Stachiewiczowa z Abrahamów Maria Wanda Aleksandra (1895–1995), działaczka społeczna, współzałożycielka i sekretarz Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie, założycielka i kustosz Biblioteki Polskiej w Montrealu. Ur. 12 XII we Lwowie, była córką Władysława Abrahama, historyka, profesora Uniwersytetu Lwowskiego, oraz Stanisławy z Reissów (Reyssów), działaczki katolickiego ruchu kobiecego, siostrą Romana Abrahama, generała Wojska Polskiego.
Ukończyła prywatne VIII Gimnazjum Żeńskie (realne) im. Wiktorii Niedziałkowskiej we Lwowie i podjęła studia na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. Dom jej rodziców był ośrodkiem elity lwowskiej, bywali w nim m.in. Oswald Balzer, Leon Piniński, Eugeniusz Romer, Bolesław Ulanowski. Wybuch pierwszej wojny światowej zastał ją, wraz z matką, w Białopolu na Kijowszczyźnie, gdzie jej dziadkowie posiadali własność ziemską. Do Lwowa powróciła w r. 1917. W r. 1918 wstąpiła do Legii Kobiet i pracowała w wojskowej służbie łączności. Po wojnie podjęła na nowo studia na UJK. W r. 1919 opublikowała pierwszy artykuł pt. O mesjanizmie w „Przedświcie” i „Psalmach” Z. Krasińskiego (Roczn. pamiątkowy Gimnazjum im. W. Niedziałkowskiej, Lw.); drukowała też w czasopiśmie „Żniwo” (Lw.). W r. 1920 włączyła się w działalność Białego Krzyża. W tym czasie uzyskała absolutorium na UJK oraz dyplom w Wyższym Zakł. Muzycznym prowadzonym we Lwowie przez jej ciotkę Malwinę Reissównę (kl. fortepianu i muzykologii). Dn. 29 IX 1921 poślubiła Wacława Stachiewicza, wówczas podpułkownika WP i wyjechała wraz z mężem do Paryża, gdzie uczęszczała na wykłady z zakresu historii kultury i muzykologii na Sorbonie. W grudniu 1923 powróciła do Polski. Podjęła pracę w zakładzie Reissówny, jako nauczycielka historii i teorii muzyki; ogłaszała też artykuły z tego zakresu w „Przeglądzie Muzycznym”.
Kolejne miejsca zamieszkania S-ej wyznaczały przydziały służbowe męża. W l. 1926–8 mieszkała w Warszawie, następnie do r. 1933 w Wilnie, potem w Częstochowie, i od r. 1935 znów w Warszawie. Wszędzie angażowała się w prace społeczne i charytatywne; w Wilnie działała w komitecie udzielającym pomocy utalentowanej młodzieży, w Warszawie pracowała w Inst. Muzycznym, udzielała się w Stow. Opieki nad Dzieckiem i w «Rodzinie Wojskowej». Z racji pozycji zajmowanej przez męża stykała się w Polsce i za granicą z wieloma wybitnymi politykami. W r. 1937 otrzymała Złoty Krzyż Zasługi. W r. 1939 przeszła kurs Przysposobienia Wojskowego Kobiet i wstąpiła do Pomocniczej Służby Wojskowej Kobiet (pion łączności). Podjęła też pracę w Kancelarii Sztabu Głównego WP.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. pełniła S. funkcję jednego z adiutantów męża w podziemiach gmachu Sztabu przy ul. Rakowieckiej. Dn. 17 IX wraz z dziećmi dotarła do Kut, następnej nocy przedostała się do Rumunii, a stamtąd, przez Jugosławię, Włochy i Szwajcarię, pod koniec września – do Francji. Jako żona generała związanego z obozem sanacyjnym nie była dobrze widziana w środowisku emigracyjnym. Znalazła się bez środków do utrzymania i była zmuszona podjąć pracę w fabryce. Po kapitulacji Francji wydostała się do Wielkiej Brytanii, a w lipcu 1940, wraz z kilkunastoma innymi żonami wysokich polskich oficerów i dyplomatów, wyjechała do Kanady na statku przewożącym polskie arrasy. Zamieszkała w Montrealu. W październiku t.r. była współorganizatorką Stow. Uchodźczyń Polskich w Kanadzie (od r. 1942 – Stow. Polskich Uchodźców Wojennych w Kanadzie), organizacji o charakterze klubowym, zajmującej się akcją samopomocową i promocją spraw polskich w kręgach elity kanadyjskiej; S. była czynna w sekcjach pomocy szpitalnej oraz kulturalno-propagandowej. W r. 1941 opublikowała wspomnienia z września 1939 pt. I Have Been There („Montreal News” i odb. Sydney, N. S.). Utrzymywała się początkowo z prac dorywczych i lekcji muzyki, w r. 1942 otrzymała posadę urzędniczą w Międzynarodowym Biurze Pracy (International Labour Office) – agencji Ligi Narodów przeniesionej na czas wojny do Montrealu. Usilnie zabiegała o uwolnienie internowanego w Algierii męża. Nawiązała kontakty z wpływowymi środowiskami montrealskimi; dzięki znajomości z profesorem i kanclerzem McGill University, F. C. Jamesem, oraz neurologiem i członkiem zagranicznym PAU, W. Penfieldem, uzyskała poparcie dla idei założenia przy tej uczelni filii nowojorskiego Polskiego Inst. Naukowego (PIN) w Ameryce (marzec 1943). Została sekretarzem Zarządu i faktycznym kierownikiem prac PIN. Organizowała odczyty i wystawy dotyczące problematyki polskiej oraz koncerty artystów polskich; na zaproszenie m.in. McGill University Extension Courses oraz rządowego Department of Social Welfare wygłosiła kilka serii odczytów o Polsce.
