Sobieski Marian Bazyli (1908–1967), etnomuzykolog, pedagog. Ur. 14 VI w Miłosławicach koło Wągrowca w Wielkopolsce, był synem Teodora Jana (zob.) i Stefanii z Krzymańskich.
Młodość S. spędził w Inowrocławiu, gdzie śpiewał w chórze prowadzonym przez ojca; po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w gimnazjum im. Jana Kasprowicza wyjechał do Poznania. W r. 1928 rozpoczął studia muzykologiczne na Uniw. Pozn. pod kierunkiem Łucjana Kamieńskiego oraz ks. Wacława Gieburowskiego. Słuchał też wykładów historyka sztuki Szczęsnego Dettloffa i etnografa Eugeniusza Frankowskiego. W Konserwatorium Poznańskim studiował w klasie skrzypiec. W czasie studiów śpiewał jako tenor w słynnym Poznańskim Chórze Katedralnym, a jego kierownikowi, ks. Gieburowskiemu pomagał w rekrutacji i szkoleniu chłopców oraz w przygotowywaniu chóru do podróży koncertowych, m.in. do Wiednia, Bratysławy, Frankfurtu n. Menem i Paryża. W l. 1929–34 sam prowadził chór akademicki Uniw. Pozn. W r. 1935 uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie muzykologii na podstawie pracy Wojciech Dankowski (nie druk.).
Pod koniec studiów S. został asystentem Ł. Kamieńskiego (od r. 1937 – st. asystent) w Zakładzie Muzykologii, gdzie prowadził zajęcia z paleografii muzycznej. Równocześnie wykładał w prywatnych szkołach muzycznych w Poznaniu (1934–7), działając nadal w chórze Gieburowskiego. Praca magisterska oraz przygotowywany doktorat o nieznanych kompozytorach wielkopolskich z XVIII w. zapowiadały w S-m raczej historyka muzyki. Jednak pod wpływem Ł. Kamieńskiego i żony S. zaczął prowadzić badania etnograficzno-muzyczne, uczestnicząc (1935–9) w nagraniach muzyki ludowej w terenie organizowanych przez Regionalne Archiwum Fonograficzne (RAF) Zakładu Muzykologii Uniw. Pozn.
Wybuch drugiej wojny światowej przerwał tę działalność i S. wraz z rodziną zmuszony został opuścić Poznań. Początkowo nie miał stałego zajęcia, w l. 1941–4 pracował jako tłumacz w biurze pisania podań w Lublinie, a od r. 1944 był robotnikiem fizycznym w Józefowie koło Warszawy. W czasie wojny uległy zniszczeniu notatki oraz materiał nutowy do pracy doktorskiej Symfonie nieznanych kompozytorów wielkopolskich XVIII w. Zaginęły też bezpowrotnie zbierane w ramach RAF nagrania folklorystyczne.
Po zakończeniu wojny w r. 1945 Sobiescy powrócili do Poznania. S. uczestniczył wraz z Markiem Kwiekiem w reaktywowaniu Zakładu Muzykologii Uniw. Pozn.; tu w l. 1945–54 jako st. asystent prowadził wykłady z etnografii muzycznej i akustyki. Od września 1945 do końca 1946 r. był dyrektorem Państwowej Niższej Szkoły Muzycznej, następnie wykładał w Średniej i Wyższej Szkole Muzycznej (1947–54). Był też w tym czasie członkiem Ministerialnej Komisji Programów dla Szkół Muzycznych i Muzykologii. Obok dydaktyki głównym nurtem jego działalności stało się gromadzenie zabytków folkloru muzycznego. W r. 1945 wespół z Tadeuszem Wrotkowskim zorganizował w Poznaniu Zachodnie Archiwum Fonograficzne (ZAF), które działało (1945–7) jako prywatna placówka dotowana przez państwo. W l. 1947–50 kierował powstałą z ZAF Sekcją Muzyczną Państwowego Inst. Badania Sztuki Ludowej w Poznaniu (od 1 I 1950 Zakładu Badania Sztuki Ludowej). Dzięki S-emu i jego żonie Poznań stał się w tym czasie głównym ośrodkiem badania muzyki ludowej.
