Krzymuska z Orzechowskich Maria, pseud. Marcin Oksza (1850–1901), krytyk literacki. Była córką Ignacego Orzechowskiego, ziemianina z Kielecczyzny. Kształciła się na pensjach w Warszawie. Większość życia spędziła we wsi Budzisław Kościelny na Kujawach (zabór rosyjski), należącej do jej męża Stanisława Krzymuskiego. Często wyjeżdżała stamtąd do Warszawy i Krakowa, gdzie zatrzymywała się u siostry Anny, żony Wincentego Zakrzewskiego, profesora historii na UJ. W Krakowie poznała m. in. Stanisława Wyspiańskiego. W l. 1896–1901 zamieściła w pismach warszawskich („Biblioteka Warszawska”, „Ateneum”, „Tygodnik Ilustrowany”) liczne prace krytycznoliterackie, poświęcone m. in. twórczości Wyspiańskiego, Przybyszewskiego, Reymonta i Gerharta Hauptmanna. W pracach tych doszło do głosu zafascynowanie K-iej sztuką modernistyczną, entuzjastyczny stosunek do twórczości zarówno Przybyszewskiego, jak i Wyspiańskiego. Wybór drukowanych prac K-iej ukazał się w wydanym pośmiertnie tomie Studia literackie (W. 1903). K. zmarła w Warszawie 12 XII 1901 r. Jej córkami były m. in.: Julia Kisielewska (zob.), Anna, żona muzykologa Henryka Opieńskiego, i Maria (zob.), literatka pisująca pod pseud. Theresita (w dotychczasowych opracowaniach obydwie Marie Krzymuskie, matka i córka, często były ze sobą mylone).

Korbut; W. Enc. Ilustr.; – Wstęp do: K. M., Studia literackie, (podpisany: «Dzieci», fot.); – [Kisielewska J.] Oksza J., Wspomnienia z wystawy paryskiej, „Bluszcz” 1909 nr 29 (publikacja – ze wstępem – listy K-iej z Paryża z 15 VII 1899); taż, Ze wspomnień mojej matki, „Bluszcz” 1911 nr 5, 6, 11, 14, 16.

Roman Taborski