Po wojnie S. pracowała w dziale książek zagranicznych Bibliotheque Municipale w Montrealu. W r. 1950 została skarbnikiem PIN w Kanadzie (do r. 1977 działającego nadal jako filia macierzystego inst. w Nowym Jorku). Także w r. 1950 utworzyła przy nim Bibliotekę Polską i została jej kierownikiem (potem kustoszem). W l. 1959–60 odbyła studia bibliotekarskie na McGill University. W znacznym stopniu dzięki jej staraniom z niewielkiej kolekcji prywatnych darów powstała stopniowo książnica licząca pod koniec l. osiemdziesiątych ponad 40 tys. woluminów. Była też skarbnikiem Skarbu Narodowego. S. publikowała artykuły w prasie polonijnej (m.in. w nowojorskim „Nowym Świecie”, montrealskim „Ogniwie” i torontońskim „Związkowcu”) oraz kanadyjskiej. Ponadto opracowała dwa większe szkice: The Jagellonian University. An Historical Sketch („Polish Review” Vol. 9: 1964 i osobno pt. Alma Mater Jagellonica, New York 1964, wraz z Williamem J. Rose’em) oraz Copernicus and His World. A Biographical Sketch (Montreal 1972, wersja polska: Montreal 1973, wersja francuska: Quebec 1974, 2. rozszerzone wyd. angielskie pt. Copernicus and the Changing World, Montreal 1973). Redagowała też okolicznościowe publikacje PIN. Była członkiem PIN w Ameryce, Tow. Historyczno-Literackiego i Tow. Biblioteki Polskiej w Paryżu. W r. 1984, decyzją walnego zebrania PIN w Kanadzie, zasługi S-owej zostały uhonorowane nadaniem Bibliotece Polskiej w Montrealu jej imienia. W r. 1988 ogłosiła wspomnienia pt. Journey through History. Memoirs (Toronto). S. otrzymała wiele odznaczeń od polskich władz emigracyjnych, m.in. ponownie Złoty Krzyż Zasługi oraz Krzyż Kawalerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski; dwukrotnie była wyróżniona Złotą Odznaką Kongresu Polonii Kanadyjskiej, zaś w r. 1993 otrzymała od prezydenta Lecha Wałęsy Order Zasługi RP. Zmarła 8 VII 1995 w Montrealu, pochowana została na pobliskim cmentarzu w St. Adele.
W małżeństwie z Wacławem Stachiewiczem miała S. troje dzieci (zob. życiorys męża).
Fot: Stachiewicz W., Journey Through History…; – Turek V., Polonica Canadiana […] 1848–1957, Toronto 1970; Zołobka V., Polonica Canadiana 1959–1970, Toronto 1978; – Heydenkorn B., Przywództwo w Polonii kanadyjskiej. Mini biogramy prominentów, Toronto 1980; Judycki Z. A., Polacy w świecie, „Kwart. biograf. Polonii” R. 2: 1994 z. 5 (fot.); – Dziesięciolecie 5. pp Legionów Polskich 1914–1924, W. 1924; Jurkszus-Tomaszewska J., Kronika pięćdziesięciu lat. Życie kulturalne polskiej emigracji w Kanadzie 1940–1990, Toronto 1995; Laskowski L., Roman Abraham, W.–P. 1998 s. 20; Lityński J., Pappius H., Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i Biblioteka Polska im. Wandy Stachiewicz, „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” R. 37: 1993 s. 135–6; Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945–1990, Red. L. Kliszewicz, Londyn 1995; Reczyńska A., Piętno wojny. Polonia kanadyjska wobec polskich problemów 1939–1945, Kr. 1997; Rusinek Z., Polonia Restituta dla p. Stachiewiczowej, „Głos Pol.” 1974 nr z 12 VII; Sudoł A., Karol Poznański, ostatni konsul generalny II Rzeczypospolitej, Bydgoszcz–Tor. 1988; Tarczyński M., Generał Wacław Stachiewicz, w: Stachiewicz W., Wierności dochować żołnierskiej…, W. 1998; Wołodkowicz A., Polish Contribution to Arts and Sciences in Canada, Montreal 1969; – Polish Canadian Scholars, Scientists, Writers and Artists, Toronto 1970; – Arciszewska Z., Po obu stronach oceanu, Londyn 1976 s. 93; Kopański S., Wspomnienia wojenne 1939–1946, W. 1990; Lechoń J., Dziennik, Londyn 1970 II; Ruszczyc F., Dziennik, Oprac. E. Ruszczyc, W. 1996 II; Szembek J., Diariusz. Wrzesień – grudzień 1939, Oprac. B. Grzeloński, W. 1989; – „Biul. Inform.” [PIN i B. Pol. w Kanadzie], Montreal 1988, 1989, 1993 (Jubileuszowy), 1996, mszp. powielane; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1995: „Gaz. Wyborcza” nr z 26 VII, „Głos Pol.” nr z 22 VII, „Kultura” nr 9 s. 168, „Więź” nr 9 s. 228, „Życie Warszawy” nr 245; – B. Pol. w Paryżu: sygn. 1248 t. 2 k. 72, sygn. 1255 k. 41–9, sygn. 1264 k. 131 (mater. do słown. biogr. S. Lama); – Mater. w posiadaniu autorki (m.in. odbitki życiorysów S-ej, wspomnień i nekrologów z prasy polonijnej); – Informacje syna S-ej, Bogdana z Boulder (Colorado, USA).
Anna Reczyńska