Kurcz Marcin h. Radwan (zm. 1602), rotmistrz królewski, wojewoda dorpacki. Wywodził się ze średnio zamożnej szlachty litewskiej osiadłej w pow. grodzieńskim na Litwie. Syn Daniela, dworzanina królewskiego. Wraz ze swym bratem Makarym, zmarłym przed r. 1602, poświęcił się służbie wojskowej. Brał udział w wojnie inflanckiej w l. 1560–70 jako rotmistrz zaciężnej jazdy litewskiej. Od r. 1567 pełnił już doraźnie różne samodzielne funkcje wojskowe, jak np. sprawowanie nadzoru nad budową zamku na uroczysku Soryca w woj. witebskim (lato 1567 r.) czy dowództwo nad kilkuset jazdy na zamku Czaśniki na przełomie 1567/8 r.; wziął także udział jako podkomendny R. Sanguszki, hetmana nadwornego lit., w zwycięskim starciu z wojskami moskiewskimi ks. P. Srebrnego-Oboleńskiego pod Czaśnikami 20 VII 1567 r. oraz w zdobyciu Uły 20 IX 1569 r. Po zawarciu rozejmu w r. 1570 K. stacjonował z rotą w Inflantach, zdaje się na zamku Adsel. W drugim etapie wojny inflanckiej (1577–82) wziął również aktywny udział, o czym świadczy nominacja w r. 1578 na wojskiego witebskiego, a zwłaszcza nadania królewskie z 6 XI 1586 r. w postaci starostw tauruskiego i felińskiego za oddane wtedy zasługi wojenne.
Pewniejsze informacje o przebiegu służby K-a mamy dopiero od jesieni 1580 r., kiedy to został przydzielony wraz z rotą jazdy (150 koni) do garnizonu Wielkich Łuków znajdującego się pod dowództwem F. Kmity. W okresie sierpień – październik 1581 r. wziął udział w głośnym zagonie kawaleryjskim K. Radziwiłła i wspomnianego wyżej Kmity w głąb państwa moskiewskiego. Z kolei, po odejściu króla wraz z pospolitym ruszeniem i wojskami prywatnymi Litwinów spod Pskowa (1 XII t. r.), pozostawiono litewską jazdę zaciężną pod dowództwem K-a, zlecając mu (jeszcze w listopadzie t. r.) pełnienie tzw. straży porchowskiej, złożonej z ok. 800 jazdy litewskiej, mającej osłaniać rekwizycje żywności w tamtych stronach na rzecz wojsk kor. oblegających Psków. Na tym stanowisku wytrwał do końca kampanii, tj. do połowy stycznia 1582 r.
Odtąd K. zajmował się już wyłącznie gospodarowaniem w swych majątkach, skrzętnie powiększanych drogą kupna, nadań królewskich i bogatych ożenków. Tak więc do odziedziczonego majątku Usnarz w pow. grodzieńskim doszły: 5 majątków w pow. lidzkim, 1 w pow. nowogrodzkim, 1 w wołkowyskim i 1 w grodzieńskim, nie licząc różnych pojedynczych siół i przysiółków. Pod sam koniec życia, bo ok. r. 1600, został wojewodą dorpackim. Zmarł niedługo po 26 II 1602 r., rozdzielając w testamencie całość swych dóbr między liczne potomstwo. Był wyznania prawosławnego. Polecił się pochować w cerkwi Św. Trójcy w Wilnie. K. ożenił się po raz pierwszy z Apolonią Korsakówną, córką Wasyla, bojarzyna z ziemi połockiej, z którą miał synów: Eustachego i Lwa, oraz 4 córki: Marynę, Bogdanę, Annę i Rainę. Drugą żoną K-a (od 1584) była Zofia Sapieżanka, siostra Lwa, wówczas podkanclerzego lit. Dzieci z tego małżeństwa: 3 synów (Michał, który jesienią 1600 r. sprawował komendę nad zamkiem w Felinie i dostał się wówczas do niewoli szwedzkiej, Jan i Stanisław) oraz 2 córki (Teodora i Maryna).
Boniecki; Kojałowicz W. W., Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium, Wyd. F. Piekosiński, „Herold. Pol.” 1897; Niesiecki; Uruski; – Herbst S., Wojna inflancka 1600–1602, W. 1938, Rozpr. Tow. Nauk. Warsz., XIX z. 2; Lappo I. I., Velikoe Knjažestvo Litovskoe 1569–86, Pet. 1901 s. 421–2; – Arch. Sanguszków, VII; Arch. Zamoyskiego, II–III; Dnevnik poslednjago pochoda Stefana Batorija na Rossiju i diplomatičeskaja perepiska 1581–2, Wyd. M. Kojalovič, Pet. 1867; Heidenstein R., De bello Moscovitico, Wyd. W. Starczewski, Berlin 1842 s. 72, 162, Historiae Ruthenicae Script., II (informacje o K-u niepewne); Sapiehowie. Materiały historyczno-genealogiczne i majątkowe, Pet. 1890 I; Źródła Dziej., XXIV cz. 1; – AGAD: ASW dz. 85 rkp. 66 k. 23, Metr. Kor. rkp. 132 k. 212–3.
Henryk Kotarski