno w woj. rawskim. W bliżej nie znanych okolicznościach naraził się części szlachty sieradzkiej, która w r. 1688 na odbytym niezgodnie z prawem sejmiku ułożyła protestację, m. in. atakującą P-ego. Zaprotestował przeciw temu sejmik 1 IX t. r., biorąc P-ego w obronę. Wysuwane przeciw niemu zarzuty uznano za «bardzi paszkwile et famosos libellos». Instrukcja sieradzka na sejm z 5 XI 1688 polecała go do łask króla za prace dla województwa i wstawiała się za jego «dzierżawą czermińską» przeładowaną hiberną. Z sejmiku 11 VII 1695 P. wyznaczony był do rozdziału pieniędzy na wojsko. W okresie bezkrólewia, po śmierci Jana III Sobieskiego, P. został sędzią kapturowym i 27 VII 1696 podpisał konfederację szlachty sieradzkiej w obronie praw i wolnej elekcji. Dn. 11 II 1697 podpisał manifest szlachty sieradzkiej przeciw marszałkowi sejmiku relacyjnego po konwokacji, Aleksandrowi Walewskiemu, który bezprawnie doprowadził do zmiany taryfy podatkowej i wysłania posłów do prymasa. W maju t. r. wybrano P-ego do sądów wojskowych. Na sejmie elekcyjnym 1697 r. P. głosował na Augusta II. Później przypominał Janowi Jerzemu Przebendowskiemu, że «za perswazją WM Pana pierwsze do szczęśliwego wykrzyknięcia in campo electorali vivat serenissimus Augustus rex» przystąpiło jego woj. sieradzkie. Był deputatem do paktów konwentów i złożył podpis pod «Oznajmieniem króla nowo obranego» (27 VI 1697).
P. należał do zagorzałych zwolenników Sasa i wraz z rodziną był głównym oparciem króla w woj. sieradzkim. Już po elekcji działając w swoim województwie informował o posunięciach kontystów. Dn. 9 IX 1697 wybrano go na deputata do Trybunału Kor. Trybunał zainaugurował obrady 2 tygodnie po koronacji, P-emu powierzono funkcję marszałka. Obrady zostały jednak limitowane, ponieważ zgodnie z prawem powinny rozpocząć się dopiero 6 tygodni po koronacji nowego króla. Na kadencji lubelskiej P. nie pojawił się, wybrano więc nowego marszałka. W rozgorzałym z tego powodu sporze interweniował sam August II. P. zapewniał listownie króla, że wraz z deputatami działał zgodnie z jego interesem. Wydarzenia te znalazły odbicie w satyrze „Komedyja światu polskiemu wystawiona z trybunału koronnego odprawującego się pod laską Jaśnie Wielmożnego Jm P. kasztelana spicymirskiego 1698”. Przedstawiono w niej P-ego jako «bałamuta» uciskającego wolność, a trybunał jako farsę. Od początku wojny północnej P. działał po stronie Augusta II. Laudum sieradzkie z 8 VI 1702 poleciło go łasce króla, a w lipcu t. r. wyznaczono go duktorem pow. szadkowskiego. Dzięki staraniom P-ego zawiązano konfederację sieradzką, której zjazd (Szadek 16 X 1702) prosił go, by wraz z posłami pojechał na sejmik generalny wielkopolski. Sejmik z 5 II 1703 upoważnił P-ego do wydawania w razie konieczności uniwersałów wzywających szlachtę do wsiadania na koń. Miał też rozdzielić pieniądze między nowo utworzone chorągwie. W instrukcji do króla sejmik prosił o rekompensatę dla P-ego za jego zasługi. Dn. 9 II t. r. P. wydał uniwersał wzywający szlachtę do zebrania się, gdyż wróg zbliżał się od strony Uniejowa. Uważał, że można wystawić 1 500–2 000 ludzi. Zaciągnął 8 chorągwi, które chciał przesłać do boku króla, nie zrealizował jednak tego zamiaru. Dn. 8 III P. ponownie zawiadamiał szlachtę o zagrożeniu ze strony Szwedów. W maju 1703 prosił Przebendowskiego o powtórną ekspedycję sejmikową na swoje ręce. Krytykował późne zwołanie sejmu i wątpił w jego dojście. Sprzeciwiał się ściąganiu pospolitego ruszenia przeciw Kozakom «kiedy tego roku nieprzyjaciela koło Lublina nie masz». Narzekał, że Rzplta nie weszła «in societatem armorum kiedy czas był, potem nikogo invitare nie chcieliśmy». Na sejmiku 1 X 1703 wybrany został do komisji skarbowej.
