Słodki (Slodki) Marceli (1892–1944?), malarz, grafik, ilustrator i rzeźbiarz. Ur. 11 XI w Łodzi, był synem Adolfa, dyrektora banku. Gdy miał 13 lat, zmarła jego matka, wówczas opiekę nad nim przejęła starsza siostra.
S. ukończył w Łodzi szkołę średnią. W l. 1910–13 studiował malarstwo w ASP w Monachium pod kierunkiem K. J. Beckera-Gundahla. Podczas studiów odwiedził Włochy; zachorował wówczas na malarię. W r. 1913 wyjechał do Paryża. Po wybuchu pierwszej wojny światowej przeniósł się do Szwajcarii. Pracował tam jako rysownik w biurze architektonicznym w Zurychu. Związał się wówczas z radykalnym ruchem artystycznym stworzonym głównie przez przybyszów z różnych stron Europy. Należał do pierwszej grupy dadaistów (miał bliskie kontakty z poetą T. Tzarą i malarzem Ch. Schadem). Był uczestnikiem najwcześniejszej wystawy dadaistów w styczniu 1916, a także autorem plakatu do pierwszego wieczoru (5 II t.r.) «Cabaret Voltaire» (zapewne z portretem Emmy Hennigs, w zbiorach Kunsthaus w Zurychu). Pierwsze znane prace S-ego to seria ekspresjonistycznych drzeworytów z l. 1915 i 1916 zamieszczonych w lewicowym piśmie berlińskim „Die Aktion”, F. Pfemferta. Przedstawiają one sceny z kabaretu z artystami, publicznością przy stolikach i z kelnerkami; zapewne nosiły wspólny tytuł Wnętrze, bowiem drzeworyty o takiej nazwie i kolejnej numeracji wystawił w następnej wystawie dadaistów w lokalu kabaretu w czerwcu 1916. Z innych grafik wymienić trzeba pierwszą scenę z cyrku, którą można zatytułować Na trapezie oraz portrety L.Tołstoja (do wydanego w r. 1918 przez F. Pfemferta w serii „Der Rote Hahn” tłumaczenia utworu pisarza) oraz F. Dostojewskiego. Grafiki te, o ostro ciętych, kubizowanych formach, artysta wykonał techniką drzeworytu negatywowego, wydobywając bielą światła z czarnego tła postaci i sprzęty. Wykazują one analogie z drzeworytami ówczesnego przyjaciela S-ego Ch. Schada. Należą do wybitniejszych osiągnięć polskiej grafiki XX w.
W Zurychu S. wziął jeszcze udział w styczniu 1917 w Pierwszej Wystawie Dada w Galerie Corray, a w maju w Wystawie Grafiki, Wyszywanek i Reliefów w Galerie «Dada». W grudniu 1918 uczestniczył w wystawie dadaistów w Salonie Artystycznym Wolfsberga, zaś w r. 1919 odbyła się jego indywidualna wystawa w Galerie Bollag. Już jednak w r. 1918 S. przeniósł się do Berlina, gdzie pracował jako kierownik artystyczny (dekorator) w teatrze «Wilde Bühne».
