Izdbieński (Rusiecki z Izdebna, Rusecius, Izbieński, Izdbiński, Izbiński, Izbiedzki, itp.) Marcin z Ruśca h. Poraj (1520–1594), prałat i działacz kontrreformacji. Pochodził ze średniej szlachty wielkopolskiej, był synem Jana oraz Katarzyny lub Agnieszki Sypniewskiej. Ur., jak świadczą jego trzykrotne zeznania, najprawdopodobniej w r. 1520, a nie w 1515, jak sądzono na podstawie epitafium. Studiował może na Akademii Lubrańskiego i nie wiadomo, na którym uniwersytecie uzyskał tytuł doktora obojga praw (przed r. 1553). Korzystając najpewniej z protekcji swego stryja, biskupa poznańskiego Benedykta, został I. kanonikiem gnieźnieńskim (4 XI 1546), proboszczem w Strzałkowie (pow. Radomsko) oraz kanonikiem (27 III 1547) i archidiakonem (5 I 1551) poznańskim. Wobec złych stosunków z następcami stryja na biskupstwie poznańskim i tamtejszą kapitułą (chodziło tu m. in. o konflikty Benedykta z kapitułą i o spadek po Benedykcie) przebywał potem I. wiele w Krakowie. Na przełomie 1555 i 1556 r. został tam kanclerzem Andrzeja Zebrzydowskiego, a po trzyletniej walce z kapitułą, prowadzonej przy pomocy tegoż biskupa, osiągnął ostatecznie 6 VI 1559 r. godność kanonika krakowskiego. Ciesząc się poparciem następcy Zebrzydowskiego – Filipa Padniewskiego – został I. w sierpniu 1563 r. kustoszem (sprawował tę funkcję do r. 1571) oraz oficjałem i wikariuszem generalnym krakowskim. Miał, zdaje się, w tym czasie widoki na pozyskanie któregoś z biskupstw. Dn. 3 II 1571 r. zdobył jeszcze, po pokonaniu kontrkandydata, scholasterię krakowską, a od 23 VI 1572 r. do lipca t. r. sprawował funkcję administratora diecezji po śmierci Padniewskiego, ale wobec niechęci następnych biskupów krakowskich kariera duchowna I-ego wyraźnie załamała się. Piotr Myszkowski zaraz po swym powołaniu na biskupstwo pozbawił go w lecie 1577 r. godności oficjała i wikariusza generalnego. Nie wiodły się również I-emu starania o karierę duchowną jego bratanka Wojciecha. Dziesięciolecie po r. 1572 było okresem największej aktywności politycznej I-ego. Mimo wielu wrogów cieszył się jednak w kołach katolickich dużym poważaniem ze względu na swą uczoność, znajomość praktyki politycznej i sądowniczej oraz gorliwość w zwalczaniu (już od 1556) reformacji. I. był osobą zaufaną kolejnych nuncjuszy papieskich, a kapituły: krakowska i gnieźnieńska, delegowały go wielokrotnie na sejmy (1573, 1574, 1581, 1582, 1587), sejmiki proszowickie, synody i do prowadzenia w swym imieniu procesów sądowych czy też różnego rodzaju rokowań. Ok. 1575 r. przewodził I. opozycji kapituły krakowskiej przeciwko biskupowi Franciszkowi Krasińskiemu, a w r. 1577 został mianowany jednym z reformatorów Akademii Krakowskiej, nie położył jednak większych zasług w dziedzinie szkolnictwa. Jednym z głównych motywów jego działalności politycznej była walka z tolerancyjnymi zasadami konfederacji warszawskiej (pozostawił w swych listach wskazówki dotyczące taktyki kontrreformacji). Mimo nadwątlonych sił działał jeszcze I. w służbie kapituły krakowskiej do ostatnich miesięcy życia. Zmarł w Krakowie 24 V 1594 r., mianowawszy uprzednio koadiutorem scholasterii krakowskiej Henryka Firleja.
Estreicher; Enc. Org.; Korytkowski, Prałaci gnieźn., II 216–9; Łętowski, Katalog bpów krak., III 102–3; Słow. Geogr., XI 447–8; Boniecki; Niesiecki; Paprocki, s. 222, 467, 949; Uruski; – Barycz, Historia UJ; Gostyński T., Franciszek Krasiński, polityk złotego wieku, W. 1938, Studia Historico-Ecclesiastica, IV; Hajdukiewicz L., Krakowska szkoła zamkowa 1510–1801, Studia z dziejów Wawelu, Kr. 1955 I; Kozierowski S. D., Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, P. 1934 s. 70; – Akta kapituł z w. XVI wybrane. Wyd. B. Ulanowski, Kr. 1908 I 115, 116, 125, 131, 132, 138, 154, 160, 165, 188, 227–8, 233, Acta Hist., XIII; Bibl. Ord. Kras., W. 1871; Lasciana nebst den ältesten Synodalprotokollen Polens, Wyd. H. Dalton, Berlin 1898 s. 421; Mon. Pol. Vat., IV–VI; Pomniki Krakowa, Wyd. M. i S. Cerchowie, F. Kopera, Kr.-W. 1904 II 229, tabl. 186; Receptiones seu installationes… Ecclesiae Cathedralis Posnaniensis, Wyd. R. Weimann, „Roczniki Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 35: 1908 s. 32, 35, 67; Uchańsciana, I, IV, V; Vigilantius G. (Samborczyk), Elegiae et epigrammata quaedam, (Kr. 1567) k. B1–B4; Vincent Laureo… et ses dépêches, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1887; – Arch. Kapit. Krak.: Acta act. V k. 226r., 235v., 274v., 276r., 284–286, 288, 343–345, 354, 481–483 i in., VI k. 178–181, 214v., 218v., 236v.–237r. i in., VII, VIII s. 478, 572, 573, 594, 595, 609; Arch. Kons. Krak.: Episcopalia XXVIII k. 348v., 373, 374v., 382, 386r., 578 i n. XXXII k. 76, 77, Officialia CIV s. 4, 871, 872, 933 i n. CV, CVI, CVII passim do s. 632, CXI k. 293, 382, 383, Administratorialia VI s. 1–110; B. Czart.: rkp. 1288 s. 253–258; Arch. Min. Spraw Wewn. w Pradze: Starà manipulace, „Polsko”, pudło III, fasc. 208.
Wacław Urban