Na początku 1704 r. oddziały szwedzkie i stronnicy Stanisława Leszczyńskiego wkroczyli do woj. sieradzkiego, aby zmusić je do przystąpienia do konfederacji warszawskiej. Po ich ustąpieniu P. wraz z Walewskimi odnowili popierającą Augusta II konfederację. Dn. 1 IV 1704 nie dopuścił do sejmiku i utworzenia konfederacji przez zwolenników Leszczyńskiego. Podobnie udaremnił też ich drugą próbę. W maju t. r. przyczynił się do potwierdzenia konfederacji sandomierskiej i odnowienia dawnej sieradzkiej. Wybrany został na konsyliarza i wraz z innymi miał wyznaczyć miejsce zebrania na wypadek trzecich wici. Był obecny na radzie krakowskiej w lutym 1704 i w marcu 1705, która była odraczana i odbyła się bez króla. P. coraz częściej domagał się nagrody za usługi (m. in. star. łęczyckiego) zarzucając dworowi, że dostają ją ci, którzy przechodzą z jednej strony na drugą, a nie wierni stronnicy. Na razie otrzymał tylko obietnice od Augusta II. Na przełomie 1704/5 r. część dywizji M. Stromberga pod dowództwem płka Kleina spaliła doszczętnie wieś P-ego Ligotę koło Burzenina. Jego dobra najechali też konfederaci warszawscy, zwłaszcza Jerzy Dominik Lubomirski, podkomorzy kor. Zginął brat P-ego Michał, stolnik brzeski kujawski, a drugi – Wojciech, stolnik sieradzki, dostał się do niewoli, z której zbiegł. Wraz z nim P. znalazł się na Śląsku (m. in. był w Oleśnie), «bo nas wszędzie szpiegowano i podjazdy w Śląsk posełano». Wolał więc wybrać wygnanie «aniżeli przeciwko Panu co wykroczyć» i ściągnąć na siebie podejrzenie o zdradę. Dn. 16 III 1706 P. został mianowany woj. brzeskim kujawskim. W listopadzie t. r. był w Częstochowie, a następnie w grudniu, jak pisał do Jana Szembeka, oczekiwał pod Olkuszem wraz z kilkudziesięcioosobowym oddziałem na powrót Augusta. Uważał, że wojna niepotrzebnie się przedłuża, a ministrowie powinni skłonić Danię i Prusy do rezygnacji z neutralności. Dn. 7 II 1707 wziął udział w radzie lwowskiej i podpisał «Poparcie Generalnej Konfederacji Sandomierskiej».
P. był jednym z najzamożniejszych ludzi w woj. sieradzkim. Od r. 1677 miał wieś Ligotę koło Burzenina, którą dostał od ojca. Stała się ona jego rezydencją. Po ojcu odziedziczył znaczne dobra w woj. sieradzkim, m. in. Widawę i Dąbrowę, w Kaliskiem, na Kujawach i Pomorzu. Trzymał też tenuty w woj. rawskim. Rada lwowska 1707 r. utrzymała go «circa posessionem» olbory olkuskiej. P. zmarł około połowy 1707 r.
P. był dwukrotnie żonaty. Najpierw z Marianną z Dąmbskich, córką Hieronima, miecznika inowrocławskiego, dwukrotną wdową: po Janie Koniecpolskim i po Tomaszu Zamoyskim. Drugą jego żoną była (ur. w r. 1685) Marianna z Działyńskich, wdowa po Zygmuncie Olszowskim. Z niej pozostawił P. córkę Justynę (ur. 1696).
Boniecki; Niesiecki, I 163, 320, VII 568; Uruski, XV 63; Żychliński, XVI 20; Błeszczyński J., Spis senatorów i dygnitarzy koronnych z XVIII w., w: Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1872 III 50, 59; Elektorów poczet; Włodarski A., Ród Poraitów-Pstrokońskich…, W. 1928 s. 3, 5; – Bizardière M. de la, Bezkrólewie po Janie III Sobieskim, Wil. 1853 s. 213–17; Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709, Kr. 1925; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, P. 1856 s. 218, 219; tenże, Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemię polską aż do elekcji, P. 1874 s. 488; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim 1706–1709, Wr. 1969; Kobierzycki J., Nieznane zabytki powiatu sieradzkiego (Od Sieradza do Widawy), W. 1909 s. 13, 16; tenże, Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, W. 1915 cz. I s. 74, 76, 78, 79, 82; Parthenay J. B., Dzieje panowania Fryderyka Augusta II króla polskiego, W. 1854 s. 272, 317; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Vol. leg., V 294, 896, 984, VI 38; Załuski, Epistolae; – AGAD: Sigillata nr 16 s. 218, 234, Arch. Radziwiłłów Dz. V teka 292/12620; B. Czart.: rkp. 189 IV s. 309, rkp. 196 IV s. 691, rkp. 197 IV s. 630, rkp. 450 IV s. 495–497, 543–545, 753–755, rkp. 451 IV s. 66, 178, rkp. 519 IV s. 37, rkp. 521 IV s. 669, rkp. 525 IV s. 166, rkp. 530 IV s. 220–223, rkp. 534 IV s. 26, rkp. 539 IV s. 24, 31, 32, rkp. 952 IV k. 902, rkp. 3357 IV k. 92, rkp. 3358 IV k. 23, rkp. 3359 IV k. 5, 6, 50, rkp. 3360 IV k. 78, 125; B. Narod.: rkp. 6645 II s. 232, 233, rkp. 6647 III s. 338, 339; B. PAN w Kr.: rkp. 690 k. 179–182, Teki Pawińskiego rkp. 8343 s. 537, 555, 556, 599, 763, 766, 767, 838, 848, 861, 923, 957, 973, rkp. 8344 s. 111, 121, 156, 157, 181, 182, 185, 188, 189, 199, 260, 293, 294; – Pstrokońscy. Materiały w Red. PSB (opracowane przez Janusza Pstrokońskiego).
Henryk Palkij