Guyski Marceli (1830–1893), rzeźbiarz. Ur. 17 VI we wsi Krzywoszyńce na Ukrainie, syn Faustyna i Róży z Oksyńskich. W l. 1843–53 ukończył gimnazjum w Niemirowie. W r. 1854 wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił do Szkoły Sztuk Pięknych (Marconi), uczęszczając równocześnie na lekcje prywatne profesorów tej szkoły, Daniela Zalewskiego, Hegla i Lanciego. W r. 1857 wyjechał do Włoch i kontynuował naukę w Akademii San Luca, gdzie profesorami jego byli Podesti, Capoldi i Tadolini. Po studiach we Florencji i Bolonii osiadł w Rzymie (do r. 1867) pracując pod kierunkiem Luigiego Amici. W czasie wypadów do Paryża G. poznał Branickich, których interesami zajmował się brat matki, Wiktor Oksyński, emigrant z r. 1831. Odtąd był G. częstym gościem Branickich w pałacu Montrésor w Turyngii, m. in. przez czas trwania wojny francusko-pruskiej. Wykonał dekorację architektoniczną pałacu oraz szereg popiersi portretowych na zamówienie Konstantego Branickiego. Wybawiło go to chwilowo z kłopotów materialnych, które trapiły stale artystę, zwłaszcza po śmierci ojca w r. 1865. W r. 1873 osiadł G. w Krakowie, czyniąc tylko krótkie wycieczki do Paryża, Włoch i Zakopanego. W r. 1875 objął jako docent naukę rzeźby w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, na stanowisku tym pozostał jednak tylko do r. 1877. Brał udział w wystawach paryskich w l. 1880 i 1887 oraz w wystawie monachijskiej w r. 1882. Zmarł G. w Krakowie 6 V 1893 r.

G. był jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich drugiej połowy XIX w., posiadającym dużą wiedzę zawodową i niewątpliwy talent. Jako tworzywa dla swych rzeźb używał marmuru, terakoty, gipsu, rzadziej brązu. Debiutował w Warszawie, wykonując projekty rzeźb architektonicznych dla gmachu Tow. Kred. Ziemskiego (Rolnictwo i Żegluga) i do Hotelu Europejskiego (dekoracja frontonu). Wykonywał rzeźby o tematyce religijnej: Chrystus Zmartwychwstały, Chrystus na Krzyżu, Św. Piotr uwolniony z więzów przez anioła (1859), Ecce Homo, – (rozpoczęty w r. 1858, nieukończony, obecnie w kościele św. Piotra w Krakowie), i o konwencjonalnych treściach symbolicznych (Anioł Śmierci – płaskorzeźba marmurowa, 1859, Muz. Narod. w Krakowie), projekty nagrobków (np. model gipsowy nagrobka Ksawerego Branickiego, wystawiony w krakowskim Tow. Przyj. Sztuk Pięknych w r. 1889) i pomników (projekt pomnika Mickiewicza w Krakowie wykonany na konkurs w r. 1885).

Główny zrąb twórczości G-ego stanowią jednak rzeźby portretowe, popiersia i medaliony, które wbrew uprzedzeniom artysty wydają się najbardziej wartościową częścią jego dorobku. Wykonał m. in. portrety Mickiewicza (1895, model gipsowy odlany następnie w brązie, Muz. Narod. w Krakowie, pomnik w kościele św. Jana w Wilnie), Słowackiego, Lenartowicza (1875), Asnyka (1884), portrety osobistości z ówczesnego świata arystokratycznego (m. in. popiersie Andrzeja Zamojskiego (1873), Ksawerego Branickiego, portrety członków rodzin Potockich, Krasińskich, Tarnowskich) i świata naukowego, np. popiersie brązowe prof. Antoniego Wagi (1868). Dziedziną, w której szczególnie celował, był portret kobiecy. Świadczy o tym np. marmurowe popiersie Zofii z Potockich Zamoyskiej (do czasu ostatniej wojny w pałacu pod Baranami w Krakowie) czy terakotowy portret Heleny Modrzejewskiej (do r. 1939 w Warszawie, w Państwowych Zbiorach Sztuki). Charakterystyki twórczości G-ego nie da się ująć w jedną formułę. W okresie studiów za granicą ulegał silnym wpływom włoskiego klasycyzmu (np. Anioł Śmierci), jak się zdaje nie bez znaczenia dla jego twórczości pozostała również rzeźba francuska, z którą się zetknął w Paryżu. W portretach umiał odejść od obcych konwencji, zdobywając się na wielką subtelność charakterystyki fizycznych i psychicznych cech modela, pełen umiaru realizm i szlachetność wyrazu (portrety kobiece). Dzieła G-ego stanowiły przeważnie własność prywatną, w zbiorach państwowych nie był zbyt dobrze reprezentowany. Rzeźby G-ego posiada m. in. Muzeum Narod. w Krakowie, Poznaniu i Warszawie.

Enc. Org.; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Antoniewicz Bołoz J., Katalog Wystawy Sztuki Polskiej, Lw. 1894 s. 254; Chwalewik E., Zbiory polskie, Kr. 1927 II s. 143; – Muczkowski J., Historia rzeźby krakowskiej, „Rocz. Krak.” T. 6: 1904 s. 191–2; Polska, jej dzieje i kultura, III 606, 799, 802; Ręgorowicz L., Dzieje krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Lw. 1928 s. 79, 84, 86, 173, 181–4; Świeykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, s. 79, 84, 173, 181–4, 339–42; Wiedza o Polsce, II 579–80; – „Biesiada Liter.” 1899 II s. 323–4; „Gaz. Lwow.” 1895 nr 105 s. 4; „Kłosy” T. 1: 1885 s. 297–8; „Kraj” 1893 nr 20 s. 9–10; „Nasza Sztuka” 1898 nr 4 s. 2-4; „Świat” 1888 s. 331, 1901 s. 518; „Tyg. Illustr.” 1893 VII s. 309, 318, 1899 II s. 862–4, 1906 II s. 527, 1910 I s. 290.

Barbara Miodońska