Szemiot (Szemetowicz, Szemet) Malcher (Melchior) h. Łabędź odmieniony (zm. 1570), ciwun berżański, kasztelan żmudzki.
Pochodził z licznie rozrodzonego «rodu Klausucia» ze Żmudzi, o wspólnym rodowodzie z Raczkowiczami, Jundziłłami, Dowgirdami i Butkowiczami. Na zjeździe w Horodle w r. 1413 jego przedstawiciel Goligin został przyjęty do h. Łabędź, a w XVI w. potomkowie Klausucia uczestniczyli instytucjonalnie w sejmach walnych panów rady, zaliczani do wyższej, «pańskiej», kategorii szlachty litewskiej. S. był synem Stanisława Szemetowicza (Siemiota?) oraz pochodzącej z możnowładczej rodziny lit. Anny Kieżgajłówny (zm. między 1524 a 1526), córki marszałka ziemskiego Mikołaja. Ojciec S-a, któremu w herbarzach i opracowaniach błędnie przypisywano funkcję marsz. kowieńskiego albo kaszt. żmudzkiego (za jego życia urzędy te jeszcze nie istniały), występował w źródłach w l. 1499–1500 i zapewne zmarł młodo, prawdopodobnie na początku XVI w. Wg późniejszego przekazu Macieja Stryjkowskiego namiestnik kowieński Stanisław Siemiot uczestniczył 14 VII 1500 w bitwie nad Wiedroszą, zakończonej przegraną Litwinów; pozwala to domniemywać, że w trakcie bitwy zginął lub dostał się do niewoli moskiewskiej. S. miał młodszego brata Stanisława (zm. 1590, zob.).
W l. dwudziestych XVI w. był już S. pełnoletni. Po raz pierwszy wystąpił publicznie 25 V 1524, gdy razem z bratem, matką i stryjem Janem Szemetowiczem uposażył plebanię kościoła parafialnego p. wezw. Wniebowzięcia NMP, Zesłania Ducha Świętego, Michała Archanioła, Jana Chrzciciela i św. Stanisława Biskupa w rodowej Hnieznej (pow. wołkowyski). Fundatorzy przeznaczyli dla plebana dziesięcinę zbożową, ziemię na założenie folwarku oraz czterech poddanych z rodzinami. Zapewne już po śmierci matki bracia wspólnie ze stryjem wyrobili u wileńskiego bp. elekta Jana z książąt lit. transumpcję przywileju donacji, wystawioną 31 I 1526. Wg popisu wojskowego z maja 1528 był S. zobowiązany razem z bratem (prawdopodobnie z dóbr, pozostających w niedziale) wystawić na wypadek wojny trzynastu zbrojnych jeźdźców pośród tzw. pocztów pańskich. Gospodarowanie we wspólnych z bratem majątkach nie wiodło mu się jednak najlepiej i 14 IV 1535 kancelaria lit. informowała brata, Stanisława o zaciągnięciu przez S-a długów, wynoszących 340 kop gr lit. oraz 1 tys. beczek żyta miary grodzieńskiej, a także o zastawieniu niedzielnej majętności Szawlany (Szowlany) na Żmudzi z miasteczkiem i targiem. W konsekwencji bracia zapewne podzielili ojcowiznę, gdyż już wiosną 1536 wystawił S. samodzielnie sześciokonny poczet zbrojnych na wojnę z Moskwą