Reutt (Reuttówna) Maria Jadwiga, pseud.: M. R., R. M., J. Bogusz, Jan Wirzos, Jerzy Surwint, Maria z Polesia (1863 lub 1867–1942), pisarka dla młodzieży, pedagog, działaczka oświatowa. Ur. w majątku rodzinnym Derenowicze (pow. rzeczycki w ziemi mińskiej), była córką Antoniego i Anieli z Ipohorskich-Lenkiewiczów.
R. kształciła się początkowo w domu. Ukończyła seminarium nauczycielskie i złożyła obowiązujący w Galicji tzw. egzamin wydziałowy. Po śmierci matki przez kilka lat mieszkała z ojcem w Wilnie. W r. 1894 przeniosła się do Warszawy, zamieszkała u Walerii Marrené-Morzkowskiej i zaczęła pracować w firmie księgarskiej Sennenwaldów. W l. 1901–5, do likwidacji firmy, stała na czele założonej spółki komandytowej. W Warszawie uczestniczyła także w organizacji tajnej oświaty początkowo w sekcji bibliotecznej (jako członek zarządu), następnie w kole centralnym. Przyłapana na granicy na przewożeniu książek polskich zza kordonu, została w r. 1905 aresztowana i osadzona w więzieniu w Piotrkowie, skąd po 3-miesięcznym pobycie zwolniono ją za kaucją. Przez krótki okres przebywała w Kownie; tu założyła Koło Samokształcenia Kobiet, uczestniczyła także w pracach Koła Równouprawnienia Kobiet i była jego przewodniczącą. W r. 1906 została wezwana do Lwowa przez tamtejszy Związek Nauczycielek do pracy w Tow. Szkoły Ludowej. Była członkiem zarządu Koła im. Kościuszki.
We Lwowie R. rozpoczęła również pracę dziennikarską i literacką. Pierwsze artykuły publikowała w „Kurierze Lwowskim”, a zwłaszcza w czasopiśmie dla ludu „Zorza Ojczysta”, wydawanym staraniem Komitetu Pracy Oświatowej im. M. Wysłuchowej, pod redakcją Anny Lewickiej. Zostawszy w r. 1907 współredaktorką tego pisma, zamieszczała R. na jego łamach artykuły popularyzujące historię Polski, biografie wybitnych ludzi, pogadanki przyrodnicze, opowiadania, szkice, a w dodatku literackim „Listki” – bajki i opowiadania przeznaczone dla dzieci i młodzieży. Związała się także z redakcją „Małego Światka”, w którym publikowała aż do r. 1934 wiele opowiadań, bajek, baśni, komedyjek i obrazków scenicznych. Debiutem książkowym R-y był pamiętnik z pobytu w więzieniu w Piotrkowie pt. Zza kraty (Lw. 1908), następnie ogłosiła m. in. Dziennik szwaczki (Lw. 1909), O ptaszkach, kotkach i innych zwierzątkach (Lw. 1912), tom opowiadań Z dziejów pogańskiej Litwy (W. 1913, Wyd. 2 w r. 1919). Podczas pierwszej wojny światowej R. przebywała na wsi w pow. lubartowskim i zajmowała się głównie nauczaniem oraz organizacją szkół wiejskich, których w l. 1915–18 uruchomiła dwanaście. Napisała również wówczas kilka powieści dla młodych czytelników, m. in. Życie za wolność, o Kazimierzu Pułaskim (Lw. 1923), W cygańskim obozie (P. 1926). Po powstaniu państwa polskiego pracowała w Lubartowie przez krótki czas jako sekretarka inspektora szkolnego.
