Ossoliński Maksymilian h. Topór (1588–1655), podskarbi nadworny koronny, kasztelan czerski. Ur. w grudniu 1588, był synem Zbigniewa (zob.) i jego pierwszej żony Katarzyny z Sienieńskich, bratem Krzysztofa (zob.) i przyrodnim bratem Jerzego (zob.). W r. 1596, wraz z bratem Krzysztofem, został oddany do szkoły jezuickiej w Lublinie i tam pobierał naukę przez kilka lat. W lutym 1604 wyjechał razem z bratem na studia do Niemiec (Würzburg), gdzie przebywał do r. 1607. W tym okresie zwiedził także Włochy i Niderlandy. Po powrocie do kraju został dworzaninem Marcina Szyszkowskiego, bpa płockiego. Stamtąd przeszedł do służby na dworze królewskim. Działalność publiczną rozpoczął O. u boku ojca i w r. 1616 na sejmiku w Opatowie został wybrany na deputata na Trybunał Kor. W l. 1618 i 1619 był posłem woj. sandomierskiego na sejmy. Brał następnie udział w wyprawie chocimskiej, gdzie podobno dowodził oddziałem husarii, który zaciągnął na własny koszt. W r. 1624 został chorążym sandomierskim. Posłował na sejm zwycz. w Warszawie w r. 1626. W l. 1626–9 brał udział w wojnie szwedzkiej w Prusach. Był posłem sandomierskim na sejm 1631 r., który wyznaczył go do rewizji zamku w Szydłowcu. Posłował też na sejm koronacyjny Władysława IV w r. 1633. Dn. 8 V t. r. otrzymał po bracie Krzysztofie urząd podkomorzego sandomierskiego. Wziął także udział w wyprawie smoleńskiej. W r. 1635 O., razem z Aleksandrem Ogińskim, towarzyszył poselstwu rosyjskiemu na czele z Aleksiejem Lwowem, które przybyło do Warszawy. W r. 1636 objął po bracie Jerzym urząd podskarbiego nadwornego, w r. n. posłował na sejm zwycz. w Warszawie. W r. 1640 był nieobecny na otwarciu sejmu warszawskiego, kiedy posłowie żądali skontrolowania rachunków podskarbińskich. Na konwokacji 1648 r. został O. wyznaczony do grupy senatorów i urzędników, którzy mieli czuwać przy zwłokach króla Władysława IV. Jako podskarbi nadworny podpisał wraz z woj. sandomierskim elekcję Jana Kazimierza. Posłował następnie z woj. sandomierskiego na sejm koronacyjny Jana Kazimierza w r. 1649 i na sejm 1649/50 r. Prawdopodobnie w r. 1650 został mianowany kasztelanem czerskim. Był deputatem na Trybunał Radomski z sejmu 1654 r.
Po zawarciu związku małżeńskiego (1611) z Heleną (zm. przed r. 1636), córką podkomorzego nadwornego Zygmunta Kazanowskiego (zob.), O. objął odstąpioną mu przez ojca dzierżawę stanisławowską. W r. 1615 dał mu ojciec Ciepielów, a z pocz. 1619 r. dobra mieleckie, tj. Mielec (wykupiony już wówczas w całości) z folwarkiem Św. Anny oraz wsiami Chorzelów i Przyłęk. Trzymał O. nadto starostwa: stopnickie (1619), bieckie (1637) i malborskie (1638). W r. 1652 został spadkobiercą części dóbr, które pozostały po Jerzym Ossolińskim, kanclerzu kor. Wtedy również podzielił cały swój majątek pomiędzy żonę i niektóre dzieci. W końcu jego życia wszystkie jego dobra (Ossolin, Klimontów, Krzelów, Mielec, Zgórsk, Sadowice, Przyłęk i inne pomniejsze) były szacowane na 200 000 złp., z których połowę stanowiły różne zadłużenia, gdyż np. spore sumy pochłonęło dokończenie budowy ufundowanego przez ojca klasztoru Dominikanów w Klimontowie, któremu również zapisał na utrzymanie roczną sumę 4000 fl. O. najczęściej rezydował w Zgórsku koło Mielca i w Warszawie, głównie z powodu pełnienia urzędu podskarbiego w l. 1636–48. Zmarł prawdopodobnie w początkach stycznia 1655 i został pochowany 28 I t. r. w Klimontowie.
Drugą żoną O-ego (przed r. 1643) była Katarzyna z Głębockich (zm. 1683/4). Z pierwszego małżeństwa pochodzili: Jan (1612–ok. 1682), komandor maltański w Poznaniu, Stanisław (1615 – ok. 1643), kanonik krakowski, wybrany tuż przed śmiercią, Hieronim (1616–4651), dworzanin królewski, Jerzy (zm. 1651), star. lubelski, Zbigniew (zm. 1675), opat koprzywnicki, Władysław Krzysztof (zm. 1696), kanonik krakowski i płocki, Aleksander (zm. między r. 1691 a r. 1706) oraz prawdopodobnie Beniamin (zm. po r. 1664). Z drugiego małżeństwa – Maksymilian Hieronim (zm. 1710–12) i Michał (wg innych źródeł Franciszek) Sieciech (zm. po 1711). O. był także ojcem trzech córek: Katarzyny, klaryski w Krakowie, Maksymilianny, żony Jana Olbrachta Lipskiego, woj. rawskiego, i Zofii, żony Marcina Krasickiego, kaszt. przemyskiego. Ponadto kilkoro jego dzieci zmarło w pierwszych latach życia.
Portret O-ego w Muz. Narod. we Wr.; – Łętowski, Katalog bpów krak. III 430; Dworzaczek; Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne…, W. 1860 II 124–5; Niesiecki; Uruski; Żychliński; – Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/50 r., W r. 1978; Kukliński W., Opis historyczny kościołów klimuntowskich, „Kron. Diec. Sandomierskiej” 1910 s. 385– 400; – Aleksandrowicz A., Monopodii de tripode ruina seu columnae Ossolinianae…, Kr. 1655; Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864 s. 804; Ossoliński J., Pamiętnik, Oprac. W. Czapliński, W. 1976 s. 26–7, 31, 33–4, 90; Ossoliński Z., Pamiętnik, Wyd. W. Kętrzyński, Lw. 1879 s. 3, 13, 21, 29, 30, 33, 35, 47, 57, 59, 60, 85, 98, 99; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Radziwiłł, Memoriale; Vol. leg., III 699, 783, IV 162, 212, 263, 444; – AGAD: Metryka Kor. t. 180 k. 200–201; B. Ossol.: rkp. 129/II, 290/II, 541/IV, 2345/III.
Józef Długosz