oraz podjął służbę w wojsku lit. Gdy po r. 1545 otworzyła się sprawa sukcesji po starszej linii Kieżgajłów, zwanej Rekuciami, Szemiotowie wspólnie z ciotką, Barbarą z Kieżgajłów Andrzejową Zawiszyną, wszczęli długotrwały proces o dobra «rekuciewskie» ze swym krewnym, stolnikiem lit. Stanisławem Mikołajewiczem Kieżgajłą, ostatnim męskim przedstawicielem tej rodziny, starając się o równy dział spadku po zmarłym przed laty star. żmudzkim Stanisławie Stanisławowiczu Kieżgajle i jego dzieciach. Już 16 IV 1546 w. ks. Zygmunt August odroczył rozpatrzenie sprawy Zawiszyny i jej siostrzeńców. W wyniku kolejnych odroczeń proces zakończył się dopiero po śmierci S. M. Kieżgajły i jego nieletniego syna Jana rozstrzygnięciem korzystnym dla Szemiotów i ich braci ciotecznych Zawiszów, oznaczającym jednak rezygnację z najcenniejszych części spadku m.in. leżących na Żmudzi dóbr Kroże i Botoki oraz dworu Kieżgajłowskiego w Wilnie, przypadającego na nich po matkach. W listopadzie 1554 Szemiotowie i Zawiszowie zrezygnowali z nich wieczyście na rzecz króla Zygmunta Augusta, a 19 III 1556 również z dworu Rekuciewskiego w Grodnie na rzecz wpływowego na dworze wielkoksiążęcym marsz. i pisarza hospodarskiego Ostafiego Wołłowicza. W rezultacie przeprowadzonego 30 X 1556 działu z bratem S. otrzymał po Kieżgajłach poł. włości Bakszty pod Mińskiem oraz Żeleźnicę w woj. nowogródzkim.
Znacząca poprawa stanu posiadania oraz korzystne koneksje rodzinne wyniosły S-a do kręgu urzędniczej elity szlacheckiej Żmudzi, a w następstwie także do wąskiego kręgu senatorskiego W. Ks. Lit. Już w r. 1548 pełnił on funkcję podstarościego żmudzkiego z ramienia star. żmudzkiego Hieronima Aleksandrowicza Chodkiewicza, męża swej stryjecznej siostry Anny (Hanny) Janówny Szemiotówny; z tytułem podstarościego był odnotowany jeszcze 6 III 1554. Z urzędem tym wiązała się administracja dóbr, stanowiących uposażenie star. żmudzkiego, bowiem H. A. Chodkiewicz powierzył S-owi dwa ciwuństwa (włości starościńskie na Żmudzi) – Połągę (nie krócej niż w l. 1548–9) oraz Tędziagołę (1548–51). Jako podstarości żmudzki S. za poparciem H. A. Chodkiewicza otrzymał 6 VIII 1548 ekspektatywę na urząd ciwuna retowskiego na wypadek śmierci sędziwego i ciężko chorego Szymka (Szymona) Mitkiewicza Poszuszwieńskiego. Jednak pod koniec r. 1549 ciwuństwo to znajdowało się w rękach syna zmarłego, Mikołaja Szymkowicza zwanego Żmudzinem. Zapewne w zamian S. otrzymał od Zygmunta Augusta nowe nadanie, gdyż już 15 III 1550 pełnił urząd ciwuna berżańskiego, który razem z włością (powiatem) widuklewską na Żmudzi miał do końca życia.
