Morozowicz-Szczepkowska Maria (1885–1968), aktorka, literatka. Ur. 13 XII w Warszawie, była córką aktora Rufina Morozowicza (zob.) i Walerii z Kotowiczów. Ukończyła pensję Natalii Porazińskiej, następnie była wolną słuchaczką UJ w Krakowie. W r. 1902 zadebiutowała w Warszawie w Teatrze «Elizeum» przy ul. Karowej, działającym pod patronatem Koła Miłośników Sceny, rolą Modelki w jednoaktówce Ronarda „Mat”. Później została zaangażowana przez Mariana Gawalewicza do teatru łódzkiego, działającego od r. 1905 w sali Filharmonii Warszawskiej. Grała tu takie role, jak Helenka („Pan Damazy” J. Blizińskiego), Rózia („Walka motyli” H. Sudermanna), Sirenetta („Gioconda” G. d’Annunzia). W l. 1908–10 występowała w Wilnie, m. in. w roli Danusi w adaptacji „Krzyżaków” H. Sienkiewicza, Lechona („Lilla Weneda” J. Słowackiego), Goneryli („Król Lear” W. Szekspira), Małgorzaty („Safanduły” V. Sardou), Lulu („Demon ziemi” F. Wedekinda). W Wilnie M.-Sz. brała udział w działalności ugrupowania artystyczno-literackiego «Banda» (Benedykt Hertz, Jerzy Jankowski, Ferdynand Ruszczyc i in.): w związanym z tą grupą wydawnictwie zbiorowym „Żurawce” ogłosiła (1910) kilka wierszy. Zaangażowana następnie przez Ludwika Solskiego do Teatru Miejskiego w Krakowie grała Korę w „Nocy Listopadowej” i Joasa w „Sędziach” S. Wyspiańskiego, Helenę w „Tajfunie” M. Lengyela, Elżbietę w „Carze Pawle I” D. Mereżkowskiego. Ostatnim etapem aktorskiej działalności M.-Sz-iej był Poznań. Na sezon 1912/13 została zaangażowana przez Nunę i Bolesława Szczurkiewiczów do zespołu Teatru Polskiego, gdzie już po pierwszych występach zdobyła uznanie publiczności i krytyki, najpełniej też rozwinęła swój talent sceniczny. M.-Sz. odznaczała się korzystnymi warunkami fizycznymi, powierzano jej «role młodych, zewnętrznie urodziwych postaci kobiecych» (M. K. Maciejewska). Jedną z pierwszych ról na scenie poznańskiej była tytułowa rola w „Różyczce” R. Flersa i G. Caillaveta. M.-Sz. dała w niej – wg recenzenta „Dziennika Poznańskiego” – popis «gry pełnej szczerego uczucia i siły prawdziwie dramatycznej». Zdaniem zaś M.-Sz-iej, najlepiej odpowiadały jej role konwersacyjne. Do końca sezonu poznańskiego wystąpiła m. in. jako Cyganka („Cyganeria warszawska” A. Nowaczyńskiego), Lutka Tulecka („Przywódca” S. Krzywoszewskiego), Ludmiła („Topiel” S. Przybyszewskiego), Waria („Wiśniowy sad” A. Czechowa), Lady Windermere („Wachlarz lady Windermere” O. Wilde’a), Córka („Dobrze skrojony frak” G. Drégely), Dagmara („Samson i Dalila” S. Lange), Hanka („Moralność pani Dulskiej” G. Zapolskiej). Atmosfera domu rodzinnego, wczesne poznawanie tajników gry aktorskiej i doskonalenie swego talentu pod opieką i kierunkiem ojca oraz dziesięcioletnia praktyka sceniczna pozwoliły M.-Sz-iej zdobyć szeroką wiedzę o teatrze, wykorzystywaną w późniejszej pracy literackiej.

