Przerębski (Przerembski) Maksymilian h. Nowina (ok. 1577–1639), kasztelan sieradzki i referendarz kor., następnie wojewoda łęczycki, marszałek dworu królowej Konstancji, później Cecylii Renaty, dyplomata. Ur. w Skrzydłowie nad Wartą, był synem Jakuba, kaszt. sieradzkiego (zob.), i Anny z Rozdrażewskich.
Po przedwczesnej śmierci matki (1586) dziewięcioletnim P-m zaopiekowali się wujowie Hieronim i Stanisław Rozdrażewscy. W marcu 1589 H. Rozdrażewski zwrócił się do kardynała I. Aldobrandiniego, ówczesnego nuncjusza papieskiego, o umieszczenie siostrzeńca w Collegium Romanum w Rzymie, a w grudniu prosił prowincjała jezuitów o. G. P. Campani o opiekę nad przybyłym tam młodym P-m. Po czteroletnich studiach i następnie pobycie na dworze wiedeńskim królowej Elżbiety, gdzie zdobył sobie przychylność zarówno królowej, jak i rodziny cesarskiej oraz nawiązał przyjaźń ze Zdenkiem Popelem Lobkowitzem, późniejszym kanclerzem czeskim, w końcu września 1593 powrócił P. do kraju, z pokaźną wiedzą humanistyczną i znajomością kilku języków obcych, w tym niemieckiego. W Rzymie, ujęty metodami wychowawczymi jezuitów, podjął decyzję, bez wyraźnej zachęty ze strony wujów, ufundowania własnym sumptem kolegium w podupadającym klasztorze gdańskim brygidek, na co H. Rozdrażewski uzyskał od króla specjalny przywilej. Pertraktacje z władzami kościelnymi i gdańszczanami ciągnęły się aż do r. 1596, lecz nie przyniosły pozytywnych rezultatów. Wkrótce po powrocie do kraju został P. dworzaninem i sekretarzem Zygmunta III. Dzięki hojności wuja Hieronima, który zaciągnął dla niego doborowy poczet jazdy, mógł wziąć udział w r. 1598 w królewskiej wyprawie do Szwecji. Uczestniczył w rozmowach z Karolem, księciem sudermańskim, prowadzonych w Sztokholmie. W r. 1600 zmarł H. Rozdrażewski, zapisując P-emu w testamencie, oprócz cennych ruchomości, 1 000 dukatów, zabezpieczonych na dobrach goworczowskich w pow. koneckim. T.r. został P. star. piotrkowskim. W r. 1604 zawarł związek małżeński z Zofią Ostrorogówną, córką Jana, podczaszego kor. (zob.). W jesieni t.r. wziął udział w poselstwie do Pragi po arcyksiężniczkę Konstancję, drugą żonę Zygmunta III. W r. 1607 król wykorzystał P-ego do opanowania nastrojów rokoszowych na terenie woj. sieradzkiego. W r. 1610 sejmik szadkowski wybrał P-ego na deputata do Trybunału Kor. W r. 1611 posłował z woj. sieradzkiego na sejm. Obrany został na nim komisarzem do rozgraniczeń ziemi wieluńskiej ze Śląskiem, wyznaczono go na deputata do komisji kurlandzkiej. Po sejmie pozostał w Warszawie, pełniąc funkcję przystawa przy boku elektora brandenburskiego Jana Zygmunta, przybyłego dla złożenia hołdu lennego z Prus Książęcych.
