Sobańska z Górskich Maria Zofia Teodozja, pseud. Krempski (1865–1951), działaczka społeczna i charytatywna, organizatorka salonu towarzyskiego w Warszawie. Ur. 13 IX w Warszawie, była najstarszą córką Konstantego Górskiego (zob.) i Julii z książąt Golicynów.
Spędziła dzieciństwo w rodzinnym majątku Motkowice (pow. jędrzejowski), potem jako wolna słuchaczka studiowała na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. Miała duże zdolności muzyczne i wyjeżdżała kilkakrotnie do Paryża, gdzie brała lekcje śpiewu u Edwarda Reszkego. W r. 1886 wyszła za mąż za Kazimierza Sobańskiego (zob.) i zamieszkała w odziedziczonym przez niego majątku Guzów w pow. błońskim. W r. 1907 wyjechała z chorym mężem na długą kurację do Egiptu. Po jego śmierci w lutym 1909 przeniosła się do Warszawy do własnej rezydencji przy ul. Kredytowej 3. Od r. 1910 współdziałała ze Stanisławem Wojciechowskim w redagowaniu tygodnika „Społem”. Przekazała Warszawskiemu Związkowi Stow. Spożywczych 3 tys. rb. na wydawanie broszur popularyzujących zasady spółdzielczości. W tym okresie przejęła od swej matki pracę i finansowanie działalności «Patronatu» pełniącego opiekę nad więźniami. W swoim mieszkaniu prowadziła salon literacki.
W jesieni 1914 S. została sekretarką zarządu Komitetu Opieki nad Jeńcami Polakami, Czechami i in. Słowianami; prowadziła korespondencję z organizacjami polskimi na terenie Rosji, organizowała wysyłki paczek dla jeńców – Polaków z armii austro-węgierskiej i pruskiej oraz dyżury na dworcach warszawskich, gdzie udzielano pomocy w gotówce i naturze jeńcom polskim, gdy byli przewożeni przez Warszawę. W końcu marca 1915 wraz z Janem Czarnowskim wyjechała z ramienia Komitetu na Syberię i dotarła do skupisk jenieckich, m.in. w okolicach Tomska, Krasnojarska i Irkucka. Organizowali oni bezpłatne kuchnie i przekazywali fundusze na ich prowadzenie, na zakup bielizny i ubrania, a przede wszystkim starali się o zezwolenie na wyjazd jeńców do europejskich guberni rosyjskich. W czasie ponad trzymiesięcznej podróży S. przekazała organizacjom jenieckim ok. 250 tys. rb. Większość tych pieniędzy uzyskała dzięki swym znajomościom w Piotrogrodzie. Po powrocie z Syberii zamieszkała w Piotrogrodzie, gdzie w jesieni 1915 została członkiem zarządu Wydz. Opieki Komitetu Obywatelskiego, w którym zajmowała się ochronami i szkołami polskimi. Była również członkiem zarządu Centralnego Schroniska dla Bezdomnych Polaków. W r. 1916 została na krótko aresztowana w Piotrogrodzie. W okresie rewolucji październikowej 1917 r. z ramienia Komendy Głównej Polskiej Konfederacji Wojskowej przewoziła z narażeniem życia rozkazy do dowództwa Legionu Polskiego w Finlandii. W r. 1918, w czasie ewakuacji rozproszonych oddziałów polskich do punktów ewakuacyjnych w Finlandii i w Murmańsku, ukrywała w swoim domu przewożonych przez Piotrogród oficerów i żołnierzy polskich. W t.r. na podstawie własnych wspomnień i obserwacji napisała utwór literacki o sprawach polskich w Rosji w czasie pierwszej wojny światowej pt. Zwyciężyła („Tyg. Ilustr.” 1920 nr 23–33).
