Ogiński Marcjan Michał h. własnego (1672–1750), kasztelan, następnie wojewoda witebski. Był synem Szymona Karola (zob.) i Teodory z Korsaków, bratem Bogusława (zob.). Ur. wg Dworzaczka w r. 1672. Informacje Niesieckiego, jakoby walczył z Turkami i Kozakami, nie wydają się dotyczyć tego Ogińskiego. W grudniu 1693 posłował z woj. witebskiego na sejm warszawski. Dn. 25 VII 1695 został miecznikiem litewskim. Działalność O-ego w l. n., w szczególności rola, jaką odgrywał w obozie antysapieżyńskim w okresie litewskiej wojny domowej, nie jest dokładnie znana. Pozostawał zapewne pod wpływem krewnego, Grzegorza (Hrehorego) Ogińskiego, z którym później ściśle współdziałał. Wziął udział, podobnie jak starszy brat Bogusław, w bitwie olkiennickiej, podpisując następnie uchwalone pod Olkiennikami 24 XI 1700 «konstytucje generalne». Dn. 12 IV 1701 prosił w imieniu województwa witebskiego hetmana polnego lit. Michała Serwacego Wiśniowieckiego o udzielenie pomocy zniszczonemu Witebskowi i wzięcie miasta pod opiekę. Uchwałę sejmiku podpisał jako «direktor i pułkownik». Dn. 12 VIII 1701 był obecny na zjeździe stanów W. Ks. Lit. w Wilnie, którego postanowienia podpisał jako miecznik litewski. Uczestniczył również w wyznaczonym na październik 1702 zjeździe różańskim, podpisując następnie 15 III 1703 uchwałę skonfederowanych stanów W. Ks. Lit. zgromadzonych w Wilnie, mocą której postanowiono trwać przy Auguście II i wysłać posłów do króla. Dn. 10 V t.r. został, wg Wolffa, kasztelanem witebskim (jako kasztelan występował już w styczniu 1703). W styczniu 1705 ubiegał się bezskutecznie o woj. witebskie.
Lata następne to okres współpracy z Hrehorym Ogińskim, filarem obozu prorosyjskiego. Dn. 11 II 1707, gorąco witany przez prymasa Stanisława Szembeka, O. zjawił się, wraz z Hrehorym i Kazimierzem Ogińskim, i na obradach walnej rady lwowskiej zwołanej przez konfederatów sandomierskich. Przybycie Litwinów wzmocniło niewątpliwie pozycję Sandomierzan. Prymas zaproponował wtedy O-ego do komisji mającej ułożyć projekt potwierdzenia konfederacji. W lutym 1707 otrzymał od Rosjan 800 rubli (z tej racji Józef Feldman zaliczył go do grona jurgieltników carskich). Niewątpliwie Hrehory Ogiński zlecał mu m. in. utrzymywanie kontaktów z dowódcami wojsk rosyjskich (np. w czerwcu 1707). Wydaje się, że w l.n. O. nie przejawiał większej aktywności. W październiku 1708 zwracał się do hetmana w. kor. Adama Mikołaja Sieniawskiego o zwolnienie od kary wieży swego protegowanego. Już zapewne wtedy był regimentarzem partii (dywizji) białoruskiej, jakkolwiek po raz pierwszy określano go w ten sposób dopiero w maju 1710. Przed Walną Radą Warszawską w r. 1710 O. spotkał się z zarzutami ze strony szlachty sandomierskiej i mińskiej. Sandomierzanie upominali się o wynagrodzenie szkód Aleksandra Młodeckiego, który «za wyraźnym ordynansem kasztelana witebskiego» poniósł straty w wysokości 40 000 złp., zaś szlachta mińska protestowała przeciwko «pozabijaniu i posieczeniu na teraźniejszym sejmiku wielu szlachty od regimentu kasztelana witebskiego».