Posłował następnie z woj. sieradzkiego na sejm zwycz. w r. 1613 i wybrany został, i to bez sprzeciwu ze strony opozycji, na marszałka izby poselskiej. W przemówieniu powitalnym sławił króla za sukcesy orężne w wojnie moskiewskiej, co posłowie przyjęli bez sprzeciwu, choć ta strona działalności króla była wówczas mocno krytykowana, a o jej negatywnych skutkach przypominało skonfederowane wojsko, dla którego trzeba było wynaleźć pieniądze na żołd przekraczający 5,5 mln zł. Brał udział w trudnych rokowaniach z posłami elektora dotyczących uściślenia niektórych postanowień traktatu z r. 1611, postanowień komisji królewieckiej z r. 1612, traktatu o wolności żeglugi na rzece Warcie oraz wyciszenia trzech nieprzychylnych elektorowi województw: poznańskiego, mazowieckiego i płockiego. Początkowo opierał się naciskom zręcznych dyplomatów brandenburskich, a szczególnie Andrzeja Koene-Jaskiego, gdy jednak w sukurs przyszedł im obecny na sejmie podczaszy lit. Janusz Radziwiłł, P. ustąpił. Za popieranie spraw elektora i korzystne sformułowanie tekstu konstytucji w sprawie Warty, otrzymał od Jaskiego znaczną na owe czasy kwotę 180 dukatów. Izba poselska wyznaczyła go w skład komisji do rokowań z konfederatami we Lwowie oraz ponownie w skład komisji do rozgraniczeń ziemi wieluńskiej i Śląska. Nagrodą od króla za szczęśliwe doprowadzenie sejmu do końca była kasztelania zawichojska, nadana mu w początkach maja. Brał udział w obradach sejmu nadzwycz. 1613 r., aczkolwiek przybył nań z opóźnieniem, gdyż w ceremoniach związanych z otwarciem obrad zastępował go Stanisław Przerębski. W swym wotum wypowiedział się za opłaceniem konfederatów, gdyż – jak się wyraził – są trzy sposoby: «albo się wyprosić, albo wybić, albo zapłacić». Wyprosić się nie da, wybić z wielu względów nie można, więc trzeba zapłacić. Uważał, iż dla tego celu żaden sposób nie będzie zbyt ciężki, aby go nie można było przyjąć. Przy okazji skrytykował «złe rady», które jego zdaniem przywiodły państwo niemal do zguby. Za złych doradców uważał P. zarówno tych, którzy udali się do Moskwy z Samozwańcem bez zgody króla, jak i tych, którzy w r. 1611 pozwolili na wojnę moskiewską nie godząc się przy tym na uchwalenie odpowiednich podatków. Z sejmu P. wydelegowany został do prac w komisji lwowskiej powołanej w celu zapłaty konfederatów «stołecznych». Był obecny na sejmie w r. 1616. Wyznaczony został wówczas na deputata do sądzenia kwarty w reaktywowanym Trybunale Skarbowym w Radomiu, a po spotkaniu pary królewskiej z arcks. Karolem Habsburgiem, bpem wrocławskim, w Częstochowie, we wrześniu t.r. wysłany został przez króla do stanów śląskich oraz Karola, księcia ziębickiego, z trudną misją nakłonienia protestanckich stanów do uległości wobec swego biskupa i zaniechania dyskryminacji katolików, mając w pakiecie instrukcji wyraźną pogróżkę królewską na wypadek zignorowania tych wezwań przez stany. W trakcie rokowań prowadzonych we Wrocławiu i Ziębicach P. wykazał dużo zręczności, choć na pomyślny wynik nie mógł liczyć, ponieważ stany odmówiły królowi stanowczo prawa mieszania się w wewnętrzne sprawy Śląska. P. odmówił przyjęcia negatywnej odpowiedzi stanów pod pretekstem, iż nie została podpisana przez namiestnika, a więc arcks. Karola, toteż stany musiały wysłać ją do Warszawy przez swego własnego posła.
W r. 1619 (18 XII) P. posunięty został przez króla na kasztelanię radomską, 13 XI 1620 przeszedł na kasztelanię sieradzką. Ponadto, bodaj od r. 1619, pełnił funkcję marszałka dworu królowej Konstancji. Z sejmu 1620 r. ponownie wyznaczony został na deputata do Trybunału Radomskiego. W końcu stycznia 1621 znowu wyruszył do Wiednia, by zabiegać o pomoc Habsburgów, odnowić przymierze z r. 1613 i pertraktować o ligę antyturecką. W trakcie rozmów z ministrami cesarskimi: M. Trauttmansdorffem i P. H. Stralendorffem, zmierzał do zawarcia przymierza polsko-austriackiego. Udało mu się zaledwie odnowić pakt z r. 1613, odnoszący się jedynie do obu dworów. Wyniki tego poselstwa król ocenił pozytywnie, nadając P-emu w r. 1623 referendarię kor., opróżnioną po śmierci Piotra Ożgi. W wygłoszonym na sejmie w r. 1625 wotum (22 I) poparł P. zdecydowanie program królewski nakreślony w propozycji od tronu. Krytykował «złe rady» za stopniowy upadek Rzpltej, głównie za skąpienie grosza na obronę państwa (postanowiono zaciągnąć 16 000 wojska na obronę Ukrainy, a zebrano zaledwie 6 000–7 000). Podobnie, jak kilku innych senatorów, P. wypowiedział się za rekuperacją Szwecji dla króla, proponował podjęcie nawet działań zaczepnych, gdyż «lepiej mieć certum bellum, niżeli pacem incertum». Uważał, iż Rzplta może sobie pozwolić na prowadzenie wojny z kilkoma nieprzyjaciółmi naraz, a więc także z Turcją i Tatarami («Azaż to nam nowiną z kilką oraz wojować»).
