Sadzewicz Marek Juliusz, pseud. i krypt.: ms., (ms), M. S., (mar), Mar, (Mar), MaR., Marek Gierałt, Marek Rokita, Rożenek, Sadzik, Sadz. Marks (1907–1975), dziennikarz, literat, publicysta. Ur. 24 IX w Warszawie, był synem Antoniego (zob.) i Marii z Paszkowskich (zob.).
W r. 1915 S. wyjechał z rodzicami do Rosji, skąd powrócił do Warszawy w r. 1919. Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego; jako gimnazjalista kierował teatrzykiem amatorskim w Baczkach (gdzie jego matka prowadziła pensjonat letni dla dzieci) i organizował tam m. in. ochotniczą straż pożarną (1925). W maju 1926 zdał maturę i rozpoczął praktykę dziennikarską w warszawskiej redakcji dziennika Obozu Wielkiej Polski „ABC”. Od jesieni t. r. studiował prawo na uniwersytecie w Warszawie. W r. 1928 został powołany do wojska; ukończył podchorążówkę, odbył służbę czynną w stopniu plutonowego podchorążego. Następnie przez jakiś czas studiował w Wyższej Szkole Handlowej, uczył się kotlarstwa i pracował w fabryce Lilpopa. Latem 1930 wszedł do redakcji „Gazety Polskiej” i do sierpnia 1939 prowadził w niej dział reportażu krajowego i zagranicznego. Wchodził także do komitetu redakcyjnego wychodzącego w l. 1930–2 czasopisma „Echo Akademickie”. W tym czasie został członkiem Syndykatu Dziennikarzy Warszawskich i Fédération Internationale des Journalistes. Próbował też sił w dziedzinie dramaturgii: był autorem sztuki Strażackie zrękowiny (W. 1937, wyst. przez teatr amatorski w Baczkach), wspólnie z Anną Chylewską napisał również sztukę pt. Dom Nenki (rkp. był w B. Teatru Lwowskiego). Dn. 12 XII 1938 otrzymał dyplom magistra prawa na Uniw. Warsz.
W sierpniu 1939 S. zgłosił się do wojska, włączony został do Legii Oficerskiej Samodzielnej Grupy Operacyjnej «Polesie», dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga. Uczestniczył w bitwach pod Wolą Gułowską i Kockiem (2–5 X 1939). Wzięty do niewoli 6 X t.r. został osadzony w Oflagu IIB w Arnswalde (Choszczno). W obozach jenieckich od samego początku organizował imprezy, odczyty, dyskusje. Z polecenia gen. Brunona Olbrychta utworzył redakcję „Gazetki Obozowej” i stanął na jej czele; na przełomie l. 1939 i 1940 wydał jej trzy numery. Po jej zawieszeniu redagował „Za drutami” (1940–1). Wiosną 1941, po przeniesieniu obozu do Gross-Born i przemianowaniu go na Oflag IID, S. był redaktorem podziemnego tygodnika „Zadrucie” (1941–2). Ponadto należał do redakcji innych obozowych czasopism podziemnych, jak „Znaki” (1942) czy „Alkaloidy”. Zamieszczał tu (anonimowo lub pod krypt. M.S., czasem we współpracy z in. autorami) notatki, artykuły, korespondencje, reportaże. W niewoli powstały także literackie utwory S-a: komedia Włamywacz, którą w reżyserii Leona Kruczkowskiego wystawił jeniecki Teatr Symbolów w Arnswalde w lipcu 1940, oraz Oflag. Pamiętnik jeńca wojennego („Dzien. Bałtycki” 1946 nr 204–59, osobne wyd. W. 1948). Wg niektórych źródeł wówczas też powstała powieść Niedopyrz, ukazująca środowiska dziennikarskie Warszawy międzywojennej, a wydana w r. 1948 w Łodzi.
Po likwidacji obozu w Gross-Born pod koniec stycznia 1945 wraz z częścią jeńców w przeciągu ośmiu tygodni przemierzył S. pieszo kilkaset km, by 28 III (lub na początku kwietnia t.r.) stanąć w Stalagu XB w Nienburg (Weser). Stamtąd wraz z częścią jeńców przeniesiony został 16 IV t.r. do Bad-Schwartau koło Lubeki. Tutaj 2 V 1945 został wyzwolony przez Brytyjczyków.
Do kraju powrócił S. w październiku t.r. Wraz z grupą dziennikarzy związanych ze spółdzielczością założył czasopismo „Tydzień”, które ukazywało się w Łodzi od 14 VII 1946. Zrazu zastępował redaktora naczelnego, a od listopada 1947 aż do zawieszenia pisma z końcem lipca 1948 był jego kierownikiem. W l. 1949–50 redagował miesięcznik „Spólnota Pracy”, w l. 1950–2 pełnił funkcję redaktora technicznego w „Kurierze Codziennym”. Równocześnie należał do kolegium redakcyjnego „Łowca Polskiego”, gdzie publikował głównie felietony pod pseud. Rożenek. Od r. 1950 współpracował z Polskim Radiem, „Expressem Wieczornym”, wydawnictwem «Wiedza Powszechna». W r. 1952 przeniósł się do redakcji „Stolicy” i pozostał w niej do końca życia.