O. był obecny na Walnej Radzie Warszawskiej w r. 1710. Został na niej powołany w skład komisji wyznaczonej w celu odebrania fortec litewskich i zagarniętych dział. Wyznaczono go również do komisji gdańskiej. Delegowano go z senatu na Trybunał Skarbowy Lit. w Wilnie, naznaczony na 25 VI 1710. O. podpisał również poparcie konfederacji sandomierskiej. W lipcu 1712 był marszałkiem Trybunału w Wilnie. Jako marszałek występował jeszcze w lutym 1713. Prowadził w tym okresie korespondencję z kanclerzem w. lit. Karolem Stanisławem Radziwiłłem, wskazującą na wyraźne uzależnienie od kanclerza. Z początkiem września 1715 zwracał się z Wilna do Augusta II, wyrażając gotowość spełniania «wszelkich rozkazów pańskich». O. marszałkował jeszcze dwukrotnie Trybunałowi Lit.: w l. 1718 i 1723. W r. 1718 załatwiał w Trybunale jakieś bliżej nie znane sprawy Sieniawskiego, uczestnicząc t.r. w uroczystości koronacji obrazu Najśw. Maryi Panny w Trokach. Niewykluczone, że relacja Matuszewicza o tym, jakoby O. został marszałkiem trybunalskim wskutek zbrojnej interwencji hetmana w. lit. Ludwika Konstantego Pocieja, dotyczy którejś z tych dat. W r. 1723 O. załatwiał przede wszystkim rozmaite zlecenia radziwiłłowskie. Na sejmie 1726 r. wyznaczono go do komisji do rokowań z dworem rosyjskim. W styczniu 1728 chciał zostać deputatem «na przyszły trybunał», lecz do funkcji tej nie został dopuszczony.
Wydaje się, że l. 1729–36 były okresem najżywszej działalności publicznej O-ego, zapewne również wtedy osiągnął szczyt swych możliwości politycznych. Należał do grona kierującego antyaugustową opozycją litewską, w której główną rolę odgrywał bp smoleński Bogusław Gosiewski. Grupa ta, prorosyjska i prostanisławowska (nie bez znaczenia były tu zapewne powiązania O-ego z okresu wojny północnej), nawiązała po sejmie grodzieńskim 1729 r. (na którym O. był obecny) kontakty z ambasadorem francuskim markizem A. F. Montim. W dniu wyjazdu dyplomaty francuskiego z Grodna zjawił się u niego O., wraz z Gosiewskim, Pociejem i gen. Krzysztofem Urbanowiczem, deklarując się jako zwolennik Leszczyńskiego. W październiku 1729 Litwini, uzgadniając z prymasem Teodorem Potockim plan działania na wypadek śmierci Augusta II, reprezentowali koncepcję zawiązania w czasie bezkrólewia, obok koronnej, konfederacji w W. Ks. Lit. z O-m jako regimentarzem. Późną jesienią t.r. opozycjoniści wysłali z tajną misją do Moskwy Urbanowicza, zalecając mu podjęcie starań o skłonienie Rosji do interwencji zbrojnej w Rzpltej w wypadku, gdyby August II po śmierci Pocieja nie oddał regimentarstwa O-emu, którego hetman upatrzył sobie jako następcę. Powyższe plany i poczynania Litwinów były m. in. wynikiem ścisłego współdziałania Gosiewskiego z O-m, który jeszcze w grudniu 1730 stwierdzał, że «w interesie wiadomym adresował wszystko do biskupa smoleńskiego, od którego ma dokładną relację». Był również O. współautorem memoriału wręczonego w styczniu 1730 Leszczyńskiemu przez wysłannika Gosiewskiego Franciszka Darewskiego, w którym obiecywano m. in. Stanisławowi pomoc wojska litewskiego i szlachty w razie śmierci Augusta II. W instrukcji przedsejmowej witebskiej z 21 VIII 1730 zalecano posłom podjęcie starań o nadanie O-emu buławy polnej litewskiej, przypominając ponadto, że województwo ma prawo wolnego wyboru wojewody i wójta witebskiego, które to stanowiska wakują. Wydaje się, że O. zawdzięczał godność wojewody witebskiego (został nim we wrześniu 1730) zarówno Augustowi II, któremu zależało na zneutralizowaniu opozycji (wtedy to również Kazimierz Dominik Ogiński otrzymał woj. wileńskie), jak i swoim wpływom w województwie (woj. witebskie obok woj. połockiego, posiadało istotnie prawo wolnego wyboru wojewody, stąd stwierdzenie Wolffa, iż O. został mianowany wojewodą «z wolnej elekcji»). Dn. 5 II 1731 odbył jako wojewoda uroczysty wjazd do Witebska z pobliskich Łukiszek.