Bezpośrednio po sejmie został P. wysłany do kapituły wrocławskiej oraz na dwór cesarski, z zadaniem uzyskania biskupstwa wrocławskiego dla królewicza Karola Ferdynanda Wazy. Do Wiednia P. przybył 24 III 1625, po czym niezwłocznie uzyskał audiencję u cesarza. Dzięki przychylności Ferdynanda II, starej przyjaźni z kanclerzem Popelem Lobkowitzem, dobrymi stosunkami z nuncjuszem przy dworze wiedeńskim, a także przy wydatnej pomocy królewicza Władysława, udało mu się uzyskać nominację i wybór Karola Ferdynanda, mimo zdecydowanego oporu ze strony kapituły wrocławskiej. W drodze powrotnej towarzyszył królewiczowi Władysławowi do Nysy, skąd odjechał do domu 2 V, «niesposobnym zdrowiem wymówiwszy się, że na królewicza poczekać i do Polski zaprowadzić go nie mógł». Nie była to choroba dyplomatyczna, gdyż intensywnym leczeniem P-ego zajął się jego przyboczny medyk Marcin Pniewski (Codicius), autor dedykowanej mu „Rady i instrukcji przeciw powietrzu morowemu” (Tor. 1626). W końcu listopada 1625 delegowany został P. ponownie do cesarza Ferdynanda II i arcks. Leopolda z pakietem instrukcji (z 25 XI) od całej rodziny królewskiej, m. in. celem uzyskania zatwierdzenia nominacji królewicza Karola Ferdynanda przez cesarza. W tej sprawie wypadło mu jeszcze jeździć do Wiednia w końcu lutego 1626 (instrukcja z 20 II). Po powrocie brał udział w obradach sejmu toruńskiego, aczkolwiek przybył nań ze znacznym opóźnieniem. Wybrany został wówczas w skład tzw. Komisji Warszawskiej «do obmyślenia sposobów nowych subsydiorum», która zebrała się w r. 1627. Na posiedzeniach tej Komisji wypowiadał się za wprowadzeniem cła generalnego od wywożonego przez szlachtę zboża oraz generalnego pogłównego, ponadto ostrzegał przed zgubnymi skutkami nieograniczonej wolności.
W r. 1628 P. kandydował na urząd podkanclerzego kor. po Jakubie Zadziku, popierany wydatnie przez kaszt. krakowskiego Jerzego Zbaraskiego. Tylko sprzeciw niechętnych P-emu biskupów, którym się uprzednio naraził, sprawił, iż pieczęć mniejszą otrzymał Tomasz Zamoyski, choć zdaniem Pawła Piaseckiego, P. «dojrzałością, wiedzą i znajomością spraw Rzeczypospolitej, godności tej był najbliższy». W maju t.r. uczestnicząc w pracach komisji «do pomiarkowania krzywd», na pograniczu w okolicach Chocimia, informował króla o ruchach wojsk tatarskich i zamierzeniach chana. Z kolei na sejmach w l. 1627, 1628, 1629, 1631 pracował w różnych komisjach do spraw monetarnych, skarbowych, wojskowych, bądź wyznaniowych, dla uspokojenia dysydentów. Często przebywał na dworze, także w charakterze senatora rezydenta. Był obecny przy śmierci Zygmunta III i brał udział w tajnej naradzie zwołanej wówczas przez prymasa. W okresie bezkrólewia działał w kampanii sejmikowej zarówno w woj. ruskim, jak i sieradzkim, a we wrześniu brał udział w zjeździe elekcyjnym pod Warszawą. Wybrany został wówczas na deputata do sądów marszałkowskich, a także pracował w komisji do «uspokojenia dysydentów». W trakcie opracowywania paktów konwentów dla Władysława, bronił go przed narzucaniem mu niemożliwych do realizacji zobowiązań, przypominając, że dobra, które będzie dzierżył przyszły król, nie staną się jego własnością. Przypomniał sejmującym stanom podstawowe zasady prowadzenia obrad: powinny one być «tajne, pewne i skuteczne». Nie zgadzał się na dodatkowe obciążenie dóbr Rzpltej nową kwartą na potrzeby wojenne. Po elekcji kontrasygnował pakta konwenta, przedstawione Władysławowi IV przez sejm do zatwierdzenia. W swym wotum na sejmie koronacyjnym (12 II 1633) wypowiedział się za podjęciem energicznych działań przeciw Moskwie i za uchwaleniem na ten cel odpowiednio wysokich podatków. W związku z tym wyznaczony został z senatu do rozmów z przedstawicielami izby poselskiej na temat wojny z Moskwą.
