Sadzewiczowa z Paszkowskich Maria (1881–1957), pedagog, fizyk, popularyzatorka wiedzy przyrodniczo-technicznej. Ur. 24 IX w Petersburgu, była córką Adolfa Paszkowskiego (zob.) i Marii z Rodziewiczów.
Ukończyła w r. 1899 siedmioklasowe gimnazjum żeńskie w Pskowie ze złotym medalem, po czym wyjechała do Krakowa, by kształcić się na UJ, gdzie była jedną z pierwszych kobiet studiujących (jako wolny słuchacz) nauki matematyczno-fizyczne na Wydz. Filozoficznym. W r. 1904, po napisaniu pracy doświadczalnej z dziedziny zjawisk fotoelektrycznych pod kierunkiem Augusta Witkowskiego, przeniosła się do Lwowa. W t. r. poślubiła Antoniego Sadzewicza (zob.). W pracowni Uniw. Lwow. S. przygotowała pracę O tzw. zmęczeniu fotoelektrycznym płytek metalowych, referowaną na posiedzeniu AU w Krakowie, ogłoszoną w „Sprawozdaniach AU” w r. 1907. W r. 1907 studiowała na uniw. w Genewie (jeden semestr), w l. 1908–14 S. pracowała w Warszawie jako nauczycielka szkół średnich i kierowniczka kursów pedagogiczno-naukowych Katolickiego Związku Kobiet Polskich. Była tutaj członkiem Koła Matematyczno-Fizycznego (1908–1914) i wespół z Wacławem Wernerem zajmowała się organizowaniem pracowni fizycznej oraz uczestniczyła w układaniu programu nauczania fizyki w szkołach średnich. Na temat potrzeby reformy żeńskich szkół średnich wypowiedziała się w wywiadzie pt. Typ normalnej pensji („Świat” 1914 nr 29). W l. 1920–32 S. uczyła w żeńskim Seminarium Nauczycielskim Katolickiego Związku Polek w Warszawie. W r. 1933 została dyrektorką gimnazjum żeńskiego Anieli Hoene-Przesmyckiej w Warszawie. Do r. 1939 była członkiem Koła Warszawskiego Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych.
Podczas okupacji niemieckiej, w r. 1940 S. została na skutek denuncjacji aresztowana pod zarzutem zorganizowania święta 3 Maja w szkole, wkrótce jednak zwolniono ją z zakazem pracy w szkolnictwie. Pracowała później w tajnym nauczaniu jako nauczycielka matematyki i fizyki, przeprowadzając w lipcu 1944 ostatnie w Warszawie okupacyjne matury. W prowadzonym przez nią od r. 1929 letnim pensjonacie dla dzieci «Dziecinny Dwór» w Baczkach (posiadłości nabytej w r. 1907 przez matkę S-ej) koło Łochowa w pow. węgrowskim – przechowywało się kilka rodzin żydowskich w l. 1942–4. Okres powstania warszawskiego S. przeżyła w Baczkach. W dn. 18 X 1944 założyła w Łochowie liceum ogólnokształcące, gdzie pracowała do r. 1955 jako dyrektorka i nauczycielka.
W początkowym okresie działalności naukowej S. interesowała się zagadnieniami fotoelektryczności, pioniersko rozwijanymi wówczas w Krakowie i Lwowie. Po powrocie ze Szwajcarii zajmowała się w Warszawie dydaktyką i popularyzacją wiedzy fizycznej. Wraz z Marianem Grotowskim, W. Wernerem i Stanisławem Landauem (Ziemeckim) przygotowała wybór i tłumaczenie tekstów do dwutomowej antologii pt. „Z dziejów rozwoju fizyki” (W. 1913–14); wyd. 2, całkowicie przerobione pt. „Dzieje rozwoju fizyki w zarysach” ukazało się w r. 1931 (W.). Napisała książkę pt. Lądem, wodą i powietrzem (P. 1929, wyd. wznowione i zaktualizowane przez syna, Marka, W. 1961), w której dała przejrzysty wykład praw fizycznych w zastosowaniu do środków komunikacji oraz krótki rys ich rozwoju. Ponadto opublikowała m. in. książki: Słońce (P. 1930) i Chłodnictwo i jego zastosowanie (Lw. 1936). Wespół z Wandą Daszewską opracowała Metodykę ćwiczeń praktycznych do pogadanek (Lw. 1925). Zaprojektowała również pomysłowe pomoce szkolne z zakresu geometrii i wydała je w l. 1929–30 pt. Patrz, dotknij i porównaj. W wolnych chwilach od zajęć zawodowych i społecznych S. zajmowała się z zamiłowaniem amatorsko tkactwem i ziołolecznictwem. Zmarła 23 II 1957 w Warszawie, pochowana została na cmentarzu Powązkowskim (kw. 291-II-7).
W małżeństwie z Antonim Sadzewiczem S. miała pięcioro dzieci (zob. życiorys męża).
Imieniem S-ej nazwano liceum w Łochowie; w r. 1970 umieszczono tam tablicę pamiątkową z płaskorzeźbą patronki.
Fot.: „Świat” 1914 nr 29 s. 6; – Bibliogr. Warszawy, IV, V; Żynda B., Bibliografia wydawnictw Księgarni św. Wojciecha 1895–1969, P. 1970 poz. 1734, 1829; Katalog wydawnictw PAU 1873–1947, Kr. 19481–II; Zagórowski, Spis nauczycieli, II; – Bańkowska A., Szkoła Pani Marii, „Stolica” 1964 nr 861 (fot.); 45-lecie Liceum Ogólnokształcącego w Łochowie 1944–1989, Sokołów Podlaski [b. r. w.] s. 5, 6, 7–9, 15, 18, 29; Historia elektryki polskiej, W. 1976 I; Piotrowski W., Koło Matematyczno-Fizyczne w Warszawie 1905–1915, „Przegl. Hist.-Oświat.” R. 32: 1989 nr 1; Więź zasług i pamięci, „Stolica” 1982 nr 1812; – Spraw. Zarządu Koła Warszawskiego Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych za r. 1930, W. 1931 s. 27; – „Spraw. z posiedzeń Koła Mat.-Fizycznego” [w Warszawie] 1911 nr 1–2 s. 3–4; „Życie Warszawy” 1957 nr 47 (nekrolog); – Arch. UJ: sygn. WF II, 203 (autobiografia z r. 1899); Arch. uniw. w Genewie: Liste des étudiants, 1907; B. Narod.: Materiały przekazane przez Barbarę Malanowiczową (dział rękopisów); – Życiorys S-ej i wspomnienie o niej (J. Godlewskiej-Kowalczykowej) nadesłane przez B. Malanowiczową; – Informacje córki, B. Malanowiczowej, i Jerzego Golca z Łochowa.
Jerzy Kubiatowski i Walerian Piotrowski