O. zjawił się w Warszawie w towarzystwie Gosiewskiego i Antoniego Kazimierza Sapiehy, starosty mereckiego, na kilka dni przed otwarciem nadzwycz. sejmu wrześniowego 1732 r., w czasie którego król zamierzał rozdać wakanse. Przy pomocy 16 posłów Litwini zamierzali zerwać obrady. Tym razem Monti obiecał im 20 000 écus. Istotnie sejm został zerwany, do czego przyczyniły się nie tylko obietnice Montiego, ale i sobole rosyjskie ofiarowane m. in. właśnie O-emu. Ambasador francuski przesadzał chyba zaliczając O-ego do «trzech najlepszych głów na Litwie i najwpływowszych ludzi», miał jednakże gwarancję ze strony Gosiewskiego, O-ego i Sapiehy, że wyznaczony na styczeń 1733 sejm nadzwycz. również nie dojdzie do skutku. Prymas Potocki prosił z końcem stycznia 1733 O-ego, aby powstrzymywał posłów litewskich od atakowania marszałka sejmu Jerzego Ożarowskiego. Po śmierci Augusta II, z początkiem lutego w domu O-ego w Warszawie toczyły się rozmowy pomiędzy Litwinami a przybyłym z Rosji Darewskim na temat zawiązania na Litwie konfederacji. Rozmowy te zostały zerwane, gdyż zdaniem posła rosyjskiego w Rzpltej K. Löwenwolde’a żądania Litwinów były zbyt wygórowane. Na sejmie konwokacyjnym O. wyznaczony został do grona deputatów przy prymasie. Uchwały sejmowe podpisał z zastrzeżeniem «salvis iuribus et immunitatibus WXLit., salva libera electione cum exclusione extranei». Podkreślał również konieczność przestrzegania zasady, iż godności ministerialne winny być rozdane na sejmie.
Po wyborze Stanisława Leszczyńskiego O. stanął zdecydowanie po stronie nowego elekta. Gdy powiat oszmiański, a za nim pobliskie powiaty skonfederowały się przy Stanisławie, obrano O-ego marszałkiem generalnym skonfederowanego W. Ks. Lit. Już jako marszałek generalny znajdował się O. 5 III 1734 w obozie pod Szumskiem. W walkach toczonych przez konfederatów nie odegrał większej roli, aczkolwiek przyczynił się niewątpliwie do zorganizowania sił zbrojnych konfederacji i zabezpieczenia dóbr radziwiłłowskich przed rabunkami wojskowymi. Charakterystyczna jest determinacja O-ego, który pod koniec marca 1734 stwierdzał, iż choć «na fortunie zrujnowany i spalony, oddaje wszystko byleby… ojczyźnie i wszystkim nam generalne stanęło uspokojenie», dodając w czerwcu t.r., że ofiarował swe «zdrowie, honor i majętności za Stanisława I». Na wiadomość o upadku Gdańska w lipcu 1734 O. i regimentarz Antoni Pociej, strażnik w. lit., skoncentrowawszy najlepszą partię wojska w liczbie ok. 3000 koni, rozpoczęli marsz w kierunku Pisza, wyprawiając piechotę i wozy do Brześcia (Matuszewicz). Uzyskawszy zaś następnie wiadomość, że Rosjanie ustąpili z Brześcia, ruszyli w kierunku miasta, rozlokowując w listopadzie 1734 swe oddziały w ekonomii brzeskiej. Z Brześcia O. skierował list (datowany 20 XI 1734) do papieża Klemensa XII, w którym wyjaśniał poczynania konfederatów i charakteryzował sytuację w Rzpltej, prosząc o poparcie sprawy Stanisława. Z Brześcia ruszono znów nad granicę pruską. Skoncentrowane tam wojsko topniało, aczkolwiek w marcu 1735 z oddziałami O-ego i Pocieja połączył się przybyły z Podola zięć O-ego Michał Potocki, woj. wołyński, na czele sporej partii. Pod koniec