Szemiot (Szemeth) Malcher na Jelnej h. Łabędź odmieniony (zm. 1616 lub 1617), podkomorzy wileński, działacz protestancki.
Był synem kaszt. żmudzkiego Malchera (zm. 1570, zob.) i jego drugiej żony Bogumiły z Prytulisow, bratankiem Stanisława (zob.), młodszym bratem przyrodnim Wacława (zob.) i Jana, star. botockiego. Większość herbarzy i opracowań podaje błędnie, że był najstarszym z kasztelaniców żmudzkich, a za Kasprem Niesieckim większość opracowań uznaje go za podkomorzego wiłkomierskiego (tymczasem wiadomo, że za jego życia urząd ten sprawował Jerzy Komajewski). Nawet w rodzinnej tradycji heraldycznej S. bywał często mylony ze swym kuzynem z młodszej linii Szemiotów, Malcherem Wojciechowiczem (zm. 1594, zob.), marsz. hospodarskim i ciwunem Małych Dyrwian. Przypisywane S-owi funkcje poborcy żmudzkiego w r. 1581, posła sejmowego ze Żmudzi na sejm pacyfikacyjny 1589 r. oraz sędziego Tryb. Skarbowego w r. 1590 w rzeczywistości pełnił Malcher Wojciechowicz. Prawidłowe usytuowanie S-a w genealogii rodzinnej przekazał heraldyk Wojciech Kojałowicz, uznając go za najmłodszego z synów Malchera, którzy osiągnęli wiek dojrzały.
W testamencie ojca z 22 X 1570, w przeciwieństwie do starszych braci, nie został S. wymieniony z imienia, gdyż jako nieletni pozostawał pod kuratelą matki i opiekunów. Po raz pierwszy wystąpił w źródłach 9 IV 1578, gdy razem z braćmi został pozwany przez siostrę pierwszej żony ojca, Krystynę z Hlebowiczów, żonę Jana Komajewskiego, o zwrot ojcowskich długów. Podczas powstania Semena Nalewajki S. wystawił 12 II 1596 osiemnastokonny poczet prywatny w ramach pospolitego ruszenia woj. nowogródzkiego. W r. 1598 został obrany sędzią Tryb. Lit. ze Żmudzi. Był znany jako wyznawca i obrońca konfesji ewangelickiej reformowanej. W grudniu t.r. minister luterański Erazm Gliczner wymienił go wśród kilkunastu wybitnych różnowierców, senatorów i urzędników z Polski i Litwy, którym zadedykował swoje dzieło polemiczne „Appellatia, którą się popiera i znowu wywodzi obrona dołożna konfederacyjej Królestwa Polskiego...” (Królewiec 1598), przygotowujące grunt pod zbliżenie protestantów i prawosławnych. Na przełomie maja i czerwca 1599 uczestniczył S. w zjeździe dysydentów w Wilnie, na którym został obrany jednym z prowizorów ewangelickich ze stanu rycerskiego W. Ks. Lit.; mieli oni występować publicznie w obronie swych wyznań oraz dopilnować przestrzegania porozumienia o współpracy politycznej szlachty protestanckiej i prawosławnej. Niewątpliwie dzięki poparciu przywódcy różnowierców litewskich, woj. wileńskiego i hetmana w. lit. Krzysztofa Radziwiłła «Pioruna» otrzymał 15 III 1600 nominację na podkomorzego wileńskiego. W maju 1601 jego ośmiokonny poczet kozacki znalazł się wśród pocztów prywatnych, które wraz z synem hetmana, podczaszym lit. Januszem Radziwiłłem, wyruszyły z Onikszt do Inflant na wojnę ze Szwedami. W r. 1604 został S. ponownie obrany deputatem do Tryb. Lit., tym razem z sejmiku nowogródzkiego. Pojawił się 12 V 1607 obok młodszego syna «Pioruna», Krzysztofa Radziwiłła, na samorzutnym zjeździe szlachty, głównie różnowierczej, zorganizowanym w Wilnie na bazie Tryb. Lit.; podpisał wówczas list do rokoszan kor. Mikołaja Zebrzydowskiego. Wybrany w r. 1610 ze Żmudzi, ponownie został S. deputatem do Tryb. Lit.; podczas kadencji wileńskiej Trybunału zastępował wojewodzica mińskiego Jana Paca w pełnieniu funkcji marszałka trybunalskiego. Co najmniej raz sprawował funkcję poselską, obrany z sejmiku żmudzkiego na jesienny sejm warszawski 1611 r., na którym został mianowany komisarzem do rozgraniczenia księstwa żmudzkiego z Prusami. Nowogródzki sejmik relacyjny obrał go 23 IV 1615 posłem na zjazd główny stanów lit. w Wilnie (21 V – 5 VI t.r.); nie wiadomo jednak, czy S. brał w nim udział, gdyż pod uchwałą zjazdu brak jego podpisu.