W r. 1919. R. osiadła w Wilnie i rozpoczęła pracę w sekcji oświaty Centralnego Zarządu Ziem Wschodnich. Uczestniczyła też w pracach Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej (TPMS) – m. in. sprawowała dozór nad bibliotekami i szkołami powszechnymi tej instytucji. W r. 1920 przechowywała obszerne archiwum tajnej oświaty polskiej, prowadziła kursy dla analfabetów. W TPMS pracowała przez piętnaście lat – zrezygnowała z powodu złego stanu zdrowia. W Wilnie kontynuowała też pracę literacką i publicystyczną. Napisała wiele reportaży, artykułów, opowiadań i powieści, utworów scenicznych dla dzieci i młodzieży, wspomnień o ludziach, z którymi była związana pracą oświatową; prace te publikowała głównie w prasie wileńskiej. Na podstawie materiałów archiwalnych i własnych wspomnień opracowała R. kilka artykułów o dziejach szkolnictwa na Wileńszczyźnie, m. in. Macierz Szkolna ziemi wileńskiej („Oświata Pol.” 1924), Z dziejów oświaty na Litwie („Almanach Szkolnictwa Ziemi Wil.” 1925). W r. 1925 redagowała czasopismo dla dzieci – „Gwiazdkę”. Oddzielnie opublikowała R. kilkanaście powieści dla młodzieży, często o tematyce historycznej, niektóre były parokrotnie wznawiane. Spośród tych powieści należy wymienić następujące: Królewna (Lw. 1918), ukazująca przemianę rozkapryszonej dziewczynki w wartościowego człowieka pod wpływem wychowania, nakreślona na tle stosunków społeczno-kulturalnych przed pierwszą wojną, Laluś – panienka (W. 1928), z życia młodzieży w l. 1904–5 w czasie strajku szkolnego, Dla mojego tatusia. Dzienniczek Danusi (Wil. 1922), opisujący wydarzenia w Wilnie w r. 1920. Napisała także zbeletryzowaną biografię filantropki Tekli Iwickiej pt. Klub gałganiarek („Mały Światek” 1913, wyd. osobne, W. 1922) oraz powieść o królowej Jadwidze Męczennica na tronie (W. 1930). R. była też autorką ponad 20 sztuk przeznaczonych dla amatorskich scen ludowych oraz szkolnych zespołów teatralnych i podejmujących przeważnie tematy historyczne. Utwory te były grywane i drukowane, najczęściej w seriach „Biblioteczka Teatru Wileńskiego” i „Teatr Ludowy”. R. opracowała nadto sama lub wspólnie z innymi autorkami kilka zbiorów baśni, np. Baśnie litewskie (W. 1931), ponadto zebrała i ułożyła tom opowiadań patriotycznych i wspomnień pt. „Dziecko polskie w latach niewoli i walk (Garść wspomnień)” (Wil. 1920). Za działalność oświatową i pedagogiczną R. została w r. 1933 odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi.
R. zmarła w Wilnie 15 I 1942 i została pochowana na tamtejszym cmentarzu Bernardyńskim.
R-nie przypisywano (Zuzanna Rabska) autorstwo kilku powieści sensacyjno-kryminalnych publikowanych w czasopismach „Na Szerokim Świecie” (1928–39) i „Tempo Dnia” (1933–5) oraz osobno. R. w liście do redakcji „Kuriera Wileńskiego” (1929 nr 273) zaprzeczyła, iż jest autorką jednej z takich powieści, a mianowicie „Strzał o północy”.
Fot. w: „Mały Światek” 1912 nr 34; – Bibliogr. dramatu pol., II; Słown. Pracowników Książki Pol. (Sennewald Władysław Gustaw); Who’s who in Central and East – Europe 1933/4, Zurich 1935; Katalog Księgarń Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego w Wilnie, Wil. 1924 s. 20; Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, P. 1935 s. 310; – Kobylińska E., Ludzie starego Wilna, „Słowo” 1937 nr 237; Łęczycki K., Współczesna wileńska grupa literacka, „Tyg. Ilustr.” 1930 nr 12 s. 225–6; Rabska Z., Nowe książki, „Radio” 1930 nr 38 (rec. Męczennicy na tronie); Skrzypczak A., Sennewaldowie, księgarze i wydawcy warszawscy, Wr. 1969 s. 52; T., Autorki wileńskie, „Bluszcz” 1937 nr 1 s. 11 (fot.); Życka L., Ta, która wychowała pokolenie Wilnian, „Słowo” 1937 nr 301 s. 6; – Almanach literacki, Pod red. C. Jankowskiego, Wil. 1926 (fot.); Reutt M., Honoraria Żeromskiego, „Gaz. Warsz.” 1929 nr 265; – IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara); – Śnieżko A., Cmentarz Bernardyński w Wilnie, Wr. 1969 Cz. 2 (mszp. w Materiałach Red. PSB); – Informacje Czesława Lechickiego.
Cecylia Gajkowska