marca 1735 pomiędzy O-m a marszałkiem generalnym konfederacji dzikowskiej, starostą jasielskim Adamem Tarłą, zaczęły się rozdźwięki. Dn. 31 III 1735 O. zwracał się listownie do Tarły, z którym przyrzekli sobie «unanimitatem consensus et communicationem», z prośbą o wyjaśnienie jego poczynań, stwierdzając z naciskiem, że nie można dopuścić do tronu elektora saskiego. Ostatecznie O. postanowił przedostać się do Królewca, gdzie wyczekiwano go już (podobnie jak Tarły) z końcem lutego 1735. Znalazł się tam prawdopodobnie na przełomie kwietnia i maja 1735. Interesujące światło na postawę O-ego w Królewcu i na jego stosunki z Tarłą rzuca list kustosza kor. Wacława Hieronima Sierakowskiego z 20 V 1735, w którym stwierdza on, że pomiędzy O-m a Tarłą dochodzi do ostrych rozdźwięków na tle dążenia Tarły do podpisywania listów wysyłanych w imieniu konfederacji bez kontrasygnaty marszałka konfederacji litewskiej. Z końcem grudnia 1735 do Warszawy dotarła wiadomość, iż w imieniu całej konfederacji litewskiej O. wyraża gotowość przybycia do stolicy i uznania Augusta III. Istotnie pojednał się z Wettinem. Podpisał na sejmie pacyfikacyjnym (czerwiec – lipiec 1736) dyplom elekcji Augusta III, uzyskując ponadto za «wielkie w tej ojczyźnie zasługi ex distributiva justitia gratitudinem». Otrzymał wtedy także Order Orła Białego.
L. 1736–50 to okres stałego spadku aktywności O-ego, który zajmował się głównie sprawami majątkowymi, pilnował sejmików białoruskich (tj. połockiego, witebskiego, orszańskiego, mścisławskiego, w l. 1738, 1741) oraz sejmików wileńskiego, trockiego i wołkowyskiego. Działał głównie w myśl zaleceń radziwiłłowskich. Interesował się również stale pracami Trybunału Lit., starając się zawsze działać w interesie Michała Kazimierza i Hieronima Floriana Radziwiłłów. W styczniu 1737 starał się u gubernatora smoleńskiego o złożenie komisji w sprawie odszkodowań zniszczonych w czasie walk województw litewskich, lecz starania te nie zakończyły się powodzeniem. W r. 1738 zajął się pogrzebem Kazimierza Dominika i Eleonory Ogińskich. W r. 1739 usiłował, bezskutecznie, przeprowadzić wybór stolnika upickiego Jerzego Białłozora na marszałka trybunalskiego. W lipcu r.n. bawił przez cztery tygodnie w Wilnie, uczestnicząc w inauguracji Trybunału. Pragnął również zjawić się na sejmie, ale nie mógł przybyć do Warszawy z powodu «podagry i chiragry». W grudniu 1741 wyrażał pogląd, że «sejm ordynaryjny in periculo ponieważ ekstraordynaryjny in fama», stwierdzając, że sytuacja może się wyjaśnić dopiero po elekcji cesarza, gdyż August III w aktualnym stanie rzeczy nie może się «determinować». W grudniu 1743 O. zjawił się znów na sesji Trybunału, wyrażając przy tym nadzieję na przyjazd króla do Polski i zawarcie generalnego pokoju. Z końcem marca 1745 prosił kanclerza w. lit. Jana Fryderyka Sapiehę o kanonię wileńską dla swego wnuka Białłozora oraz o kasztelanię mścisławską dla zięcia Rafała Oskierki, marszałka mozyrskiego. Poczynając od jesieni 1747 nie angażował się w życiu publicznym. T. r. z powodu choroby musiał zrezygnować z udziału w Trybunale Skarbowym, w lutym 1749 miał poważne kłopoty z «kłótliwie zaszłym sejmikiem witebskim».
