Mężyński (Mężeński) Marcin z Mężenina h. Kościesza (zm. ok. 1598), poseł sejmowy, kasztelan wiski. Pochodził z średnio zamożnej szlachty osiadłej w ziemi łomżyńskiej, był synem Stanisława, zwanego Rusinkiem, dziedzica Mężenina-Wierzch Olszanki. W r. 1550 stawał już samodzielnie w grodzie łomżyńskim. Dn. 29 V 1564 został podsędkiem ziemskim zambrowskim, w czerwcu t.r. posłował z Księstwa Mazowieckiego na sejm parczowski. Mazowsze reprezentował następnie na sejmie lubelskim 1566 r., jako poseł ziemi łomżyńskiej był na sejmie piotrkowskim 1567 r., lubelskim 1569 r. (przywiesił swoją pieczęć do aktu unii z Litwą) oraz na dwóch ostatnich sejmach za Zygmunta Augusta, odbytych w Warszawie: w r. 1570 i 1572. Podczas drugiego bezkrólewia był wybrany na sejmiku w Łomży (11 X 1574) na posła na sejmik generalny mazowiecki w Warszawie, wyznaczony na 25 XI. W czasie elekcji należał do grona szlachty mazowieckiej popierającej kandydaturę wielkiego księcia moskiewskiego; dn. 29 XI 1575, zalecając kandydata swojej grupy, wyrażał zarazem gotowość przyłączenia się do głosów innych województw. Istotnie, 15 XII podpisał akt elekcji na króla polskiego Stefana Batorego oraz uniwersał zapowiadający zjazd w Jędrzejowie. Uczestniczył w zjeździe jędrzejowskim, złożył swój podpis pod konfirmacją elekcji Batorego (1 II 1576) i został wybrany na członka delegacji mającej witać Stefana na granicy kraju. M. wyprzedził całe poselstwo i pierwszy czynił honory Batoremu na granicy wołoskiej. Posłował na sejm koronacyjny w Krakowie. Wszedł wówczas do deputacji, która, wraz z królem, miała podjąć decyzję w sprawie wyroku na stronników cesarskich. W r. 1577 M. był posłem królewskim na sejmik ziemi wiskiej (13 XII), zaś sejmik łomżyński (14 XII) wybrał go na posła na sejm walny do Torunia. W r. 1581 został M. podkomorzym łomżyńskim, w r. 1582 kasztelanem wiskim, po ściętym t. r. Krzysztofie Iłowskim.
Być może, że w czasie dalszego panowania Batorego należał M. do opozycji wobec króla i stronnictwa dworskiego związanego z Andrzejem Opalińskim, marszałkiem w. kor. Mogą o tym świadczyć słowa Opalińskiego wypowiedziane do M-ego zaraz po przybyciu na konwokację do Warszawy (5 II 1587): «panie wiski miejcie w uczciwości marszałka, mać ta kasztelania clymacterios annos – jednego spalono, drugiego ścięto, patrzcież wy, aby was nie obwieszono». Podczas obrad M. stał na stanowisku, aby konwokacja ograniczyła się jedynie do oznaczenia miejsca i czasu elekcji. Wszedł jednak do wybranej podczas tego sejmu i zatwierdzonej w konfederacji generalnej komisji dla korektury praw i reformy sądownictwa. Na sejmie elekcyjnym należał do grupy senatorów pragnących doprowadzić do porozumienia między szlacheckimi kołami prokonwokatystów i przeciwników uchwał podjętych w czasie konwokacji. Z ramienia senatu wchodził do komisji dla uregulowania spraw spornych dotyczących porządku elekcji, pośredniczył między skłóconymi stronnictwami w celu zgodnego przystąpienia do elekcji. Nie wiadomo, na kogo oddał głos. Był obecny 7 III 1588 na sejmiku ziemi wiskiej dla elekcji podsędka ziemskiego, w r. 1589 podpisywał układ bytomsko-będziński, na sejmie 1590 r. został wyznaczony przez króla do lustracji dóbr królewskich w Inflantach, na sejmie 1591 r. wszedł do komisji dla uregulowania granicy mazowiecko-pruskiej. Na sejmie inkwizycyjnym 1592 r. zasiadał w sądzie sejmowym (wydawca diariusza E. Barwiński podał mylnie, iż kasztelanem wiskim był wówczas Wojciech Rakowski). Jako kasztelan wiski był M. na sejmiku wiskim jeszcze 21 I 1597 i na sejmie w lutym–marcu t. r.
M. zgromadził znaczne dobra; oprócz rodowego Mężenina znalazły się w jego posiadaniu Rutki (zbudował tu kościół), części wsi Ożary i innych w ziemi łomżyńskiej, Srebrowo (nabyte w r. 1570), części wsi Orlikowa, Wityni i Karwowa-Zabłocia w ziemi wiskiej. M. nie żył już 10 IV 1598.
Żoną M-ego była zapewne Zofia Gołąbek-Jezierska z ziemi łukowskiej; M. pozostawił syna Maksymiliana, studenta Akad. Krak. w r. 1586, ożenionego z Zofią, córką Łukasza Górnickiego (zob.).

Słownik Geogr., VI 280; Boniecki, VI 255, IX 31 (Jezierscy); Kapica Milewski I., Herbarz, Kr. 1870 s. 273–4; Niesiecki; Żychliński, III 178; Kolankowski L., Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928; – Akta Unii; Diariusze i akta sejmowe r. 1591–1592, Kr. 1911, Script. Rer. Pol., XXI; Diariusze sejmowe r. 1587, Kr. 1887, Script. Rer. Pol., XI; Diariusze sejmowe z r. 1597, Kr. 1907, Script. Rer. Pol., XX; Dnevnik Ljublinskago sejma 1569 goda, S. Pet. 1869; Heidenstein R., Dzieje Polski, Pet. 1857 I 228, 231; Lustracje województwa mazowieckiego XVII w., Wr.–W.–Kr. 1968 cz. I s. 122; Matricularum summ., V 2919, 9691; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, Kr. 1915; Semkowicz W., Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII w., nr 213, „Roczn. Tow. Herald.” T. 3: 1911/12; Vol. leg., II 768, 872, 882, 886, 1059, 1341, 1376; Zbiór pamiętników do dziejów polskich, W. 1859 IV 82; Źródła Dziej., XVI 355–6; – AGAD: Metryka Kor. 124 k. 9v.–11, 131 k. 40, 45, 138 k. 226–226v.; Arch. Diec. w Płocku: księga nr 8 s. 302–3; Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego nr 14 k. 9, 20, 29, 33, 36, 42–3, nr 33 k. 9, 24–5, 34.
                                                                                                                                                                                                                                  Halina Kowalska