S. przez całe życie był konsekwentnym wyznawcą kalwinizmu. Często poświadczał testamenty współwyznawców oraz pieczętował ich fundusze na zbory, m.in. 12 XI 1612 dla szwagra Jarosława Hołowczyńskiego na zbór w Balwierzyszkach. Również sam, jako opiekun córek po zmarłym marsz. hospodarskim i ciwunie Małych Dyrwian M. Szemiocie (po śmierci w r. 1615 ich brata Andrzeja) oraz jako nabywca części w Dziewiałtowie (pow. wiłkomierski) wystawił 4 VIII 1615 razem z Szemiotównymi dokument, odnawiający fundację i potwierdzający nadania dla miejscowego zboru kalwińskiego. Dn. 24 XII 1612 S. i jeden z jego bratanków, niechybnie już katolik, jako kolatorzy plebanii w Szawlanach wspólnie wystawili na nią prezentę dla ks. katolickiego Krzysztofa Szukszty.
W r. 1585 posiadał S. w pow. upickim dobra Gruże, Naroszile i Wodokty. W wyniku przeprowadzonego 11 I t.r. działu rodzinnego z braćmi Wacławem i Janem uzyskał leżącą za rzeką Szuszwą na Żmudzi część majętności Szawlany z dworami Nowiekiszki i Oksakowskim, kilkunastoma siołami oraz częścią miasteczka Szawlany; w rezultacie ostatecznego działu z 1 I 1589 dla wynagrodzenia nierównego rozgraniczenia w Szawlanach Wacław ustąpił mu także całą majętność Żyrnowo (pow. wileński). Po ojcu i stryju odziedziczył S. ponadto majętności spadkowe po Kieżgajłach, Jelną i Żeleźnicę z folwarkiem Krzemienica (pow. słonimski). Od Jana Skopa nabył 20 I 1593 za 2 tys. kop gr lit. sąsiadujący z Żyrnowem folwark Giełwany ze wsią Gajluny. W r. 1608 trzymał po bracie Janie rozległą królewszczyznę Botoki na Żmudzi. Wykorzystując kłopoty finansowe krewnych z innych gałęzi Szemiotów, wykupywał z zastawów ich majątki; w ten sposób wszedł w posiadanie dóbr Wepry z folwarkiem Miłoszuny (pow. wiłkomierski); tytuł własności do nich nabył 13 XI 1613 od bratanka Jerzego Szemiota, natomiast same dobra wykupił 4 I 1614 za 2928 kop gr lit. od zastawnika Antoniego Maffona. Od córki M. Szemiota, Krystyny Druckiej Sokolińskiej, kupił trzecią część dóbr Dziewiałtów z drugimi Miłoszunami (pow. wiłkomierski). Swoje nabytki zapisał w dożywotnie posiadanie żonie Barbarze, która już jako wdowa wykupiła pozostałe części Dziewiałtowa na wieczność. Dn. 7 X 1616 w Jelnej sporządził S. dyspozycję podziału majątku między pięciu synów i żonę; dokument ten osobiście wniósł 13 X t.r. do akt Trybunału w Nowogródku. S. zmarł pod koniec r. 1616 lub na początku r. 1617 (wiadomo, że nie żył już 30 VI 1617).
S. był trzykrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną (już w r. 1585) była Anna (Hanna) (zm. ok. 1594), córka kniazia Michała Borowskiego, ciwuna korszowskiego, z którą miał córki: Reginę, zapewne zmarłą młodo w panieństwie, i Ewę, od r. 1610 zamężną za Zygmuntem Kamińskim. Z drugą żoną, Zofią, córką kniazia Jarosława Hołowczyńskiego (zm. 1595?), miał syna Jarosława Aleksandra (zob.). Trzecia żona, Barbara (zm. 1651), córka Bogdana Marcjana Ogińskiego (zob.) i siostra Aleksandra Ogińskiego (zob.), przeżyła męża i wszystkie swoje dzieci. W małżeństwie z nią miał S. córkę Apolonię (Polonię) (zm. przed r. 1651), zamężną już w r. 1633 za podkomorzym mińskim Krzysztofem Kaweczyńskim, oraz czterech synów: Łukasza (zm. 1648), studenta w Altdorfie (1617), Strasburgu (1619), Tybindze (1620) i Padwie (1623), w r. 1648 marsz. kowieńskiego, Gabriela (zob.), Bohdana (Dadziboga, Teodata) (zm. przed 20 VIII 1647), podkomorzyca wileńskiego, w r. 1633 deputata do Tryb. Lit. z pow. orszańskiego, który w małżeństwie z Katarzyną ze Szwykowskich, córką Kaspra, podkomorzego witebskiego, miał synów Mikołaja Samuela (zob.) i Stanisława, dworzanina królewskiego, który w rocie swego wuja A. Ogińskiego poległ jako towarzysz husarski 7 IX 1633 pod Smoleńskiem. Barbara Szemiotowa pozostała wdową do śmierci i podobnie jak jej córka konsekwentnie trwała przy prawosławiu. Synowie, a przynajmniej starsi z nich, przeszli na katolicyzm w trakcie studiów bądź w wyniku koligacji małżeńskich. W spisanym 12 IV 1651 testamencie Barbara nakazała pochować się przy grobie córki w cerkwi prawosławnego monasteru w Kroniach pod Kownem, swoje dobra zapisała pięciu wnukom.