Zapewne już w r. 1699 O. posiadał chorągiew petyhorską, którą prawdopodobnie ok. r. 1744 przekazał swemu synowi Stanisławowi. W l. 1700–1 miał również chorągiew dragońską. W r. 1698 był starostą babinowickim. Od r. 1699 dzierżawił od macochy Teresy Woynianki Jasienieckiej część majętności Łoźna w pow. orszańskim. Większość dóbr łoźniańskich znalazła się w ręku O-ego po spłaceniu brata Bogusława. W r. 1711 macocha zapisała mu cały swój majątek. Dn. 27 III 1710 otrzymał dobra Horsple w woj. połockim jako wynagrodzenie «znakomitych w ustawicznych wojennych operacjach zasług». Dn. 16 XI 1724 otrzymał dobra Pyszcze w pow. orszańskim, które 8 VII 1737 cedował synowi Ignacemu. W maju 1710 posiadał starostwo uświackie (było ono połączone z poduświackim; jako starosta poduświacki występował w r. 1715) oraz wisztynieckie. W sierpniu 1742 tytułował się starostą borysowskim (w r. 1736 jako starosta borysowski występował syn O-ego Ignacy), przewalskim, łukowskim. Miał również (może wspólnie z synem Tadeuszem) starostwo bobylickie. Był właścicielem dóbr białynickich. O. ekspediował stale duże ilości «towarów leśnych» do Rygi, utrzymując z kupcami ryskimi bardzo ożywione kontakty. Był zresztą u nich mocno zadłużony. Kontakty te osłabły po r. 1743. Zapewne do r. 1744 interesy O-ego prowadził Szmul (Szmuiłło) Ickowicz, główny dyspozytor i kasjer generalny podczaszego lit. Hieronima Floriana Radziwiłła, wraz ze swym pomocnikiem Gdalem Ickowiczem.
W l. 1737–9 O., działając jako opiekun wojewodzica trockiego Michała Kazimierza Ogińskiego, wnuka Kazimierza Dominika, woj. wileńskiego, i Eleonory Woynianki, zagarnął dobra należące do spadkobierców woj. wileńskiego. Spór, dodatkowo skomplikowany przez to, że Helena i Marianna, wojewodzianki wileńskie, były synowymi O-ego, został zakończony jesienią 1744, kiedy to woj. witebski musiał zrezygnować z opieki nad Michałem Kazimierzem i zwrócić mu sporne majątki. Tytułem opieki nad swym wnukiem, Antonim Pacem, kasztelanicem połockim, O. dzierżył również do lutego 1740 Mołodeczno. Jesienią 1749 bronił wójtostwa witebskiego przed zakusami ze strony pułkownika Józefa Sosnowskiego, który próbował szturmować ratusz witebski.
W r. 1720 O. ufundował w Mikulinie kościół p. wezw. Św. Antoniego, przy którym osadził bernardynów. Był również fundatorem klasztoru Karmelitów w Wilnie. Wg Niesieckiego O. «dźwignął po większej części» kościół Jezuitów w Witebsku, wystawiając kaplicę Św. Józefa i wprowadzając uroczyście 3 VIII 1731 obraz św. Józefa do świątyni. W tym okresie posiadał pałac w Łukiszkach, rezydował jednak głównie w Marcjanowie niedaleko Witebska. O. zmarł po 29 X 1750. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Witebsku w dn. 14–17 II 1751; pochowany został w Kościele Jezuitów.
O. nie wyrastał ponad przeciętność. «Passyj moderowanych», ostrożny i skryty, niechętnie Wyrażający opinie, potrafił jednak (np. w r. 1746) zdobyć się na dość ostrą krytykę poczynań rosyjskich na Białorusi. Jego obfita korespondencja (stwierdzał przy tym zresztą, że «niepodobna dostarczyć wiadomości w pisaniu ani konfidować papierom») nie pozwala na pełniejszą charakterystykę zainteresowań czy poglądów O-ego. Pozostając zawsze w cieniu, uzależniony od Michała Serwacego Wiśniowieckiego i Radziwiłłów, posiadał jednakże duże wpływy na Białorusi.
