Broniewski (Broniowski) Marcin, h. Tarnawa (zm. 1592), dworzanin i sekretarz Stefana Batorego, poseł na Krym. Pochodził z gałęzi B-ich, wywodzących się ze wsi Bieździedza wpow. jasielskiem. Dziadem jego był Marcin, burgrabia krakowski, »rycerz Grobu Pańskiego w Jerozolimie«. Pozyskawszy sobie łaski Jana Olbrachta, otrzymał liczne uposażenia, jak np. starostwo lubaczowskie i wójtostwo w Potyliczach, których posiadanie zatwierdzał Zygmunt I za wstawiennictwem swej siostry Elżbiety. Z synów burgrabiego Marcin był pisarzem generalnym lwowskim i pisarzem zamku w Barze w r. 1553. Stanisław, chorąży przemyski, w dzieciństwie już otrzymał nadania w Potyliczu. Służył na dworze Zygmunta I, a w r. 1546 wysłany był do Konstantynopola, aby nie dopuścić do wznoszenia przez Turków twierdzy nad granicą polską. Aczkolwiek misja jego narazie nie osiągnęła skutku, cieszył się on względami obydwu Jagiellonów. W r. 1552 został »pisarzem starostwa« barskiego. Występował kilkakrotnie (1572, 1578) jako poseł na sejmiku w Wiszni. Czyim był synem Marcin, sekretarz Stefana Batorego, napewno stwierdzić niepodobna. Twierdzenie Sobieszczańskiego (Enc. Orgelbr.), że ojcem jego był Stanisław, chorąży przemyski, nie opiera się bezpośrednio na źródłach. W każdym razie nie można prawdopodobnie, jak to czyni Estreicher (XIII), identyfikować posła na sejm z r. 1547 z dworzaninem Stefana Batorego.
O życiu późniejszego sekretarza Batorego brak dokładniejszych wiadomości. Zasługi jego dziada, burgrabiego krakowskiego, i Stanisława utorowały mu drogę na dwór królewski. Być może rozpoczynał on swą karjerę jeszcze na dworze Zygmunta Augusta. Stanowisko sekretarza królewskiego zdobył sobie w r. 1577 dzięki poparciu kanclerza Jana Zamoyskiego, bpa krak. Piotra Myszkowskiego i wojewody podolskiego Mikołaja Mieleckiego. W r. 1578 król wyprawił go jako posła do chana perekopskiego Machmet Gireja. Instrukcja, którą otrzymał 4 IV 1578, polecała mu działać wspólnie z poprzednio już wysłanym na Krym posłem Andrzejem Taranowskim w celu powstrzymania Tatarów od napaści na ziemie polskie, a skierowania ich na państwo moskiewskie. Wyruszył w podróż w kwietniu 1578. Czas pierwszego poselstwa nie da się ściśle określić. Wkrótce B. znowu wyjechał na wschód, gdyż w początkach 1579 znajdował się wśród Tatarów podczas powtórnego poselstwa. W czasie podróży ułożył opis krajów wschodnich pt. Tartariae Descriptio. W r. 1580 B. przebywał już w Polsce, gdyż król wysłał go na sejmik chełmski. Dalsze lata spędzał B. na dworze, gdzie cieszył się gorącem poparciem królewskiem. Po śmierci Batorego wydał, zaopatrzywszy przedmową do prymasa Karnkowskiego, pismo lekarza nadw. Bucelli pt. »Epistola… Georgii Chiacor… de morbo et obitu… Stephani regis« (1587). Niebawem spotkały B-go rozmaite przykrości i krzywdy majątkowe, których dochodził przy poparciu swych protektorów i szlachty wojew. ruskiego. Na zjeździe lwowskim 7 I 1587 Jerzy, Mikołaj i Krzysztof B-scy skarżyli się we własnem i swego brata Marcina imieniu na starostę lubaczowskiego Jana Płazę o zagarnięcie wójtostwa w Potyliczu, które ich przodkowi nadał Jan Olbracht. Skargę poparli kanclerz Jan Zamoyski, arcybiskup lwowski Dymitr Solikowski, woj. ruski Stanisław Żółkiewski, Konstanty Ostrogski i inni. W obronie swych spraw majątkowych wystąpił sam B. na sejmie konwokacyjnym r. 1587. Domagał się ponadto wynagrodzenia za poselstwo do Tatarów. Pod względem politycznym na sejmie elekcyjnym był zwolennikiem »Piasta«, w ostateczności godził się na »królewicza szwedzkiego«. Zachował nadal przywiązanie do Stefana Batorego i wyrzucał publicznie Wesselenyi’emu, że on przez brak dozoru stał się przyczyną śmierci króla. W sprawach wyznaniowych należał do obozu katolickiego, podpisał protestację przeciwko konfederacji warszawskiej. Przedewszystkiem jednakże przy poparciu swych braci i szlachty ruskiej dążył do poprawy swych interesów majątkowych. Sejmik w Wiszni 8 II 1590 polecał swym posłom wstawić się za B-im, »człekiem Rzpltej i królestwu polskiemu przez wszystek wiek swój zasłużonym, aby za swe uczciwe posługi nagrodę odniósł«. Próbował B. sam wymierzyć sobie sprawiedliwość. Z nieznanych przyczyn jesienią 1590 napadł na majątek prawosł. bpa łuckiego Terleckiego, Falimicze. Najazd ten, wywołany zapewne jakimś zatargiem majątkowym, nie ma nic wspólnego (jak twierdzi Tretiak) ze sprawą poczynającej się wówczas unji religijnej. B. był katolikiem, a Terlecki nie ujawnił jeszcze wówczas swej chęci przystąpienia do jedności kościelnej.
