Slaski (Slawski, Szlawski, Ślaski) Marcin h. Grzymała (zm. 1789), szambelan królewski, poseł na sejmy. Był najstarszym z dwanaściorga dzieci Adama (zm. 1787), pułkownika wojsk kor., i Anny z Walewskich (1728–1832), bratem Andrzeja (zob.) i Jana (zob.).

Tytuł szambelana otrzymał S. w r. 1779. Po raz pierwszy posłował z woj. krakowskiego na sejm w r. 1782; t.r. wyznaczono go na nim (1 X) do deputacji dla wysłuchania rachunków Komisji Skarbu Koronnego, o której działalności w ostatnich dwóch latach 17 X wyraził S. pochlebną opinię. Przemawiał też 4 XI, m. in. wzywając posłów do intensywnej pracy w zakresie prawodawstwa oraz do pilnej kontroli działalności magistratur rządowych. Ponownie był posłem krakowskim na sejm w r. 1786, po raz trzeci otrzymał mandat poselski na zdominowanym przez wpływy regalistyczne sejmiku w Proszowicach 18 VI 1788. W Warszawie zamieszkał w pałacu budowniczego Karola Schütza. Podczas posiedzeń izby często zabierał głos. Dn. 16 X 1788 radził poddać pod dyskusję liczbę wojska; uważał, że uchwalenie armii stutysięcznej będzie dużym obciążeniem dla kraju i lepiej byłoby najpierw uchwalić 60 tys., a 40 tys. w późniejszym terminie. Z kolei 17 X t.r. zdecydowanie opowiedział się za zniesieniem Rady Nieustającej (RN), a w kolejnych mowach 3 XI, 17 XI, 18 XII i 22 XII postulował utworzenie Komisji Wojskowej, na czele której stanąłby hetman w. kor., argumentując, iż król dysponujący wojskiem mógłby dążyć do absolutyzmu. Dn. 15 XI wnioskował o wysłanie posłów do dworów zagranicznych i zrzucenie gwarancji rosyjskich, 2 XII domagał się przeznaczenia podymnego na fundusz wojskowy, a 18 XII wysłania 1 tys. żołnierzy na Ukrainę wobec spodziewanego buntu. Dn. 13 I 1789 S. ostro wypowiedział się przeciw RN jako «narzędziu zagranicznej influencji czyli raczej zagranicznej intrygi» i kategorycznie żądał jej zniesienia, 24 II domagał się wycofania wojsk rosyjskich z Rzpltej, a bunt na Ukrainie uważał za spowodowany zagranicznymi knowaniami. Dn. 19 VI 1789 został wybrany na sędziego sejmowego z prowincji małopolskiej.

W r. 1786 wszedł S. w posiadanie dóbr Krzysztoforzyce, stanowiących zabezpieczenie posagu jego żony (50 tys. złp.); wcześniej musiał spłacić ciążące na tych dobrach długi. Po śmierci ojca, na mocy ugody zawartej 14 VII 1787, na S-ego przypadło, po odliczeniu posagów dla sióstr, 89 420 złp. Otrzymał zadłużone dziedziczne dobra klucza Nieznanowice z przyległymi wsiami i folwarkami w Krakowskiem (pow. szczyrzycki) na łączną sumę 73 tys. złp. Objął zarazem opiekę nad małoletnim bratem Wincentym i przypadającą mu częścią majątku, a pozostali bracia scedowali również na niego spadek po zmarłym stryju dominikaninie. Dn. 1 VII 1789 na mocy cesji ze strony Jacka Kluszewskiego wszedł w posesję królewszczyzny Brzegi z przyległymi wsiami Żerniki i Brzeźno w pow. chęcińskim. Majątek S-ego (wg sporządzonego już po jego śmierci inwentarza) oszacowano na 61 984 złp. S. był niewątpliwie człowiekiem światłym i interesującym się bieżącymi sprawami kraju, należał do prenumeratorów „Dziennika Handlowego” (1788, 1789). Pod koniec listopada 1789 ciężko zachorował, popadając w «twardy letarg». Chwilowo stan jego zdrowia poprawił się na tyle, że był w stanie składać wizyty, lecz powalony nowym atakiem choroby, w nocy z 28 na 29 XII 1789 – jak orzeczono – zmarł «na konsumpcyją». Został pochowany w Warszawie w kościele Misjonarzy. Poświęcono mu dwuwiersz: «Żal Boże, że umarł, bo ten przecie gadał. / Życzył dobrze Ojczyźnie, dla niej życie stradał». W niektórych źródłach występował jako kawaler Orderu św. Stanisława, lecz tytułu tego nie udało się potwierdzić.

