Machalski Maksymilian (1817–1890), adwokat, poseł do parlamentu austriackiego. Ur. w r. 1817 w Wojniczu, w rodzinie mieszczańskiej. Ukończył Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniw. Krak., po czym przeniósł się na wydział prawny uniwersytetu w Wiedniu, gdzie uzyskał doktorat praw. Następnie był adwokatem w Tarnowie. Działalność polityczną rozpoczął w kwietniu 1848, biorąc udział w deputacji polskiej do Wiednia oraz uzyskując w kilka tygodni później w Brzesku mandat poselski do parlamentu wiedeńskiego (od listopada w Kromieryżu). Należał do grupy posłów kierowanych przez J. Lubomirskiego, A. Z. Helcla i A. Potockiego, brał czynny udział w pracach parlamentu i zasłynął jako doskonały mówca. We wrześniu 1848 opowiadał się za przyjęciem deputacji węgierskiej, pełnił funkcję sprawozdawcy. Kilkakrotnie występował przeciw F. Smolce, sprzeciwiając się m. in. wysuwaniu jego kandydatury na przewodniczącego (styczeń 1849). Dn. 19 I 1849 wniósł interpelację w sprawie bombardowania Lwowa (2 XI 1848) i ogłoszenia stanu oblężenia w Galicji, a 25 I 1849 wygłosił w Izbie przemówienie, w którym domagał się zniesienia kary śmierci za wykroczenia polityczne. Po upadku rewolucji i rozwiązaniu parlamentu austriackiego wyjechał do Anglii i Niemiec, gdzie zapoznał się z zagadnieniami społeczno-politycznymi i ekonomicznymi. Powróciwszy do Krakowa, otworzył kancelarię adwokacką. Przez lat blisko czterdzieści nie brał udziału w czynnym życiu politycznym, należał jednak do czołowych przedstawicieli konserwatystów krakowskich. W r. 1886, po ostrej walce liberałów z konserwatystami, jako reprezentant stańczyków uzyskał w wyborach uzupełniających (po śmierci M. Zatorskiego) mandat posła do Rady Państwa z m. Krakowa, który sprawował do r. 1890. Był członkiem Koła Polskiego, pracował w parlamentarnych komisjach: budżetowej, prawnej, kodeksu karnego (której przewodniczył), prasowej i zabierał głos w sprawach budżetu państwa i finansów oraz w obronie fideikomisów chłopskich.
M. był jednym z najgłośniejszych adwokatów krakowskich i świetnym obrońcą w sprawach karnych. Jako współpracownik „Czasu” bronił dziennik w procesach prasowych w okresie powstania styczniowego. Pisał do „Gminy” i „Czasopisma Poświęconego Prawu i Umiejętnościom Politycznym”. W r. 1880 był jednym z obrońców w krakowskim procesie L. Waryńskiego i towarzyszy. Przez wiele lat sprawował funkcje prezesa Krakowskiej Izby Adwokackiej i Resursy Mieszczańskiej oraz był członkiem: krakowskiej Rady Miejskiej, Rady Powiatowej i Wydziału Powiatowego w Krakowie, Tow. Rolniczego, Komisji Rewizyjnej Kasy Oszczędności, Rady Nadzorczej Galicyjskiego Zakładu Kredytowego Ziemskiego, Tow. Naukowego Krakowskiego, a także członkiem nadzwyczajnym Akademii Umiejętności w Krakowie. M. był jednym z propagatorów tworzenia w Galicji towarzystw pożyczkowych wzorowanych na kasach Schultze-Delitzsch (opublikował Wykład popularny „o Towarzystwach zaliczkowych” czyli „Bankach dla ludu” (Kr. 1870). Popierał również rozwój przemysłu ludowego. Jako konserwatysta z przekonań, występował przeciw socjalizmowi, a w zorganizowanym ruchu robotniczym widział «groźbę dla rozwoju społeczności» (Wykład o stowarzyszeniu międzynarodowym robotników (L’Internationale), Kr. 1872, Odb. z „Przegl. Pol.” 1872 luty). Był właścicielem wsi Ściejowice, gdzie w latach siedemdziesiątych założył pierwszą w Galicji szkołę koszykarstwa. Wspólnie z żoną, słynną z urody Olimpią z Przygodzkich (1831–1885), prowadził w Krakowie salon będący ośrodkiem życia towarzyskiego. Zmarł 30 IX 1890 w Krakowie po długiej chorobie serca. Pochowany na cmentarzu Rakowickim. Pozostawił syna Maksymiliana.
Enc. Org.; Cyrankiewicz S., Przewodnik rzeczowo spisany po cmentarzach krakowskich, Kr. 1908 s. 207; – Kraków w powstaniu styczniowym, Kr. 1968; Ostaszewski-Barański K., Wacław Michał Zaleski (1799–1849), Lw. 1912 s. 138; Widman K., Franciszek Smolka, jego życie i zawód polityczny, Lw. 1886 s. 149, 204, 331, 432, 534, 602–t, 606, 652, 671, 713, 817, 844; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957 I; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1958 II; Mieroszewscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych, Kr. 1964; Smolka F., Dziennik 1848–1849 w listach do żony, W. 1913; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten des österreichischen Reichsrathes, Wien 1886–90; Szematyzmy Król. Galicji; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Kr. 1961; – „Czas” 1890 nr 226, 228; „Juristische Blätter” 1890 nr 40 s. 477; „Parlamentarisches Jahrbuch” 1889 s. 98; „Tyg. Illustr.” 1890 nr 44 s. 273 (portret); – B. Ossol.: rkp. 11757; B. PAN w Kr.: rkp. 6624 (fot).
Jerzy Zdrada