W r. 1923 S. zamieszkał na stałe w Paryżu. Poświęcił się głównie malarstwu. Jego twórczość, charakterystyczna dla drugiej generacji artystów École de Paris, przybyłych do Francji po r. 1918, łączyła cechy postimpresjonizmu, fowizmu i ekspresjonizmu. Najbardziej znane były groteskowe przedstawienia klownów (m. in. Clowni, reprod. w katalogu indywidualnej wystawy w Łodzi w r. 1934), akrobatów, pierrotów, wędrowców, które stawały się metaforą ludzkiej egzystencji. Tworzył także kompozycje z postaciami kobiet we wnętrzu, np. Przy pianinie (Muz. Sztuki w Tel-Awiwie), czy Kobieta czytająca (Muz. Sztuki w Ein Harod w Izraelu), Czesząca się (reprod. w: „Kur. Por.” 1934 nr 52), Portret kobiety (reprod. w: „Art et Décoration” 1933 z. 7), akty, obrazy przedstawiające rybaków, pejzaże: Pejzaż (Muz. Sztuki w Ein Harod), Dworek bretoński (reprod. w: „Nasz Przegl. Ilustr.” 1934 nr 8), Pejzaż górski (ŻIH), martwe natury (Muz. Sztuki w Ein Harod i w ŻIH). S. malował obrazy swobodnymi pociągnięciami szerokiego pędzla, stosując płaskie, syntetyczne plamy czerwieni, różów i bieli o ciepłej, lekkiej tonacji i niekiedy zestawiając je z zielenią i błękitem. Kontury w nich zanikały, bryły były wydobywane kolorem. Wykonywał też ilustracje do utworów literackich, m. in. A. Czechowa i H. Janowitza. Zajmował się też rzeźbą (dwa archaizowane studia kobiecych aktów, reprod. w książce H. Fenstera „Undzere farpajnigte kinstler”, Paris 1951) i scenografią; był rysownikiem i akwarelistą. W Zurychu rysował pejzaże miejskie. W Paryżu S. wystawiał w Galerie Bing w r. 1933 oraz w Galerie Bonaparte, prowadzonej przez Ch. Aronsona (F. Biedarta). W r. 1932 miał wystawę w Galerie Forter w Zurychu, zaś w r. 1938 w Bloomberg Gallery w Londynie. Podczas pobytu S-ego w Londynie powstały widoki uliczek, parków i nadbrzeży Tamizy.
S. utrzymywał kontakty z krajem. W r. 1931 został członkiem Zrzeszenia Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie. Przebywał w Polsce w r. 1934; zorganizowano wówczas wystawy jego dzieł w Salonie Czesława Garlińskiego w Warszawie (w lutym), a następnie w hotelu «Savoy» w Łodzi (w kwietniu i maju). Uczestniczył ponadto w sierpniu t.r. w «Trzeciej Wystawie Sztuk Plastycznych» w Kazimierzu nad Wisłą. Podczas pobytu w Kazimierzu malował akwarelami pejzaże i sceny rodzajowe, np. Studnia na rynku w Kazimierzu (w Muz. Sztuki w Ein Harod).
Po zajęciu Francji przez wojska niemieckie w r. 1940 S. ukrywał się koło Brive–la–Gaillarde, następnie w namiocie w górach koło Chambery i w St. Maurice. Wskutek denuncjacji został aresztowany przez Gestapo dn. 14 XII 1943; umieszczono go w obozie w Drancy, a po trzech dniach deportowano do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Dokładna data śmierci S-ego nie jest znana.
S. był żonaty (od r. 1940) z Maszą Boulanger (zm. 1947), malarką pochodzącą z Saarbrücken.
S. pozostaje wciąż najmniej znaną postacią polskiej awangardy artystycznej XX w. Był jedynym polskim uczestnikiem ruchu dadaistycznego. Dzieła S-ego znajdują się w Muz. Sztuki w Ein Harod (25 obrazów olejnych i akwarel), Muz. Sztuki w Tel-Awiwie (2 akwarele), Muz. Narodowym w Warszawie (1 akwarela) i ŻIH (2 obrazy).