P. brał udział w obradach obu sejmów w r. 1635. Na sejmie zwycz. zasiadał, wraz z prymasem i kilkoma innymi senatorami, w komisji do rozsądzenia kontrowersji pomiędzy Kościołem unickim i prawosławnym (16 II). Gdy wypłynęła w senacie na tajnym posiedzeniu sprawa małżeństwa Władysława IV, P. wypowiedział się za kandydaturą palatynówny, córki Fryderyka V, mimo iż w opinii katolików uważana była za «heretyczkę», wychodząc z założenia, że przejdzie ona na katolicyzm. Gdy jednak rada senatu w większości opowiedziała się za Habsburżanką, zmienił zdanie. Na sejmie nadzwycz. (4 XII) wypowiedział się za małżeństwem króla z Anną Wiśniowiecką, siostrzenicą swej trzeciej żony, przez co naraził się na posądzenie, iż ma na widoku korzyści osobiste. W wotum z 24 XI poparł program królewski w sprawach szwedzkich i wyraził gotowość ofiarowania pewnej sumy pieniędzy na potrzeby państwa. Na sejmie zwycz. w r. 1637 proponował podjęcie wojny ofensywnej przeciw Turcji i Tatarom na terytorium nieprzyjacielskim, argumentując, iż wprawdzie wojna ofensywna wymaga większych kosztów, lecz daje lepsze wyniki. Wypowiedział się za głosowaniem większością 2/3, 3/4 lub 9/10 głosów w czasie obrad sejmowych, a także na sejmikach partykularnych i trybunale. Należał do grona nielicznych senatorów, którzy domagali się rozbudowy floty. Zalecał m. in., ażeby łożyć na nią pieniądze hojną ręką, a potem sięgać po skarby zamorskie. Głosował za przyznaniem królowi odszkodowania i wyznaczeniem uposażenia dla królewicza Jana Kazimierza i królewny Anny Katarzyny Konstancji. Tuż po rozejściu się sejmu wysłany został w poselstwie do Wiednia (7 III) z gratulacjami i kondolencjami dla nowego cesarza Ferdynanda III, przede wszystkim zaś celem wymiany dokumentów w sprawie małżeństwa króla z Cecylią Renatą oraz zawarcia układu familijnego, na warunkach uprzednio uzgodnionych przez o. Waleriana Magni, pomiędzy oboma domami: polskich Wazów i Habsburgów. Równolegle miał przedyskutować z cesarzem projekt ligi antytureckiej wiążący się z wojennymi planami Władysława IV. Z misji tej – wg niechętnego mu Albrychta Stanisława Radziwiłła – P. wywiązał się nieszczególnie, akceptując zbyt pochopnie niekorzystne warunki strony cesarskiej co do wysokości posagu, które dyplomaci polscy musieli zmieniać. Wraz ze swymi bratankami Andrzejem i Hieronimem uzyskał P. wówczas tytuł hrabiowski Świętego Cesarstwa Rzymskiego jako nagrodę za długoletnią służbę dla obu dworów. Po powrocie z Wiednia brał udział w obradach sejmu nadzwycz. 