S. wróciła do Polski w r. 1918. Była od r. 1919 przez kilka lat wiceprezesem warszawskiego oddziału Narodowej Organizacji Kobiet. Wznowiła w swym mieszkaniu przy ul. Kredytowej cotygodniowe spotkania wybitnych ludzi. W okresie międzywojennym nabrały one dużego znaczenia. W salonach S-iej (zwanej przez przyjaciół «panią Marylką») bywali znani politycy jak: Roman Dmowski, S. Wojciechowski, Kajetan Morawski, wybitni uczeni, m.in. Tadeusz Zieliński i Józef Ujejski, a przede wszystkim świat literacki: Maria Dąbrowska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Tadeusz Pruszkowski, Pia Górska. W r. 1921 S. współdziałała w założeniu i prowadzeniu taniej kuchni dla niezamożnej inteligencji warszawskiej w Al. Jerozolimskich 43. Kuchnia ta, do której produkty dostarczał Związek Ziemian, wydawała codziennie ok. 1 100 posiłków. S. była współinicjatorką założenia Tow. Pomocy Powołaniom Kapłańskim (późniejsze Tow. św. Tomasza z Akwinu); została przewodniczącą tego towarzystwa i w jej mieszkaniu odbywały się zebrania zarządu. Miało ono na celu ułatwienie wyjazdu młodym księżom na wyższe studia do Rzymu. W l. trzydziestych S. publikowała felietony w „Gazecie Świątecznej”, „Małym Dzienniku” i innych czasopismach, czasem pod pseud. Krempski.
W czasie okupacji niemieckiej S. przebywała w Warszawie, ukrywając w mieszkaniu poszukiwanego przez Gestapo kuzyna Szymona Karskiego. Urządzała nadal, choć w mniej licznym gronie, spotkania towarzyskie. W tym okresie częstymi gośćmi, poza niektórymi wyżej wymienionymi, byli m.in.: Aleksander Bocheński, Jerzy Andrzejewski, Adam Mauersberger, Włodzimierz Dworzaczek. Mieszkanie S-iej wypełnione było antykami i obrazami znanych polskich malarzy; m.in. znajdowało się 12 płócien Stanisława Ignacego Witkiewicza stanowiących fryz w pokoju jadalnym, a przedstawiających znaki Zodiaku. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. zostało ono spalone.
Po powstaniu S. zamieszkała w Skierniewicach. W r. 1946 przeniosła się do Warszawy. Nie mając środków do życia, została przyjęta do przytułku fundacji jej teścia Feliksa Sobańskiego (zob.), prowadzonego przez felicjanki, gdzie zmarła 8 III 1951. Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczona była Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi oraz papieskim Krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice.
W małżeństwie z Kazimierzem Sobańskim S. dzieci nie miała. Adoptowała swego bratanka Pawła Górskiego, syna Pawła i Gabrieli z Kossakowskich.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania; – Zbyszewska Z., Ministerstwo polskiej biedy, W. 1983; – Czarnowski J., Aż do Bajkału, „Świat” 1915 nr 30, 31; Dąbrowska M., Dzienniki, W. 1988 I–IV; Iwaszkiewicz J., Aleja Przyjaciół, W. 1984 s. 6; tenże, Podróże do Włoch, W. 1977 s. 52, 64; Jaroszewicz A., Libretto finansisty. (Wspomnienia 1881 do 1947), W. 1968; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. stoł. Warszawy na 1916 r., W. 1916 s. 142; Krzywoszewski S., Długie życie. Wspomnienia, W. 1947 I 22; Morawski K., Tamten brzeg – wspomnienia i szkice, Paryż [1950] s. 113–14; Nałkowska Z., Dziennik czasu wojny, W. 1970 s. 414–15; Waydel-Dmochowska J., Dawna Warszawa, W. 1958 s. 242, 455–7; taż, Jeszcze o dawnej Warszawie, W. 1960 s. 110–11; – „Dzień” 1915 nr z 9 VII; „Kultura” [Paryż] 1961 nr 5 s. 129; „Sprawa Pol.” 1915 nr 5 s. 13, 1916 nr 2 s. 15, nr 3 s. 44; – B. Narod.: rkp. 7419 t. 27, 8319 t. 1, 9665–9666, 9742–9743, 9778; B. Ossol.: rkp. 15766 II, 15778 II; B. PAN w Kr.: rkp. 1881 tr 34; CAW: sygn. KW 112/S–2058; – Wspomnienia: Marii Górskiej z Łubieńskich, Pii Górskiej, S. Karskiego, Zofii Libiszowskiej z Ł., Zofii Łuszczewskiej i Teresy Tyszkiewiczowej w mater. Krzysztofa Górskiego z Genewy.
Stanisław Konarski