Szapiro Maria właśc. Ita z domu Frendzel (Frenzel), krypt. m. s., pseud.: Julia Finkelsztajn, Wanda (1879–1936), działaczka socjalistyczna.
Ur. 15 II w Łodzi, była córką Wolfa Frendzla (Frenzla), kupca.
Po ukończeniu pensji w Kaliszu przeniosła się Maria przed r. 1900 do Warszawy, gdzie studiowała na tajnym Uniw. Latającym, utrzymując się z prywatnych lekcji. W r. 1904 wyjechała do Szwajcarii i na uniw. w Zurychu studiowała pedagogikę; wstąpiła wtedy do szwajcarskiej sekcji PPS oraz Tow. Pomocy Więźniom i Emigrantom Politycznym «Czerwony Krzyż». Studia przerwała na wieść o wybuchu rewolucji w Król. Pol. i w r. 1905 wróciła do Warszawy. W tamtejszym Komitecie Robotniczym nielegalnej PPS zajmowała się kolportażem wydawnictw tej partii. Aresztowana 20 VIII t.r. podczas zebrania Komitetu Robotniczego i Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS, została osadzona w oddziale kobiecym więzienia na Pawiaku, tzw. Serbii. Dn. 12 X zwolniono ją za kaucją 100 rb., a 12 XII została objęta amnestią; jednak dwa tygodnie później aresztowano ją ponownie. Grożące jej zesłanie do Kraju Narymskiego na Syberii zostało po apelacji, kierowanego przez Stanisława Patka Koła Obrońców Politycznych, zamienione przez warszawskiego gen.-gubernatora G. Skałona na pięcioletnie zesłanie w głąb Rosji. Wyruszyła z Warszawy 26 VIII 1906, ale dzięki fałszywemu paszportowi zbiegła w Chańskiej Stawce w Kirgizji i w styczniu 1907 przedostała się z powrotem do Warszawy.
Działała Maria odtąd w PPS-Lewicy. Wobec lokautu trwającego w głównych fabrykach Łodzi, została tam skierowana. Weszła w skład łódzkiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS-Lewicy oraz kierowała komitetem tej partii w dzielnicy Górna. Współorganizowała samoobronę robotniczą, a następnie milicję PPS-Lewicy i 3 II 1907 uczestniczyła w akcji milicji na urząd gminny w Dłutowie (pow. łaski), podczas której zdobyto blankiety paszportowe. Poszukiwana od 14 VI t.r. przez policję, przeniosła się w poł. t.r. do Zagłębia Dąbrowskiego. Na przełomie l. 1907 i 1908 uczestniczyła w I Zjeździe PPS-Lewicy w Cieszynie. Aresztowana 24 I 1908 w Dąbrowie Górniczej, została uwięziona w Piotrkowie (prowadziła tam głodówkę protestacyjną), a od 10 XI t.r. w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej. Oskarżona o ucieczkę z zesłania i działalność w nielegalnej partii politycznej, została przez Warszawski Okręgowy Sąd Wojenny skazana 8 V 1909 na cztery lata katorgi i pozbawienie praw obywatelskich, ale wskutek apelacji jej obrońcy Patka gen.-gubernator Skałon zamienił karę na jeden rok i dziewięć miesięcy więzienia z zaliczeniem aresztu, bez pozbawienia praw obywatelskich. Maria była więziona na «Serbii» do 14 XII t.r., po czym, wobec zakazu przebywania w guberniach: warszawskiej, piotrkowskiej, lubelskiej i siedleckiej, wyjechała do Wiednia. Kontynuowała studia pedagogiczne na tamtejszym uniwersytecie i nadal działała w PPS-Lewicy. W r. 1911 przeniosła się do Krakowa, gdzie była czynna w Tow. Pomocy Więźniom i Emigrantom Politycznym «Czerwony Krzyż». Na II Zjeździe PPS-Lewicy w Opawie została 8 IV 1912 wybrana do jej Centralnego Komitetu Robotniczego. T.r. wyszła za mąż za Bernarda Szapirę (zob.) i przyjęła jego nazwisko. Zajmowała postawę internacjonalistyczną i po wybuchu pierwszej wojny światowej krytykowała Feliksa Kona za popieranie w sierpniu 1914 zaciągu do Legionów Polskich. W redagowanym przez Wandę Papiewską nieoficjalnym organie PPS-Lewicy tygodniku „Kurier Lubelski” opublikowała pod krypt. m. s. artykuł Socjaliści rumuńscy a wojna (1916 nr 38), opisujący ich antywojenną taktykę.
W niepodległej Polsce poświęciła się S. głównie wychowaniu córki, sympatyzowała jednak z ruchem komunistycznym. W trakcie wojny polsko-sowieckiej pomogła mężowi zorganizować w r. 1920 ucieczkę działaczy komunistycznych, m.in. Henryka Lauera i Mirosława Zdziarskiego z obozu w Krakowie na Dąbiu (ucieczka zakończyła się niepowodzeniem). Od r. 1922 działała w Czerwonej Pomocy (polskiej sekcji Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom). Swe mieszkanie udostępniała na przechowywanie druków komunistycznych oraz zebrania krakowskiego komitetu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski; tu w l. 1923–4 Roman Jabłonowski redagował tygodnik „Pług”. W r. 1931 przeniosła się z mężem do Warszawy. Zmarła na chorobę nowotworową 20 XII 1936 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu na Bródnie w kwaterze dla bezwyznaniowców. W r. 1963 szczątki S. przeniesiono do grobu męża na tym cmentarzu (kw. 20 K. III 16).
W małżeństwie z poznanym na Uniw. Latającym Bernardem Szapirą miała S. córkę Hannę (zob. Sawicka Hanka).
Słown. działaczy pol. ruchu robotn., II (bibliogr.); Słown. pseudonimów, IV; – Karwacki W. L., Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy 1906–1918, Ł. 1964; tenże, Związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców w Łodzi (do roku 1914), Ł. 1972; Kasprzakowa J., Ideologia i polityka PPS-Lewicy w latach 1907–1914, W. 1965; Najdus W., Lenin i Krupska w krakowskim Związku Pomocy dla Więźniów Politycznych, W. 1965 (fot.); Próchnik A., Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, W. 1948 s. 45; Sztafeta pokoleń. Sylwetki działaczy młodzieżowych, Oprac. S. Jarecka-Kimlowska, W. 1971; Tomicki J., Norbert Barlicki 1880–1941, W. 1968; Tych F., PPS-Lewica w latach wojny 1914–1918, W. 1960; Wawrzykowska-Wierciochowa D., Nie po kwiatach los jej prowadził..., W. 1987; – Drobner B., Bezustanna walka, W. 1962; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1958 II; Trzciński W., Z minionych dni Polski podziemnej 1905–1918, W. 1937; – „Z pola walki” 1964 nr 1 s. 218–21; – AAN: sygn. 7859 (PZPR, teczka osobowa Bernarda Szapiry); AGAD: sygn. 6625 k. 306–8, 319–21, 323–8, 331, 346–8, 350–5, sygn. 6786 k. 1, sygn. 6953 k. 6–137, sygn. 6954 k. 921V (Prokurator Warsz. Izby Sąd.); AP w W.: sygn. 1281 passim, sygn. 2596 k. 396, sygn. 3014 k. 122, 199–200 (Warsz. Gubernialny Zarząd Żandarmerii), sygn. Wydz. Więzienny, ref. 2 385/1908–1910 k. 156 (Warsz. Rząd Gubernialny).
Alicja Pacholczykowa