Żonaty był O. czterokrotnie: z Teresą z Brzostowskich (zm. w r. 1721, przed 2 VII), Teresą Tyzenhauzówną (ślub 1723, zm. w r. 1729, przed 14 VII), Krystyną Abramowiczówną (ślub 1733), 1. v. żoną Jana Kazimierza Lindorfa, starosty mścisławskiego i żukowskiego, 2. v. Feliksa Ciechanowskiego, starosty mścisławskiego (zm. 14 VII 1738), i z Teklą Anną Larską (ślub 1740, przed 21 XII). Ostatniej żonie zapisał O. w testamencie Zalesie w Oszmiańskiem; Tekla Anna zmarła zapewne ok. r. 1765. Z pierwszego małżeństwa miał O. synów: Ignacego (zob.), Kazimierza (wg W. Dworzaczka starostę przewalskiego i babinowickiego, zm. po 1769), Tadeusza (zob.), Franciszka Ksawerego, jezuitę, rektora kolegium wileńskiego, witebskiego i mińskiego, który we wrześniu 1741 rezygnował z przypadających mu dóbr na rzecz ojca i braci (zm. po 1750), Stanisława (zob.), oraz córki: Barbarę, która w r. 1715 poślubiła Krzysztofa Konstantego Paca, kasztelana połockiego, Marcjannę (1713–1766), żonę Michała Potockiego, woj. wołyńskiego, oraz Benedyktę, od lutego 1736 żonę Józefa Tyszkiewicza, ciwuna wileńskiego. Z drugiego małżeństwa pozostały dwie córki: Stanisława Teresa, która przed kwietniem 1742 poślubiła Rafała Oskierkę, marszałka mozyrskiego, oraz Józefa, być może identyczna z wymienioną przez Dworzaczka Marią, żoną Józefa Judyckiego, kasztelanica mińskiego
Estreicher, XX, XXIII; Słown. Geogr.; Boniecki, XIV; Dworzaczek; Gawroński F., Herbarz szlachty prowincji witebskiej, Kr. 1899; Niesiecki; Uruski; Żychliński; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Askenazy Sz., Dwa stulecia, W.–Kr. 1903 I 75, 111; Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej, Kr. 1825; Jankowski Cz., Powiat oszmiański, Pet. 1896 I, II; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim 1706–1709, Kr. 1969; Kantecki K., Po zgonie Augusta II, „Przew. Nauk. i Liter.” 1877 s. 880–1; Kraszewski J. I., Wilno, Wil. 1842 IV 230, 234–5; Lech M., Jazda autoramentu polskiego wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego w dobie saskiej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., VII/2; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Perdenia J., Stanowisko Rzeczypospolitej szlacheckiej wobec sprawy Ukrainy na przełomie XVII i XVIII wieku, Kr. 1963; Prusinowski J., Krupowicz M., Po ziarnie. Zbiorek pamiątkowy, Wil. 1861; Sapiehowie, III; Rostworowski E., O polską koronę, Wr. 1958; Truchim S., Konfederacja dzikowska, P. 1921 s. 53; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XI; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej, Wil. 1928; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego, W. 1967 Pisma i bumagi imperatora Petra Velikago, S. Pet. 1907–78 V, VI, XII; Matuszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876; Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku. Okres saski 1730–1764, Oprac. J. Szwedowska, Kr. 1975; Teka Podoskiego, III 308; Vol. Leg., VI 189, 199, 209, 413, 580, 594, 602, 651, 676; Załuski, Epistolae, II 943; Zawisza K., Pamiętniki, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 45, 157, 177, 255; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 10717 (listy O-ego); B. Czart.: rkp. nr 470 k. 213, nr 857 k. 223, nr 2115 s. 70, 112, 155, 180, nr 5906; B. Jag.: rkp. 6147 t. 9; B. Narod.: rkp. 8615, 8626; B. PAN w Kr.: rkp. 3216, 3584, 3593, 3602, 3999, 4002, 4464, 4468, 5765, 5792, 5797, 5837, 5867, 5868–5869, 5875, 5882, 5884, 5899, 5901, 5903, 5918, 5922, 5978, 5983, 5998–5999, 6000–6001, 6017, 6030, 6080, 6122–6123, 6123, 6176, 6177 (głównie sprawy majątkowe).
Andrzej Link-Lenczowski