1637 r.; 16 VI delegowany został z senatu, wraz z bpem poznańskim Andrzejem Szołdrskim do izby poselskiej, by przypomnieć posłom zasługi królewicza Jana Kazimierza i prosić o nadanie mu Lęborka i Bytowa. Popierał królewski projekt ceł morskich, zwalczany przez gdańszczan. Niebawem po zakończonym sejmie wysłane zostało do Wiednia nowe poselstwo w celu zawarcia ślubów małżeńskich w imieniu króla. Uczestniczył w nim zapewne także P., gdyż w drodze powrotnej towarzyszył orszakowi wiozącemu arcyksiężniczkę Cecylię Renatę, której marszałkiem dworu miał pozostać do końca życia. Przypadło mu też w udziale odpowiadać na liczne przemówienia powitalne senatorów na granicy państwa, w Ujazdowie (11 IX) oraz przy składaniu darów przez przedstawicieli poszczególnych ziem (15 IX), ponadto wyznaczał prywatne audiencje posłom krajowym i zagranicznym. U króla cieszył się P. w dalszym ciągu dużymi względami. Pod koniec 1637 r. otrzymał opróżnione po Stanisławie Radziejowskim woj. łęczyckie. W marcu 1638 był na sejmie. W czasie od sierpnia do listopada t.r. towarzyszył wraz z żoną Anną parze królewskiej w podróży do uzdrowiska badeńskiego pod Wiedniem oraz asystował królowej w czasie wizyty u rodziny cesarskiej.
Ustalenie stanu majątkowego P-ego nasuwa pewne trudności, gdyż w różnych okresach jego życia przedstawiał się on rozmaicie. Szczególnie duży udział miał P. w korzystaniu z dóbr królewskich. Najwcześniej wszedł w posiadanie trzech wsi królewskich: Grabowa, Krzywej Góry i Ugielina (28 VI 1598), położonych w pow. pyzdrskim. Otrzymane w r. 1600 star. piotrkowskie scedował 28 V 1612 dożywotnio Hieronimowi Gomolińskiemu, po czym w r. 1621 (10 I) przekazał je swemu zięciowi Wojciechowi Starołęskiemu, od którego z kolei otrzymał 29 IX 1622 star. wiskie. W r. 1605 (20 VIII) otrzymał od króla w dożywocie (wraz z żoną) miasto Tuszyn z wsiami Tuszynem i Uszczynem. Po sejmie z r. 1613 (zwycz.), otrzymał wieś Trzcinice z przyległościami (9 V). W rok później dostał, z cesji żony Zofii, królewszczyzny: Trzcinicę, Jaroniewkę i Hartlewo w star. bieckim, wraz z Jarochowem i Grądkami położonymi tamże, które scedował 28 V 1617 na rzecz Zygmunta Przerębskiego. Posiadał też odziedziczone po ojcu królewszczyzny: Konary, Rudniki i Zawady. Po śmierci H. Gomolińskiego (22 I 1621) otrzymał od króla w dożywocie wsie Olszanik i Cherchowa wraz z wójtostwem, położone w star. przemyskim. Druga żona Elżbieta z Zasławskich, wdowa po Janie Szczęsnym Herburcie (zob.), wniosła mu w r. 1617 star. mościskie, obciążone jednak 40 000 złp. długu, który należało spłacić Zofii Fredrowej. Jednakże po intromisji w starostwo P. osadził w Mościskach swą załogę i wyjechał, nie zamierzając długu spłacać. Doprowadziło to do wojny z Fredrami, w wyniku której P. najpierw utracił Mościska, a następnie odzyskał je przy użyciu siły, po krwawej rozprawie z Fredrami, którym oprócz starostwa zabrał kosztowności, sznur liczący 600 pereł oraz stadninę złożoną z 170 klaczy (25 X 1617). Z nadania Zygmunta III trzymał P. nadto starostwa: medyckie, lityńskie i śniatyńskie.