Wedle Starowolskiego schyłek życia B-go zeszedł na wojaczce. Zm. 21 IX 1592 w Warszawie. Dn. 31 III 1593 sejmik ruski zatroszczył się o spłatę długów po nim, które na »potrzebę Rzpltej jeżdżąc do Tatar« zaciągnął. Również na sejmie 1595 Krzysztof B. wspominał o swym »zmarłym bracie«. Wiadomość o śmierci B-go, posła na Krym, przeoczyli historycy literatury i utożsamiali go z działaczem politycznym i polemistą protestanckim, występującym po r. 1596. Nie można B-mu, sekretarzowi Batorego, przypisywać ani autorstwa »Pogromu Tatarów przez w. hetmana koronnego Stanisława Żółkiewskiego«, ani też – jak to przypuszczał Tretiak – »Apokrizis«, »Responsu« itd. Po pierwsze, w tym czasie B. już nie żył, powtóre, zawsze uchodził za gorliwego katolika, i pochlebna wzmianka u Niesieckiego właśnie dotyczy posła na Krym, a Possevino z uznaniem się wyrażał o nim w »Moscovii« (1595). Głośnem jego dziełem jest utwór: Martini Bronovii de Biezdzfedea (sic) bis in Tartariam nomine Stephani primi Poloniae regis legati Tartariae descriptio… cum tabula geographica eiusdem Chersonesus Tauricae. Coloniae Agrippinae. In officina Birckmannica, sumptibus Arnoldi Mylij 1595. Dzieło to nie zostało nigdy wydane oddzielnie, lecz pierwszy raz wspólnie z broszurami innych autorów, którzy opisywali Siedmiogród, Mołdawję i Wołoszczyznę ze stanowiska polityki Habsburgów, dowodząc praw cesarskich do tych krajów, a powtórnie w tymże roku 1595 razem z »Polonią« Kromera. Ukazało się później jeszcze kilka innych wydań, m. i. w przekładzie rosyjskim w Odesie w r. 1867. Być może do napisania dzieła zachęcił B-go przykład A. Taranowskiego, znakomitego znawcy klasycyzmu, który jedno ze swych poselstw do Turcji opisał. B. w swem dziele podaje informacje o Krymie, które mogą zainteresować czytelnika polskiego ze stanowiska przedewszystkiem państwowego i wojskowego. Dzieło swoje zaczyna od Bracławia na Podolu, podaje krótki opis drogi, porusza stosunek Kozaków do Tatarów, pobieżnie wspomina o Mołdawji. Dokładniej omawia miasta czarnomorskie Kilję i Białogród. Szczegółowo zaś informuje o Krymie, wylicza najważniejsze miasta, oceniając ich znaczenie strategiczne. Opisuje sposób wojowania Tatarów, stosunki polityczne, religję, instytucje i zwyczaje: interesowały go handel i sposób obchodzenia się z jeńcami itd. Przy opisie niektórych miejscowości autor przytaczał wspomnienia historyczne, związane z przeszłością państwa polskiego, np. wspomina o wyprawie Bolesława Śmiałego do Kijowa oraz Witolda nad Boh. Odwołuje się czasami do kronik i roczników polskich, z autorów starożytnych cytuje przedewszystkiem Strabona. Naogół jednak pierwiastek historyczny i erudycyjny ustępuje celom czysto informacyjnym. Styl jest prosty, jasny i rzeczowy. Łacina poprawna, wolna od frazeologji, jedynie w przedmowie, poświęconej Stefanowi Batoremu, występuje więcej retoryki. Dzieło B-go świadczy, że autor jego był wykształcony, jednakże gdzie odbywał studja, nie jest wiadomo.
Przedwczesna śmierć Batorego nie pozwoliła B-mu zrobić świetniejszej karjery. Rodzina jego wzrosła z »roli i soli«, a on sam upominał się często zarówno o uposażenia majątkami, jak i »okna solne«.
Sobieszczański w Enc. Org.; Niesiecki, II 308; Boniecki, II 137; Estreicher, XIII; Maciejowski, III 657–9; Wiszniewski, VII 404; Korbut, I 318–9; Tretiak J., Piotr Skarga, Kr. 1912, 183–5, 340–1; Żukowicz P., Sejmowaja borba, Pet. 1901, 32; Buczek K., Kartografja polska w czasach St. Batorego, »Wiadom. służby geogr.«, W. 1933, z. 2; Storożenko A. W., Stefan Batorij i dnieprowskie Kozaki, Kij. 1904, 52–8; Bartoszewicz J., Pogląd na stosunki Polski z Turcją i Tatarami, W. 1859, 151; O rodzie B-skich najwięcej daje: Matr. Sum., O poselstwie Stan. B-go do Konstantynopola, i Kolankowski L., Zygmunt August, Lw. 1913, 251–2; O M. B. najważniejsze dokumenty: Źródła dziej. IV, IX, XI; Bibl. Ord. Kras., W. 1881, V–VI, nr 26, 34–7; AGZ., X, XX; Arch. jug.-zap. R., cz. I, t. I nr 67, 275–7; cz. VIII, t. I 151–2, 154–5, 179; t. II 352, 325–6, t. VI, nr 120, s. 362–4; Script. Rer. Pol., XI, XX; Metr. kor. 134, k. 217–19; Starowolski Sz., Scriptorum pol. hecatontas, Venetiis 1627, 111–12; O wydaniach Tartariae Descriptio najdokładniej Lepszy K., Bibliographie Polonaise w «Etienne Batory«, Kr. 1935, 543; O Andrzeju Taranowskim, z którym B. odbywał poselstwo Turyn A., De Aelii Aristidis Codice Varsoviensi atque de Andrea Taranowski, Kr. 1929, »Arch. Fil.«, nr 9, s. 14–33.
Kazimierz Chodynicki