Rysunkowy Autoportret, reprod. w: Fenster H., Undzere forpajnigte kinstler, Paris 1951 s. 162; Fot. m. in. w: Sandel J., Umgekumene jidisze kinstler in Pojln, W. 1957 I 230; – Pol. Bibliogr. Sztuki; Hugnet G., Dictionnaire du Dadaïsme, Paris 1976 s. 32–6, 99; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis); Vollmer, Künstler Lexikon (J. Sandel); Ausstellung von Graphik, Broderie, Relief, Galerie Dada, Zürich 1917; Cabaret Voltaire: eine Sammlung künstlerischer und literarischer Beiträge, Hrsg., H. Ball, Zürich 1916; Dada global, Oprac. R. Meyer, J. Hossli, G. Magnaguano, J. Steiner i H. Bollinger; Katalog wystawy, Kunsthaus Zürich 1994; Ekspresjonizm w sztuce polskiej. Katalog wystawy, Oprac. P. Łukaszewicz, J. Malinowski, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 1980; Ernste Dada-Ausstellung: Modernste Malerei, Negerplastik, Alte Kunst, Galerie Corray, Zürich 1917; Expressionismus. Literatur und Kunst 1910–1923. Eine Ausstellung des Deutschen Literaturarchivs in Schiller–Nationalmuseum, Hrsg. P. Raabe i H. L. Greve, Marbach a./N. 1960 s. 232; Katalog wystawy Marcelego Słodkiego w gmachu hotelu ,,Savoy”, Łódź 15 IV – 15 V 1935; Memorial Exhibition Jewish Artist Who Perished in the Holocaust, The Tel–Aviv Museum 1968; Première exposition du Groupe des Artistes Polonais à Paris, Paris 1935; Uratowane dzieła sztuki artystów żydowskich. Wystawa. Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, W. 1949; Wystawa dzieł żydowskich artystów plastyków, męczenników niemieckiej okupacji. Katalog. Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, W. 1948; Wystawa prac Marcelego Słodkiego. Katalog. Salon Czesława Garlińskiego, W. 1934; – Bollinger H., Magnaguano G., Meyer R., Dada in Zürich, Zürich 1985 (pełna bibliogr. dot. dadaizmu w Zurychu); Expressionismus. Aufzeichnungen und Erinnerungen der Zeitgenossen, Hrsg. P. Raabe, Olten und Freiburg in Breisgau 1965 s. 167, 202, 396; Fenster H., Undzere farpajnikte kinstler, Paris 1951 s. 162–4; Garlicka-Zembrzuska H., Działalność wystawowa Salonu Sztuki Czesława Garlińskiego w latach 1922–1939, w: Z zagadnień plastyki polskiej 1918–1939, Pod red. J. Starzyńskiego, Wr. 1963 s. 352; Husarski W., Wystawy warszawskie, „Tyg. Ilustr.” 1934 nr 11; Ich schneide die Zeit aus Expressionismus und Politik in Franz Pfemferts „Aktion” 1911–1918, Hrsg. P. Raabe, München 1964; Kotula A., Krakowski P., Malarstwo, rzeźba, architektura. Wybrane zagadnienia plastyki współczesnej, Wyd. 3, W. 1981 s. 192; Kronika, „Sztuki Piękne” 1934 s. 64, 66, 352; Kronika. Kazimierz n/Wisłą, „Głos Plastyków” 1934 nr 9–12 s. 184; Malinowski J., Polska awangarda w Niemczech 1900–1933, w: Między Polską a światem, Pod red. M. Morki i P. Paszkiewicza, W. 1993 s. 264; Müller I., O powstaniu, celach i pracy Zrzeszenia Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie, „Sztuka i Życie Współcz.” 1934 nr 1; O’Konor L., Viking Eggeling 1880–1925. Artist and Film-maker, Stockholm 1971; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Richter H., Dada-Kunst und Antikunst, Köln 1964 (wyd. polskie: Dadaizm – sztuka i antysztuka, Tłum. J. S. Buras, W. 1983); Rutowska M., Serwański E., Losy polskich środowisk artystycznych 1939–1945, P. 1987 s. 78 (jako miejsce śmierci podany mylnie Paryż); Sollar F., Expositions. Marceli Slodki à la Galerie Bing, „L’Art et Décoration” 1933 nr 7 s. VI, VIII; Sterling M., Wystawa Marcelego Słodkiego i Barczyńskiego, „Kur. Por.” 1934 nr 52 s. 6; Samotyhowa N., Marceli Słodki w Salonie Garlińskiego, „Kobieta Współcz.” 1934 nr 10; Szittya E., Das Kuriositäten–Kabinett, Konstanz 1923 s. 281–2; [Wallis M.] mw, Wystawy. Marcel Slodki, „Wiad. Liter.” 1934 nr 9; Winkler K. W., Wystawa M. Słodkiego, „Pion” 1934 nr 9; Ze świata sztuki, „Nasz Przegl. Ilustr.” 1934 nr 8, 24; – Tzara T., Cabaret Voltaire, Chronique zurichoise 1915–1919, w: Dada–Almanach, Hrsg. R. Huelsenbeck, Berlin 1920; – „Die Aktion” 1915 nr 22/23 szp. 281–2, nr 26 szp. 329–30, nr 37/38 szp. 474, nr 43/44, s. tytułowa, szp. 538, 541, 1916 nr 3/4 szp. 35 (reprod. drzeworytów); „Die Aktion” 1917–1918 [reprint], z komentarzem P. Raabego, München 1967 s. 62–3.
Jerzy Malinowski