Z dóbr dziedzicznych posiadał P. Skrzydłów, Skrzydłówek, Rzeżęczyce i Wyrzyn w pow. radomskowskim. Od r. 1610 zaczął systematycznie wykupywać dobra bądź utracone niegdyś przez Przerębskich, bądź przeszłe w wyniku mariaży do innych domów. I tak 17 V 1610 wykupił od Anny Rusockiej dobra po Janie Wojciechu Dąbrowskim: Dąbrowę, Gidle, Knieje, Przerów i Rogaczów; w dwa lata później (11 IX 1612) wykupił od Anny z Silnickich Maciejowej Strzemskiej dalsze działy w Dąbrowie, Maluszycach, Kniei, Lipiu, Gidlach, Rogaczowie, Rudzie, Stęszowie i Niewiarowie (w ziemi sieradzkiej). To gromadzenie dóbr oraz liczne poselstwa sprawiały, iż P. stale potrzebował gotówki; stąd też często zastawiał swoje wsie, lecz przede wszystkim w trzymanych przez siebie królewszczyznach prowadził gospodarkę eksploatatorską, choć w dobrach dziedzicznych dokonywał licznych inwestycji i ulepszeń, m. in. za zgodą króla przeprowadził kanał pomiędzy Wartą a swymi stawami rybnymi we włości dziedzicznej Widzowie (Vol. leg., III 415). Dla zaokrąglenia swych posiadłości w r. 1623 dokonał zamiany Skrzydłówka na części wsi Małusze Stare, Średnie i Błotne, położone w pow. lelowskim, z konwentem kanoników regularnych w Mstowie, zatwierdzonej przez arcbpa gnieźnieńskiego Wawrzyńca Gembickiego. Ponadto, dzięki poparciu sejmiku wiszeńskiego podjął starania o zamianę peryferyjnego Secymina, położonego w woj. łęczyckim, na królewskie Konary. Trzecia żona, Anna Mohilanka (1620), córka Jeremiasza (zob.), wniosła mu połowę klucza uścieńskiego (połowa miasta i twierdzy Uścia oraz 14 wsi) w woj. ruskim. O dobra te toczył P. formalną wojnę z Koreckimi. Ostatecznie w wyniku ugody zostały one podzielone w r. 1623 pomiędzy owdowiałą Annę Korecką a P-ego, ale zmuszony był jeszcze w r. 1628 zaspokoić pretensje siostry swej trzeciej żony, Michałowej Wiśniowieckiej, po czym t.r., wraz z Koreckimi, sprzedał dobra uścieńskie Mironowi Bernawskiemu, hospodarowi mołdawskiemu, za 160 000 zł. Po śmierci Bernawskiego w r. 1633 P., wraz z Wiśniowieckim, rozgrabił wszystkie kosztowności i bydło znajdujące się w dobrach uścieńskich, mimo iż żyła siostra zmarłego Teodozja Nikoryczyna, a król dobra te nadał prawem kaduka Stanisławowi Koniecpolskiemu. W wyniku interwencji królewskiej (z 12 XI 1633) P., który «stał się już figurą zabawną – gdyż uważał się jakby za generalnego spadkobiercę całej Mołdawii i Wołoszczyzny» (W. Łoziński) – musiał te dobra opuścić i wynagrodzić szkody Nikoryczynie. P. rościł sobie w imieniu żony pretensje do Ostroga, w r. 1636 usiłował osadzić w tamtejszym kościele, zajmowanym dotąd przez predyktantów kalwińskich, proboszcza, co doprowadziło go do konfliktu i procesu z właścicielem miasteczka – Andrzejem Rejem.
P. miał duży mir wśród szlachty, czego dowodem mogą być różne interwencje sejmików wiszeńskiego i szadkowskiego na jego rzecz. Nieprzerwanie cieszył się też zaufaniem zarówno Zygmunta III, jak i Władysława IV, a także cesarza Ferdynanda II. Był człowiekiem religijnym, ale zarazem tolerancyjnym, sam bowiem miał żony wyznające odmienne religie (dwie «heretyczki i jedną schizmatyczkę» – jak zauważył nuncjusz papieski). Wskutek tego dokonywał fundacji zarówno na rzecz Cerkwi prawosławnej, jak i Kościoła katolickiego (dobrodziej dominikanów w Piotrkowie i Mościskach). Zmarł zapewne tuż przed 31 I 1639 (tę datę bowiem nosi nominacja na urząd woj. łęczyckiego dla Stefana Gembickiego; Metryka Kor. t. 186 k. 1–2), zapewne 26 I; wprawdzie zawiadomienie o śmierci P-ego i zaproszenie na jego pogrzeb wysłane do Jana Pisarzowskiego przez Annę Przerębską wymienia datę 26 II, lecz nazwa miesiąca w tym liście jest wyraźnie poprawiona później; pogrzeb odbył się 17 II w kościele Św. Anny w Piotrkowie.