Estreicher, XVII s. 166; Kojałowicz, Compendium, s. 128, 129 (błędnie ciwun dyrwiański); Niesiecki (błędnie podkomorzy wiłkomierski); PSB (Podbereski Jerzy, Rudomina Dusiacki Krzysztof); Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, W. 2004 I; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 296; – Byliński J., Sejm z roku 1611, Wr. 1970 s. 224; Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1582–1696). Spisy, W. 2007; Grużewski B., Kościół ewangelicko-reformowany w Kielmach, W. 1912; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1842 I 133; Pietkiewicz K., Kieżgajłowie i ich latyfundium do połowy XVI wieku, P. 1982 tabl. IV (geneal. z błędami); Pietrzyk Z., Przyczynek do studiów w Strasburgu młodzieży pochodzącej z Rzeczypospolitej na początku XVII wieku, „Odr. i Reform. w Polsce” T. 38: 1994 s. 101 (dot. synów); tenże, W kręgu Strasburga. Z peregrynacji młodzieży z Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w latach 1538–1621, Kr. 1997 (dot. synów); Tazbir J., Studenci z Prus Królewskich, Korony Polskiej i Litwy na uniwersytecie w Tybindze (1501–1654), „Zap. Hist.” T. 48: 1983 z. 1–2 s. 94 (dot. synów); Tęgowski J. Rodowód kniaziów Świrskich do końca XVI wieku, Wr. 2011 (dot. ojca); Wisner H., Litwa wobec rokoszu (1606–1607), „Kwart. Hist.” T. 79: 1972 z. 2 s. 296; – Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, Oprac. H. Lulewicz, W. 2009 II; Akty Vil. Archeogr. Kom., XII, XXVI 56; Codex Mednicensis seu Samogitiae dioecesis, Wyd. P. Jatulis, Roma 1988 II 34–5; Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV, Oprac. M. Nagielski, W. 2006; Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai 1583–1655, Oprac. V. Raudeliunas, A. Baliulis, Vilnius 1988; O ljančyn D., Originaltext der Urkunde der Generalkonföderation zwischen den Protestanten und Orthodoxen in Wilna 1599, ,,Kyrios. Vierteljahresschr. für Kirchen- und Geistes- Geschichte Osteuropas″ T. 1: 1936 s. 204–5; Opis dokumentov vilenskago Central’nago Archiva drevnich aktovych knig, Vil’na 1909–12 VII–IX; Pamiętniki Samuela i Bogusława Kazimierza Maskiewiczów, Oprac. A. Sajkowski, Wr. 1961 s. 200–1; Vol. leg., III 23; Zbiór pomników reformacji Kościoła polskiego i litewskiego, Wil. 1911 z. 1; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 406 s. 9, Dz. V nr 15734, Arch. Tyzenhauzów, nr B–52/145 s. 21; B. Czart.: rkp. 1352 (Herbarz lit. W. Kojałowicza) s. 310, rkp. 2243 s. 338, rkp. 2244 k. 261–6; B. Narod.: rkp. 8332 k. 39–44; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 360 k. 219–23v; Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka w Wil.: F. 93 nr 284, F. 94 nr 915 k. 1–6, nr 2848; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: Senieji aktai, nr 64 k. 353–8v, F. 1135 op. 10 nr 2 k. 43–5; Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 694 op. 5 nr 2 k. 11–7v, 25–v, nr 18 k. 1–10, 26 (geneal.), F. 2127 op. 2 nr 3 k. 495v; Rossijskaja nacjonalnaja biblioteka w Pet.: F. 958 Razn. F. IV nr 90 k. 96, 91; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 nr 86 k. 110; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 7 (Žemaičių žemes aktai 1575) s. 16–20, (Žemaičių žemes 1589) k. 20–50v, nr 13/13890 k. 47v, nr 15191 k. 701–3, nr 15192 k. 180–1.
Henryk Lulewicz