Landau Maksymilian (Maks) Norbert, pseud. Maciek (1870–1927), adwokat, działacz niepodległościowy i socjalistyczny, pułkownik W. P. Ur. 28 IX w Tyśmienicy (Małopolska Wschodnia). Był synem maklera giełdowego Marka i Julii z Herdanów. Do gimnazjum uczęszczał w l. 1881–9 w Stanisławowie, a następnie we Lwowie. Studia prawnicze na uniwersytecie w Wiedniu odbywał w l. 1889–93. W l. 1894–5 kontynuował naukę jako wolny słuchacz uniwersytetu i politechniki w Zurychu, a w r. 1896 w zakresie filozofii w Wiedniu, gdzie, po zdaniu wszystkich wymaganych egzaminów państwowych i odbyciu w l. 1897–8 praktyki sądowej, uzyskał w maju 1899 r. doktorat prawa. Od lipca 1898 do października 1904 r. odbywał praktykę adwokacką, a w marcu 1905 r. otworzył kancelarię w Wiedniu. W lutym 1911 r. przeniósł ją do Lwowa, gdzie prowadził praktykę adwokacką do wybuchu wojny.
Już w latach studenckich L. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W r. 1897, wraz z Leonem Wasilewskim i braćmi Władysławem i Wacławem Studnickimi, przywrócił do życia sekcję Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich w Wiedniu. Doprowadził też do opanowania przez zwolenników PPS stowarzyszenia robotników polskich «Siła». Dom Landauów w Wiedniu (żoną L-a była od r. 1895 Helena z Gumplowiczów, zob. Landau-Bauerowa) stanowił ośrodek grupujący polskich działaczy socjalistycznych. Tam odbywało się wiele narad i spotkań partyjnych. U Landauów zatrzymywał się Józef Piłsudski, gdy przyjeżdżał do Wiednia, bywał też ich częstym gościem, gdy Landauowie przenieśli się do Lwowa. To spowodowało nawiązanie bliskich stosunków L-a z Piłsudskim. L. świadczył różnorodne usługi działaczom niepodległościowym i socjalistycznym. Był czynnym członkiem Związku Strzeleckiego i Stowarzyszenia Pomocy dla Więźniów Politycznych. Przed samą wojną działał w adiutanturze Komendy Głównej Połączonych Związków i Drużyn Strzeleckich we Lwowie.
W sierpniu 1914 r. L. wstąpił do Legionów. We wrześniu t. r. został skierowany do pracy w Biurze Prasowym Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN), potem w sekretariacie Polskiej Organizacji Narodowej (PON) w Łodzi i departamencie organizacyjnym NKN. W czerwcu 1915 przeszedł jako szeregowiec do służby liniowej w 1., a następnie 5. p. piechoty I Brygady Legionów. Awansował do stopnia sierżanta. W końcu 1917 r. – po kryzysie przysięgowym – został wcielony do armii austriackiej i karnie wysłany na front włoski. W maju 1918 r., po zwolnieniu z wojska, powrócił do Lwowa, gdzie podjął działalność w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), której oddał – jak stwierdzają dokumenty Min. Spraw Wojskowych – «szczególne usługi». Brał udział w walkach o Lwów w pułku gen. M. Tokarzewskiego-Karaszewicza. Dn. 21 XI 1918 r. formalnie wstąpił w stopniu podporucznika do Wojska Polskiego. Początkowo pracował w sądzie przy dowództwie grupy M. Tokarzewskiego-Karaszewicza. Po zweryfikowaniu 17 IV 1919 r. w stopniu kapitana był oficerem śledczym w sądzie polowym 1 dyw. piechoty Legionów. Mianowany 26 VIII 1919 r. majorem, został odkomenderowany do organizacji sądownictwa polowego w armiach na froncie wschodnim i był jednym z głównych jego twórców. Objął stanowisko referenta sądowo-prawnego kolejno przy dowództwie grupy gen. E. Rydza-Śmigłego, 3 armii, frontu środkowego i wreszcie 2 armii. Dn. 24 VI 1920 został mianowany podpułkownikiem. Po odwrocie w r. 1920 jako ochotnik walczył w 5 p. piechoty Legionów.
Po wojnie służył L. w Korpusie Sądowym W. P. Od 16 II 1921 r. był referentem prawnym przy Dowództwie Żandarmerii Polowej. W czerwcu t. r. został mianowany kierownikiem wydziału VI Dowództwa Okręgu Generalnego Warszawa. Po zlikwidowaniu tego wydziału od r. 1922 był doradcą prawnym w Dowództwie Okręgu Korpusu (DOK) nr I. Dn. 24 X 1925 r. przeniesiony został w stan spoczynku awansując równocześnie do stopnia pułkownika; nadal jednak był doradcą prawnym DOK nr I Warszawa. Brał udział w przygotowaniu zamachu majowego. W czasie przewrotu walczył po stronie Piłsudskiego. Zmarł L. w Wiedniu 24 VII 1927 r. Pochowany został uroczyście w Warszawie na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Posiadał liczne odznaczenia, m. in. 3-krotnie Krzyż Walecznych, Order Odrodzenia Polski, Krzyż Niepodległości. Pozostawił córkę Wandę (żonę austriackiego działacza socjalistycznego – Lanzera), obecnie kustosza Archiwum Victora Adlera w Wiedniu, i synów: Leszka oraz Władysława Henryka (zob.).
Lista starszeństwa oficerów zawodowych, W. 1922 s. 301; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – Próchnik A., L. Wasilewski w polskim ruchu socjalistycznym, „Niepodległość” T. 16: 1937 s. 125, 257–9; – Diamand H., Pamiętnik zebrany z wyjątków listów do żony, Kr. 1932 s. 48; – „Dzien. Personalny” 1929 nr 13; „Dzien. Personalny Min. Spraw. Wojsk.” 1925 nr 117 s. 527, 631; „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1937 nr 3 s. 178; „Kur. Poranny” 1927 nr 204, 206, 208, 209 (fot.); „Naprzód” 1927 nr z 29 VII; „Pobudka” 1927 nr 32 (fot.); „Robotnik” 1927 nr 207, 208 (fot.); – Centr. Arch. Wojsk.: Akta personalne t. 1985; – Informacje córki Wandy Lanzer.
Zbigniew Landau