Z małżeństwa z Zofią Ostrorogówną pozostawił P. córki: Izabelę (żonę Stanisława Warszyckiego, woj. mazowieckiego), Mariannę (zamężną 1. v. za Andrzejem Czuryłem, podkomorzym halickim, 2. v. za Franciszkiem Bądzyńskim), Katarzynę (żonę Wojciecha Starołęskiego, star. piotrkowskiego, kaszt. żarnowskiego) i Konstancję (zakonnicę u Św. Klary we Wrocławiu). Małżeństwo P-ego z Elżbietą z Zasławskich było bezdzietne. Z trzecią żoną, Anną Mohilanką, miał dwóch synów: Piotra, zmarłego w młodym wieku, i Zygmunta Karola (zob.). Anna Mohilanką była następnie żoną kolejno: Jana Sędziwoja Czarnkowskiego, Władysława Myszkowskiego (zob.) i Stanisława Rewery Potockiego (zob.).
Estreicher; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Boniecki, I 138, IV 36; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; – Bohomolec F., Życie Jerzego Ossolińskiego, W. 1777 s. 431–2; Byliński J., Dwa sejmy z r. 1613, Wr. 1984; Czapliński W., Elekcja ostatniego polskiego biskupa wrocławskiego, „Roczn. Zakładu Narod. im. Ossolińskich” T. 3: 1948 s. 276–7, 281–2; tenże, Władysław IV i jego czasy, W 1972, s. 285; Filipczak-Kocur A., Problemy podatkowo-wojskowe na sejmie w r. 1628, Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Pedagog. w Opolu, S. A. Historia, XVI, Opole 1979 s. 27–9; taż, Sejm z r. 1628, Spraw. Opolskiego Tow. Przyj. Nauk. Wydz. Nauk Hist.-Społ. S. A. Nr 17, Opole 1981 s. 37; taż, Sejm zwyczajny z r. 1629, W. 1979 s. 104; Filipczak-Kocur A., Seredyka J., Senatorowie na sejmach okresu wojny pruskiej ze Szwecją (1626–1629), tamże s. 25–6; Godziszewski W., Polska a Moskwa za Władysława IV, Kr. 1930 s. 57; Historia dyplomacji polskiej, W. 1982 II; Kobierzycki J., Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, W. 1915 I–II 29–37; Kozłowski K., O powtórnem ożenieniu się króla Zygmunta III, „Bibl. Warsz.” 1866 t. 3 s. 287–312; Kwiatkowski K., Dzieje narodu polskiego za panowania Władysława IV, W. 1823 s. 158–9; Leitsch W., Moskau und die Politik des Kaisershofes im XVII Jhd, I. Theil, 1604–1654, Graz–Koln 1960; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957; Macůrek J., České povstáni r. 1618–20 a Polsko, Brno 1937; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II 553; Seredyka J., Aktywność senatorów wielkopolskich na sejmach drugiej połowy panowania Zygmunta III Wazy, „Pam. B. Kórn.” Z. 18: 1981 s. 7–8; tenże, Opinia publiczna wobec Komisji Warszawskiej 1627 r., w: O naprawę Rzeczypospolitej, W. 1965 s. 58, 66; tenże, Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III, Opole 1978 s. 194; tenże, Sejm zawiedzionych nadziei 1627, Opole 1981 s. 74, 95–6; tenże, Senatorowie Rzeczypospolitej na sejmach 1629–1632, Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Pedagog. w Opolu. S. A. Historia, XVI, Opole 1979 s. 44–6; Szczerbicka L., Jan Szczęsny Herburt, zarvs monografii, Studia Staropolskie, Wr. 1957 V 289–91; Szelągowski A., O ujście Wisły, W. 1905 s. 261–2; tenże, Rozkład Rzeszy i Polska za panowania Władysława IV, Kr. 1907 s. 206–13, 218, 253; tenże, Śląsk