Wiosną i latem 1560, jako rotmistrz zaciężnej roty wojska lit., S. pod dowództwem H. A. Chodkiewicza wyruszył na pomoc Inflantom, walcząc przeciw najazdowi wojewodów moskiewskich Andrieja Kurbskiego i Aleksego Adaszewa na Wenden (wg heraldyka Wojciecha Kojałowicza to brat S-a uczestniczył w tej wyprawie). Służba rotmistrzowska w Inflantach związana była także z obowiązkami, wynikającymi z uzyskania przez S-a urzędu star. dyneburskiego (był nim od 11 IX 1560 do grudnia 1561). W kampanii letniej w r. 1562 uczestniczył S. w działaniach służby ziemskiej na wschodnim pograniczu W. Ks. Lit. Po odjeździe z wojska hetmana Mikołaja Radziwiłła «Rudego» brał udział na początku września t.r. w zjeździe obozowym pod Witebskiem. Wspólnie z synem swej siostry stryjecznej, stolnikiem lit. Janem Hieronimowiczem Chodkiewiczem (zob.), znalazł się w składzie poselstwa, wysłanego stamtąd z petycją do przebywającego w Wilnie króla; domagano się rozpuszczenia wojska i zwołania wspólnego z Koroną sejmu dla rokowań ze stanami polskimi w sprawie unii. S. został wyznaczony przez króla w skład poselstwa lit. (list z 20 X 1563), wysłanego w tej sprawie na warszawski sejm kor. 1563/4 r.; uczestniczył tam w rokowaniach z Polakami, zerwanych na początku r. 1564 przez woj. wileńskiego i kanclerza lit. Mikołaja Radziwiłła «Czarnego». W recesie tego sejmu został wymieniony jako reprezentant wyższej kategorii szlachty lit. «ex ordine patriciorum», czyli tzw. paniąt. Wezwany jesienią 1565 listem sejmowym do uczestnictwa w sejmie lit., zwołanym po dniu św. Marcina t.r. do Wilna, brał udział w jego obradach, które zaowocowały zasadniczymi reformami ustrojowymi W. Ks. Lit. Na zakończenie obrad w marcu 1566 otrzymał nominację (przywilej bez daty dziennej, prawdopodobnie wystawiony 11 III) na nowo utworzony urząd senatorski – kaszt. żmudzkiego. Uczestniczył w sejmie grodzieńskim 1566/7 r., podczas którego podpisał dyplom inkorporacji Inflant do W. Ks. Lit., wystawiony 26 XII 1566 przez kancelarię Zygmunta Augusta; 29 XII t.r. uzyskał potwierdzenie nominacji na kaszt. żmudzką. Latem 1567 wziął udział w naradach senatorów lit. z królem w Grodnie i Lebiedziowie, poprzedzających planowaną wyprawę na Moskwę; 24 X t.r. przyprowadził do obozu królewskiego poczet ze swoich dóbr, liczący 67 koni oraz 34 «drabów» pieszych z rusznicami (co pozwala oszacować ludność tych dóbr na ok. 4700 poddanych). W czerwcu i lipcu 1568 uczestniczył w kolejnym sejmie lit. w Grodnie i został wyznaczony z bp. wileńskim Walerianem Protasewiczem, woj. brzeskim lit. Jerzym Tyszkiewiczem i kaszt. brzeskim lit. Janem Hajką w skład komisji do poprawy II Statutu Lit. Dn. 26 IV 1569 kancelaria lit. wezwała S-a do udziału w kampanii sejmikowej, zwołanej dla wyłonienia nowych posłów na sejm do Lublina dla ostatecznego zawarcia unii z Koroną; S. nie był jednak obecny w momencie zawierania unii lubelskiej, a jej akt z 1 VII t.r. potwierdził «przez umocowanego swego». Mimo nieobecności sejm powołał go ponownie w skład komisji do korektury II Statutu, tym razem wspólnie z Protasewiczem i wójtem wileńskim Augustynem Rotundusem Mieleskim.
Nazwany przez Kojałowicza «możnym wielce panem», w istocie zgromadził S. pokaźną fortunę, składającą się w r. 1567 z majętności Szawlańskiej, Pojurskiej, Werpiańskiej i Grawżyskiej na Żmudzi, dóbr Żyrnowo w pow. wileńskim oraz dóbr Łuczaj, siół Orewenicze i Kukisze w pow. oszmiańskim. Ponadto w poł. XVI w. miały należeć do niego Taurogi na Żmudzi, w których odebrał miejscowemu plebanowi uposażenie kościelne. Być może trzymał w zastawie żmudzkie dobra Szydłów, w których wg informacji Ignacego Buszyńskiego rzekomo «swym kosztem zbór wybudował» (co nie jest prawdą). Wraz z pierwszą żoną Elżbietą Hlebowiczówną był też właścicielem kilku kamienic i domów w Wilnie; jedną z posesji miejskich małżonkowie sprzedali 16 I 1555 Wołłowiczowi za 150 kop gr lit. Po podziale dóbr macierzystych Elżbiecie przypadła majętność Pojurze na Żmudzi, piąta część Rastowa na Wołyniu (pozostająca w zastawie u Sanguszków) oraz dom «pod prawem szlacheckim», sąsiadujący z «puszkarnią» królewską w Wilnie. Dom ten Szemiotowie sprzedali królowi Zygmuntowi Augustowi, a gdy nabyli w zamian dom od mieszczan wileńskich Mikołaja i Jana Kuropatwów, monarcha wyzwolił go spod prawa miejskiego, przyłączając pod prawo szlacheckie. Dobra uzyskane w spadku po Kieżgajłach wykupywali z zastawów dopiero synowie S-a. S. prowadził liczne spory graniczne oraz w sprawach o dobra, m.in. w l. 1554–9 procesował się ze star. łuckim Andrzejem Michajłowiczem Sanguszką i jego żoną Bohdaną z Mścisławskich o najazdy poddanych między Łuczajem a Ożuniczami, a w r. 1562 z kolejnym mężem Bohdany, Andrzejem Ciechanowieckim.