Postać S-ego wykorzystał wkrótce po jego śmierci anonimowy publicysta z obozu hetmańskiego, wydając broszurę pt. „Odezwa zmarłego Szlawskiego, posła krakowskiego, do publiczności polskiej, a mianowicie do Stanów Skonfederowanych, z tamtego świata” [b. m. i r. wyd.]. W odpowiedzi z kół zbliżonych do mieszczaństwa warszawskiego wyszło pismo polemiczne pt. „Odpowiedź powróconego do życia z wieczności Polaka na odezwę zmarłego Szlawskiego posła krakowskiego”.

Z małżeństwa zawartego w r. 1785 z Feliksą (Felicjanną) z Michałowskich, córką Feliksa i Marianny z Rutkowskich, S. pozostawił małoletnią w chwili swej śmierci córkę Emiliannę, której prawnym opiekunem został bliski krewny Michał Kolumna Walewski, woj. sieradzki. Wdowa po S-m w r. 1790 dzięki indultowi papieskiemu z 8 VII 1790 wyszła za Walewskiego za mąż; rozwiodła się w r. 1796. Po raz trzeci wyszła za mąż za Juliana Ignacego Kaspra Komorowskiego, szambelana austriackiego, posła na sejmy Król. Pol. 1818–30.

Braćmi S-ego byli też Józef (1765–1816), chorąży w wojsku kor. i austriackim, i Wincenty, pleban w Igołomi.

Estreicher; – Boniecki, XI 25; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa, s. 35; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. III/2 s. 125 (epitafium Anny z Walewskich Slaskiej); – Korzon, Wewnętrzne dzieje, III; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788, „Kwart. Hist.” T. 60: 1960 s. 345; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, W. 1957 s. 81; Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów, W. 1959 s. 72; Zielińska Z., Republikanizm spod znaku buławy. Publicystyka Seweryna Rzewuskiego z lat 1788–1790, W. 1988 s. 229–30, 264, 332, 380, 427–8; – Diariusz sejmu ordynaryjnego pod zawiązkiem konfederacji generalnej Obojga Narodów w Warszawie rozpoczętego roku Pańskiego 1788, W. 1788 I cz. 1 s. 49–51, 77, 248–50, cz. 2 s. 99, 117, 164–6, 441, 446, 479–80, 503, 504, 560, II cz. 1 s. 132–3, cz. 2 s. 165–7; Diariusz sejmu walnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego roku Pańskiego MDCCLXXXII, W. 1782 s. 9, 73, 406–7; Lustracja województwa sandomierskiego 1789, Wyd. H. Madurowicz-Urbańska, Wr. 1965 cz. 1 s. XX, 157–8, 160; Magier, Estetyka Warszawy; Materiały do słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego, Oprac. pod kier. W. Semkowicza, W. 1960 z. 1 s. 150, 317; Vol. leg., IX 48, 99; Zagadki Sejmu Czteroletniego. Teksty zebrał E. Rabowicz, komentarze i oprac. B. Krakowski i E. Rabowicz, wyd. J. Kowecki, W. 1996 s. 96; Zbiór mów różnych w czasie sześcioniedzielnego sejmu roku 1782 mianych, W. 1782 s. 27, 185–7; „Dzien. Handlowy” 1788, 1789, nlb.; – „Nowa Nidzica” 1995 nr ze stycznia-lutego s. 8–10; – AP w Kr.: Castr. Crac. Inscript. 437 s. 228–229, Castr. Crac. Rel. 214 s. 11, 218B s. 2173–2179, 219 s. 1978–1980, 220A s. 1562–1563, 221 s. 1193–1210, TCN 15 s. 196–197, 17 s. 52, 36 s. 1272, 37 s. 1093–1095, 1475–1476, 67 s. 1871–1882; B. PAN w Kr.: rkp. 713 (Zbiór Walewskiego) k. 348, rkp. 8615 (Teki Ulanowskiego) k. 613, 632.

Ewa Danowska