Jako autorka M.-Sz. zadebiutowała z powodzeniem na scenie poznańskiej w r. 1913 sztuką Kabotyni (premiera 8 IV, z M.-Sz-ą w roli Hanki). Były to zarazem ostatnie tygodnie jej aktorskiej działalności. Po zamążpójściu (18 V 1913) opuściła na zawsze scenę, poświęcając się odtąd pracy literackiej. Następnym jej utworem była farsa Korepetytor (W. 1914), nagrodzona w r. 1914 II nagrodą w konkursie Teatru Nowoczesnego w Warszawie. Okres pierwszej wojny światowej spędziła w Krakowie, później zamieszkała w Milanówku pod Warszawą. Po wojnie powstały (m. in.) komedia Maniuś (wyst. W. 1922), sztuki: Sprawa Moniki – o problemach uczuciowych nowoczesnej, «wyzwolonej» już pod względem zawodowym kobiety (wyst. W. 1932, wyd. W. 1933, później tłumaczona na kilka języków, sfilmowana w Stanach Zjednoczonych i grana wielokrotnie w Polsce i przez teatry polonijne, także po r. 1945), Milcząca siła (wyst. P. 1933 i wkrótce z powodu antymilitarystycznej wymowy, zdjęta przez cenzurę), Nowa kobieta (wyst. P. 1934), Typ A (wyst. W. 1934), Walący się dom (o antyziemiańskiej tendencji, wyst. W. 1937). M.-Sz. pisała również scenariusze filmowe (np. Wyrok życia, ekranizacja 1933), powieść obyczajową Twarz w lustrze (W. 1935), nowele, artykuły, współpracowała z czasopismami („Bluszcz”, „Skawa”, „Praca Obywatelska” i in.). Do swoich utworów wprowadzała często ostre akcenty feministyczne. Pracowała także społecznie w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. Po drugiej wojnie światowej kierowała Teatrem Objazdowym «Problemy», nie ustając w pracy dramatopisarskiej. W r. 1947 wystawiono trzy jej sztuki: Genewa Paquis nr 10 (Gdynia, o Juliuszu Słowackim), Ojczyzna (Sosnowiec), Powroty (W.). Twórczość literacka – poza Sprawą Moniki – nie przyniosła M.-Sz-iej sukcesu. Większość jej utworów pozostała w rękopisie, wiele sztuk nie dostało się nawet do teatru. Pod koniec życia przygotowała do druku wspomnienia, które zostały opublikowane po jej śmierci, pt. Z lotu ptaka (W. 1968). Była odznaczona (1966) Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarła M.-Sz. 9 XI 1968 w Milanówku pochowana została w grobie rodzinnym w Alei Zasłużonych na Powązkach w Warszawie. Mężem jej (ślub w Krakowie 18 V 1913) był rzeźbiarz Jan Szczepkowski (1878–1964). Z małżeństwa pozostała córka Anna, zamężna Mickiewiczowa.

Fot. w: Morozowicz-Szczepkowska M., Z lotu ptaka, W. 1968; – Nowy Korbut (Słownik pisarzy), II; Bibliogr. dramatu pol., I, III; Pol. Bibliogr. Liter., za l. 1944/5 i n.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); – Banaszkiewicz W., Witczak W., Historia filmu polskiego, W. 1966 I; Chudek J., M. Morozowicz-Szczepkowska, „Roczn. Liter.” 1968 s. 606–7; Maciejewska M. K., Teatr Polski w Poznaniu w latach 1912–1914, w: Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Zygmuntowi Szweykowskiemu, Wr. 1966; Romer-Ochenkowska H., XXV-lecie wskrzeszonego teatru polskiego w Wilnie, Wil. 1932 s. 15; 75 lat Teatru Polskiego w Poznaniu, P. 1951 s. 395; – Almanach sceny polskiej 1968/1969, W. 1970 s. 263; Kozikowski E., Łódź i pióro, L. 1972 (fot.); Solski L., Wspomnienia, W. 1956 II 269; – „Nowa Reforma” 1913 nr 238; „Pomorze” 1968 nr 12 s. 4–5 (fot.); – IS PAN: Afisze i programy (m. in. Program Teatru im. A. Fredry w Gnieźnie z dn. 25 X 1969 do Sprawy Moniki. Wstęp i Role M.-Sz-iej w Teatrze Pol. w P., fot.).

Barbara Berger