Golisz Maksymilian (1906–1943), nauczyciel, działacz narodowy pomorski. Ur. 13 X we wsi Wiele, pow. chojnicki. Ojciec pochodził z Kaszub i był z zawodu kupcem. Matka, Alma z Lewandowskich, ur. we wsi Mikołajki Pomorskie, pow. sztumski, po wczesnym owdowieniu przeprowar dziła się w r. 1914 wraz z synem do rodzinnych stron, do Sztumu, gdzie oboje żyli z czynszu małej kamieniczki i pomocy brata matki. Szkołę podstawową kończył G. w Sztumie. W l. 1921–6 uczęszczał do Państw. Seminarium Nauczycielskiego w Lubawie. Materialnie pomagała mu Helena Sierakowska z Waplewa (pow. sztumski), prezeska Pol. Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Powiślu. W zamian za udzieloną pomoc G. zobowiązał się wrócić po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego do Sztumu i pracować w Pol. Katolickim Tow. Szkolnym. Istotnie od r. 1926 G. był sekretarzem Towarzystwa oraz równocześnie sekretarzem Okręgowego Zarządu Związku Polaków w Niemczech. Wkrótce G. stał się duszą życia kulturalno-oświatowego na Powiślu jako organizator wielu stowarzyszeń młodzieżowych i kół śpiewaczych. Współdziałał ściśle z przywódcami ruchu ludowego i robotniczego, do których należeli: Antoni Lewicki z Trzcianka, Franciszek Wieczorek z Miran, Jan Lenga i Jan Wróblewski z Postolina, Stanisław Górski ze Starego Targu. Z tego powodu popadł w konflikt ze szlachtą miejscową, piastującą czołowe stanowiska w zarządzie Związku Polaków w Niemczech i w organizacjach gospodarczych terenu. Jego aktywność w ruchu polskim, szczególnie od stycznia 1931 r., kiedy wniósł skargę do rejencji w Kwidzyniu na atak bojówek niemieckich na szkołę pol. w Mikołajkach, załączając własne fotografie zniszczeń (fotografie te reprodukowała prasa mniejszości narodowych w Niemczech i pisma zagraniczne), spowodowała wielkie utrudnienie mu pracy na polu organizowania prywatnych szkół polskich na Powiślu, a Związek Pol. Towarzystw Szkolnych w Niemczech na zarządzenie pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przeniósł G-a w lipcu 1932 r. do Szczecina.

W Szczecinie G. pracował we wszystkich organizacjach pol., został kierownikiem Tow. Śpiewu im. Chopina, założył drużynę harcerską Gryf i z zapałem werbował czytelników dla prasy pol., zwłaszcza „Młodego Polaka w Niemczech”. W tym okresie nawiązał również łączność z przywódcami Komunistycznej Partii Niemiec. Znowu wskutek utrudnień w pracy przez władze hitlerowskie musiał przenieść się na przełomie r. 1934/35 do Berlina. Tu pracował jako kierownik Tow. Szkolnego Oświata i organizator życia polskiego w Berlinie. Zakładał kursy j. polskiego dla młodzieży szkolnej i dla dorosłych, uczył również dzieci polskich robotników sezonowych rolnych w Saksonii. Ale nigdy nie przestawał żywo interesować się swą ziemią powiślańską. W lipcu i w sierpniu 1939 r. przebywał na terenie byłych Prus Wschodnich, gdzie potajemnie nawoływał rodaków do oporu przeciw hitleryzmowi. W dniu 29 VIII 1939 r. wyjechał do Berlina w celu złożenia sprawozdania w Zarządzie Głównym Związku Polaków w Niemczech o sytuacji Polaków w Sztumie i w Olsztyńskiem. Na skutek sytuacji wojennej nie zdołał już wrócić na teren Prus Wschodnich. Został aresztowany 11 IX 1939 r. i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. W styczniu 1940 r. zwolniono go za zgodą komisarza gestapo Jarosza, sympatyka antyhitlerowskiego podziemia, i równocześnie powołano do Wehrmachtu do artylerii przeciwlotniczej w Hamburgu. W październiku 1941 r. został ponownie aresztowany pod zarzutem tajnej działalności na rzecz państwa polskiego. Przez szereg miesięcy przebywał w szpitalu więziennym pod obserwacją psychiatrów, gdyż symulował chorobę umysłową. W r. 1943 został skazany na karę śmierci przez ścięcie. Wyrok wykonano 1 IV 1943 r. w Berlinie.

Poniatowska A., Kim był M. G.?, „Szczecin” 1958 nr 6 s. 121–126; – Boenigk J., Minęły wieki, a myśmy ostali, W. 1957; „Kulturwehr” (organ Zw. Mniejszości Nar. w Niemczech), Sonderheft: Eingaben d. poln. Volkstumgruppe im Deutschen Reich u. ämtliche Entscheidungen R. 11: 1935 s. 393–6 i R. 12: 1935–36 s. 455 (ostrzegawcze pisma Min. Oświaty z 8 VII 1932 do Zw. Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech); „Młody Polak w Niemczech” 1934 nr 6–8; „Polak w Niemczech” 1937 nr 1; – Informacje pisemne Jana Boenigka z Olsztyna.

Red.