S. był niewątpliwie wychowany w wierze katolickiej, ale uległ wpływom protestanckim. W notatce sporządzonej w r. 1569 przez informatorów dworu wiedeńskiego zaliczono go do grona senatorów ewangelickich. W należących do S-a Szawlanach funkcjonował później zbór ewangelicki fundacji Szemiotów, nie wiadomo jednak, czy to S. przyczynił się do jego założenia. Również synowie S-a, którzy osiągnęli wiek dojrzały, byli ewangelikami. Dn. 22 X 1570 spisał S. w Łuczaju testament. Swej drugiej żonie Bogumile zapisał dożywocie na majętności Grawże na Żmudzi wraz z zapisanym na niej 1 tys. kop gr lit. oraz prawo do dożywotniego zamieszkiwania wraz z dziećmi na poł. innych dóbr; majątki poza Grawżami, a także ruchomości, nakazał podzielić po poł. między dzieci z obu małżeństw. Na opiekunów wdowy i sierot wyznaczył star. żmudzkiego J. H. Chodkiewicza oraz brata, Stanisława. S. zmarł przed 1 XI 1570, kiedy testament został wniesiony do ksiąg ziemskich oszmiańskich. Dn. 8 XII t.r. jego następcą na kaszt. żmudzkiej był już Mikołaj Talwosz.
S. był dwukrotnie żonaty. W małżeństwie z Elżbietą (czasem błędnie nazywaną Jadwigą) (zm. ok. 1556), córką Jana Hlebowicza (zob.), miał synów: Wacława (zob.) i Jana (zm. po 1601), star. botockiego, posła ze Żmudzi na sejm koronacyjny Henryka Walezego, oraz córkę Krystynę (zm. 1596), żonę marszałka królewskiego i ciwuna szawdowskiego Wojciecha, syna Jerzego Billewicza (zob.). Po raz drugi S. ożenił się z Bogumiłą Adamówną Prytulisówną; miał z nią kilkoro dzieci, z których wiek dojrzały osiągnął tylko Malcher (zm. 1616/17, zob.); syn Aleksander zmarł w młodości (między 1578 a 1585), a córka Elżbieta (Olżuchna), wspomniana wyłącznie w testamencie ojca, zapewne nie przekroczyła wieku niemowlęcego. Po śmierci S-a wdowa wyszła za mąż za sędziego ziemskiego połockiego Jesifa (Józefa) Korsaka.