S. napisał monografię turystyczną Puszcza Niepołomicka (W. 1952), a wspólnie ze Zbigniewem Kowalskim opracował i opublikował Polskie krainy łowieckie (W. 1954). Był autorem powieści i opowiadań historycznych, wydawanych głównie w różnych seriach Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej (MON) a także przez «Książkę i Wiedzę» w serii «Biblioteka pamięci pokoleń». Beletryzował w nich dzieje drugiej wojny światowej, np. Pocisk kaliber dziewięć i inne opowiadania (W. 1958), Zielona struga (W. 1964, wyróżniona t.r. przez MON). Za twórczość literacką poświęconą Ludowemu WP otrzymał w r. 1971 nagrodę II stopnia ministra obrony narodowej. Materiał do opowiadań i powieści czerpał także z historii XVII i XVIII w., rzadziej zwracał się do innych okresów. Wymienić tu należy trylogię: Skrzydła i buńczuki (W. 1969, wyróżnione w r. 1970 przez B. Włodarskiego i B. Kamieńskiego «Stalowym Hełmem»). S. podejmował się również opracowania literackiego cudzych utworów; m. in. nadał nowy kształt popularnemu dziełku swojej matki pt. „Lądem, wodą i powietrzem”.
Z zamiłowaniem i pasją gromadził S. pamiątki, relacje i in. źródła do dziejów ostatniej wojny. Odwiedzał miejsca bitew kampanii 1939 r. i obozów jenieckich, rekonstruował fakty, nawiązywał kontakty i przeprowadzał wywiady z uczestnikami i świadkami walk. Jedna z takich wypraw, której S. był uczestnikiem, mianowicie do Woli Gułowskiej w r. 1957, zakończyła się wybudowaniem szkoły i wyposażeniem jej przez redakcję „Stolicy” w bibliotekę varsavianów. Wynikiem podobnych działań S-a były przede wszystkim prace wspomnieniowo-historyczne i literackie, jak: Ostatnia bitwa kampanii 1939 (W. 1971), Na szańcach Woli i Ochoty (W. 1972), Dziennikarze i prasa w oficerskim obozie jeńców IIB i IID (w: „Wspomnienia dziennikarzy o wrześniu 1939 r.”, W. 1965), Los tak chciał (w zbiorze wspomnień: „Moja droga do dziennikarstwa” W. 1974), Oflag IID Gross-Born (W. 1977).
S. należał do Tow. Przyjaciół Książki (i od r. 1957 pełnił funkcję sekretarza warszawskiego koła), Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich i Związku Literatów Polskich, Polskiego Oddziału Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC) oraz ZBoWiD. Za udział w kampanii wrześniowej w 30-lecie Ludowego WP mianowany został kapitanem. Zmarł nagle w Warszawie 21 VIII 1975 i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. S. był odznaczony, m. in., Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
S. był żonaty z Józefą (Zitą) z Zakrzewskich (zm. 1983), miał z nią córkę Marię Beatę (ur. 1956).
Karykatura (rys. J. Żebrowski), „Tydzień” 1948 nr 24 s. 6; – Nowy Korbut (Słown. Pisarzy) IV (bibliogr.); Bibliogr. dramatu pol., I–II; Bibliogr. Warszawy; Bibliografia wojny wyzwoleńczej narodu polskiego 1939–1945, W. 1973; Bibliografia wojskowa II wojny światowej. Materiały za l. 1939–58, cz. polska, W. 1960; Chudek J., Z materiałów bio-bibliograficznych dotyczących pisarzy zmarłych w 1975 r., „Rocznik Liter.” 1975 s. 675–8 (bibliogr.); Bibliografia Zawartości Czasopism za l. 1947–8, 1952–77 (W.); Czachowska, Literatura pol. Bibliogr. II–III; Getter M., Tokarz A., Wrzesień 1939 w książce, prasie i filmie, W. 1970; Materiały do bibliografii dziennikarstwa i prasy w Polsce w l. 1944–1954, W. 1957; Polska Bibliografia Adnotowana Wiedzy o Środkach Masowego Komunikowania za r. 1975, Kr. 1977; Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1947 i n.; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni, W. 1977; – Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Dzikowski S., Człowiek w prawdzie dowolnej, „Gaz. Ludowa” 1948 nr 113; Gasztołd T., Teatr Symboli, „Ilustr. Kur. Pol.” 1971 nr 236; Iżycki J., Marek Sadzewicz, „Stolica” 1975 nr 36 s. 3 (fot.); Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945, W. 1979; Paczkowski A., Prasa codzienna Warszawy w l. 1918–1939, W. 1983; tenże, Prasa polska w l. 1918–1939, W. 1980; Pilch A., Prasa studencka w Polsce 1918–1939, Kr. 1990 (Zesz. Nauk. UJ nr M I); Polskie nagrody literackie 1945–1974, Ł. 1975; Rogaczewski K., [Słowo wstępne] [do:] Sadzewicz M., Oflag II D Gross-Born, W. 1977; Wojna obronna Polski w 1939 r., Wyd. 2, W. 1971 (oraz Suplement 1 W. 1974, Suplement 2 W. 1979); Józefowicz S., [Wspomnienie o Sadzewiczu], „Stolica” 1977 nr 14–15; Kłoś K., Wspomnienie o Marku Sadzewiczu, „WTK” 1975 nr 36 s. 5 (fot.); Małgorzewski J., Wieczory w Aninie, „Stolica” 1977 nr 29 s. 16; Smolna 30, W. 1989 (fot.); – „Roczn. Liter.” za l. 1956–8, 1960–2, 1964–6, 1977, 1980, 1982; „Życie Warszawy” 1983 nr 145 (nekrolog żony S-a); – Arch. Uniw. Warsz.: Album Studentów, Księga Dyplomów Wydz. Prawa, Teczka akt studenckich S-a; Dom Literatury Związku Literatów Pol. w W., Biblioteka: Teczka osobowa S-a, Teczka wycinków prasowych S-a; IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara); – Życiorys S-a autorstwa siostry, Barbary Malanowiczowej w Mater. Red. PSB.
Jan Bujak