i Polska wobec powstania czeskiego, Lw. 1904 s. 40, 41, 196–8, 200, 204; Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej o pisarzach polskich przez J. M. hr. z Tęczyna Ossolińskiego, Lw. 1852 IV 281; Załęski, Jezuici, I cz. 2 s. 583, II 466; – Akta do dziej. Pol. na morzu, VII cz. 1 s. 111, 154, 159, cz. 2, s. 30, 36, 40; Akta grodz. i ziem., XX; Korespondencja H. Rozrażewskiego, Tor. 1937–47 I–II; Lettow-Vorbek A., Skarbnica pamięci, Wr. 1968 s. 95; Listy staropolskie z epoki Wazów, W. 1959; Lustracje województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, II 3, 25, 40; Łubieński S., Pisma pośmiertne, Pet.-Mohylew 1855 s. 42, 133; Mizleri Acta Litteraria R. Poloniae et M. D. Lit., W. 1756 s. 31–6; Mon. Hist. Dioec. Wladisl., II 18–21; Okolski Sz., Russia florida rosia et liliis…, Leopoli 1646 s. 101; Pamiętniki o Koniecpolskich, Lw. 1842 s. 189–9; Piasecki P., Kronika, Kr. 1870 s. 131, 148, 253, 335, 415; Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625, Kr. 1977 s. 399–402, 409; Potocki P., Saeculum bellatorum et togatorum, Cracoviae 1702 s. 433–6; Radziwiłł A. S., Pamiętnik, W. 1980 I–II; Rejestr poborowy województwa krakowskiego z r. 1629, Wr. 1956 s. 185; Relacje nuncjuszów, II 253–4; Vol. leg., II 397, III 415, 425, 437; Wiadomości do dziejów polskich z archiwum prowincji szląskiej, Wyd. A. Mosbach, Wr. 1860 s. 247, 252, 291; – AGAD: Metryka Kor., t. 142 k. 168–169, t. 145 k. 200–201, t. 148 k. 265, t. 150 k. 128, t. 154 k. 50–51, 210, 304, t. 155 k. 41–42, t. 157 k. 12, t. 158 k. 147, t. 161 k. 105, 142–144, t. 163 k. 376, 379–380, t. 166 k. 428–429, t. 168 k. 238, t. 175 k. 61, t. 176 k. 7, t. 182 k. 531, t. 185 k. 102, Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Arch Załuskich, Korespondencja Przerembskich XVII–XVIII w. rkp. 21 (listy P-ego), Terr. Crac. t. 114 s. 366–367, t. 130 s. 926, 946–949, 992–993, t. 133 s. 9–12; B. Czart.: rkp. 103 nr 23, 143, rkp. 107 nr 136, rkp. 108 nr 38, rkp. 117 nr 17–23, 25, 37–39, 143–146, 147–151, rkp. 118 nr 95, rkp. 120 nr 57, rkp. 124 nr 86–89, 162, rkp. 125 nr 3, rkp. 128 nr 282, rkp. 439 k. 1376–1382; B. Jag.: rkp. 2 k. 52–58, rkp. 5816 k. 207–208, rkp. 6862 k. 346–348, rkp. 7915 k. 49–54, rkp. 7925 k. 10, rkp. 8845 k. 6–8; B. Kórn.: rkp. 325 k. 38, rkp. 11407 (bez paginacji); 11446, 11447, 11448; B. Ossol.: rkp. 188 k. 274, rkp. 209 k. 333–334, rkp. 213 k. 5–28, rkp. 237 k. 10–13, rkp. 352 k. 1–12, 28, 79, rkp. 1024 k. 78–79, rkp. 3437 k. 35–37, 47, Dok. nr 470, 640, 1673; B. PAN w Kr.: rkp. 1051 k. 415–419, rkp. 2256 t. 6 k. 265–269, rkp. 8342 k. 325–327, 329–330, Teki Rzymskie nr 57 k. 104; B. Raczyńskiego: rkp. 604; B. Uniw. Wrocł.: rkp. Steinwehr, t. II k. 197; Deutsches Zentralarchiv w Merseburgu: II Abteilung Rep. 6 nr 28 fasc. 2 k. 20, 115–116, 159; WAP w Gd.: rkp. 300, 29/81 k. 385–387, 390, rkp. 300, 29/102 k. 164v., 313 i n., rkp. 300, 29/103 k. 13v.–14v., rkp. 300, 29/106 k. 142, 164v., rkp. 300, 29/118 k. 28; WAP w Kat.: Arch. Pol. Rok. rkp. 248 (bez paginacji).
Janusz Byliński