Boniecki, Poczet rodów, s. VI, VII, XI, XXIII, 345; Kojałowicz, Compendium, s. 128; Niesiecki; Urzędnicy, IX; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 143; – Buszyński I., Historyczne opisanie kościoła szydłowskiego na Żmudzi, Wil. 1859 s. 11–12; tenże, Opisanie historyczno-statystyczne powiatu rosieńskiego guberni kowieńskiej, Wil. 1874 s. 134; Glinka J., Ród Klausucia w wiekach XIII–XVI. Ze studiów nad kształtowaniem się i różnicowaniem społecznym bojarstwa litewskiego, „Studia Źródłozn.” T. 4: 1959 s. 85–107; Grużewski B., Kościół ewangelicko-reformowany w Kielmach, W. 1912; Halecki O., Sejm obozowy szlachty litewskiej pod Witebskiem 1562 r. i jego petycja o unię z Polską, „Przegl. Hist.” T. 18: 1914 s. 325, 335; Kałamajska-Saeed M., Kościół parafialny p. w. św. Michała Archanioła w Hnieźnie, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. 2: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, Kr. 2003 I; Lappo I. I., Litovskij Statut 1588 g., Kaunas 1934 I cz. 1 s. 191; tenże, Velikoe Knjažestvo Litovskoe za vremja ot zaklučenija lublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), Pet. 1901; Lubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; Lulewicz H., Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569–1588, W. 2002; Pietkiewicz K., Kieżgajłowie i ich latyfundium do połowy XVI wieku, P. 1982 s. 47, 50–2, 88–9, 92–6, 99–100, 103–5, 119, tabl. IV (geneal.); Saviščevas E., Žemaitijos savivalda ir valdžios elitas 1409–1566 metais, Vilnius 2010; – Akta Unii, s. 355; Akty Litovskoj Metriki, Wyd. F. Leontowicz, W. 1897 I z. 2 s. 42–3 (dot. ojca); Akty Vil. Archeogr. Kom., XXIV, XXV; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., V 273–8; Elementa ad fontium editiones, XXXII, XLI, XLII; Kojałowicz W., Historiae Litvanae, pars altera, Antwerpia 1669 s. 443; Lietuvos Metrika, Vilnius 1998 t. 1, 2000 t. 51, 2003 t. 229 nr 272 (poza indeksem), 2010 t. 251, 2006 t. 523, 2001 t. 531, 1996 t. 564; Merczyng, Zbory i senatorowie, II 136, 139; Mietryka Vjalikaha Knjastva Litoŭskaha, Minsk 2008 t. 30; Pamjatniki istorii Vostočnoj Evropy, Wyd. M. M. Krom, Moskva–W. 2002 VI 39, 183; Pergamentų katalogas, Wyd. R. Jasas, Vilnius 1980 nr 288; Pierapis vojska Vjalikaha Knjastva Litoŭskaha 1528 goda. Mietryka Vjalikaha Knjastva Litoŭskaha, Minsk 2003 kn. 523 s. 52; Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, Juriev 1914 XXX; toż, Petrograd 1915 XXXIII kol. 449; Sbornik materialov Rady V. Kn. Lit.; Stryjkowski, Kronika pol., II 273, 411; Stryjkowski M., O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego, Oprac. J. Radziszewska, W. 1978 s. 559; XVI amžiaus Lietuvos ir Lenkijos politines kultūros šaltiniai (1562 metų tekstai), Oprac. J. Kiaupienė, Vilnius 2008; Vol. leg., II 646, 793; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 13980 (list z 8 XII 1570), Arch. Roskie, nr 620 (stara numeracja), Arch. Tyzenhauzów, nr B–52/145 k. 7–8, nr B–52/152, dok. perg., nr 5627; B. Czart.: rkp. 1352 (Herbarz lit. W. Kojałowicza) s. 310; B. Narod.: rkp. 8332 k. 28–30; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 3375; BUW: akc. 260, bez paginacji poszyt Nowojelna; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 6 nr 133; Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka w Wil.: F. 94 nr 2234, 2330, 2331; Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 694 op. 5 nr 18 k. 26 (geneal.); Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 17 k. 576–6v, nr 28 k. 123v–4v, nr 29 k. 59–9v, 124–5, nr 30 k. 85–5v, nr 31 k. 214–14v, nr 34 k. 170, 531, nr 37 k. 486, nr 38 k. 615–18v, nr 45 k. 3–4, nr 48 k. 50–50v, nr 50 k. 139, nr 51 k. 52–2v, nr 235 k. 24v–5; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 7 (Žemaičių žemes aktai 1575) s. 16–20.
Henryk Lulewicz