Poprzez propagowanie muzyki ludowej, m.in. w Rozgłośni Poznańskiej Polskiego Radia oraz w prasie, Sobiescy dążyli do reaktywowania rzadkich, autentycznych form folkloru na wsi. Wyrazem tego był cykl wspólnych artykułów oraz krótkie przyczynki S-ego o instrumentach ludowych: marynie z Pałuk i koźle zbąszyńsko-lubuskim („Pol. Sztuka Lud.” 1948 nr 3, 9/10). Wystąpienia Sobieskich na Konferencji Centralnego Inst. Kultury w Szklarskiej Porębie (1947) oraz na I Zjeździe Muzykologów Polskich w Warszawie (18–19 XI 1948), gdzie wysunęli postulat konieczności dokumentowania muzyki ludowej i utworzenia Centralnego Archiwum Fonograficznego oraz popularyzowania ginącej muzyki ludowej, spotkały się z poparciem Zofii Lissy, ówczesnego wicedyrektora Dep. Muzyki Min. Kultury i Sztuki. Obiecała ona nie tylko pomoc, ale uczyniła z programu Sobieskich jeden z nurtów działań, powstałej w r. 1948 Sekcji Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich. Przy dużym zaangażowaniu Sobieskich oraz poparciu najwyższych władz politycznych, które kierowały się raczej względami ideologicznymi niż muzycznymi, zorganizowany został w Warszawie Festiwal Muzyki Ludowej (1949). Jego sukces spowodował, że decyzją najwyższych władz państwowych zorganizowano Akcję Zbierania Folkloru Muzycznego (AZFM). Kierownictwo naukowe powierzono S-emu. Dla uczestników AZFM Sobiescy opracowali wzorzec dokumentacji muzyki ludowej – Instrukcję w sprawie zbierania polskich pieśni i muzyki ludowej („Muzyka” 1950 nr 2). W ciągu czterech lat szeroko zakrojonej, ogólnopolskiej akcji, zebrano ponad 46 tys. nagrań z pełną dokumentacją. Większości spośród nich nie zdołano uporządkować i przygotować do wydania, ale dorobek pracy Sobieskich i zespołu AZFM w postaci nagrań i innych materiałów był imponujący. Powstał «nieporównywalny w skali europejskiej» (J. Stęszewski) fundament do dalszych badań etnograficzno-muzycznych; łącznie z wcześniejszymi i późniejszymi nagraniami Sobiescy zebrali ponad 65 tys. fonogramów.
Próbą zaprezentowania zebranego materiału była seria małych śpiewników regionalnych (wyd. w Krakowie przez PWM). S. opracował w r. 1955 dwa spośród nich: Pieśni ludowe Warmii i Mazur i Piosenki z Kujaw oraz wydał Wybór polskich pieśni ludowych (Kr. 1955 cz. 1–2). Wydawnictwa te, mające charakter dokumentalny i służące amatorskiemu ruchowi artystycznemu, spotkały się również z przychylnym przyjęciem kompozytorów – W. Lutosławskiego, T. Szeligowskiego. W r. 1950 ukazało się kilka wspólnych prac Sobieskich: Pieśń i muzyka ludowa Wielkopolski i ziemi lubuskiej w świetle dotychczasowych badań („Pol. Sztuka Lud.” nr 1–6) i Wielkopolskie wiwaty (w: Księga Pamiątkowa ku czci prof. Adolfa Chybińskiego, Kr.); ta ostatnia, zawierająca charakterystykę złożonej metryki wiwatów, wskazywała na związki kultury chłopskiej ze szlachecką. Wyrazem uznania dla S-ego i jego żony, za osiągnięcia w zbieraniu i utrwalaniu folkloru muzycznego, były odznaczenia Złotym Krzyżem Zasługi (1952) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955) oraz wspólna nagroda Związku Kompozytorów Polskich (1955).
Po przeniesieniu się z rodziną do Warszawy (1954) S. podjął wykłady z etnografii muzycznej w Inst. Muzykologii Uniw. Warsz. W poł. l. pięćdziesiątych zmniejszyło się zainteresowanie władz politycznych folklorem, przeniesiono Arch. Sekcji Badania Muzyki Ludowej do Warszawy, a nawet zaczęto likwidować zajmujące się nim placówki naukowe; dzięki interwencji Sobieskich cofnięto decyzję o zamknięciu poznańskiej Sekcji (1958). Sobiescy jednak nadal organizowali obozy służące dokumentacji muzyki ludowej. Pomagali też przy kręceniu filmu oświatowego „Te melodie nie zaginą” (1957). W r. 1956 S. został mianowany, nie mając stopnia doktora, docentem (pierwszym w Polsce w zakresie etnografii), od r. 1959 pełnił funkcję kierownika Zakładu Muzyki Ludowej w Inst. Muzykologii Uniw. Warsz. Od r. 1959 kierował również Pracownią Badań nad Polskim Folklorem Muzycznym w ramach Inst. Sztuki PAN.
W l. 1961–4 S. współpracował z „Małą encyklopedią muzyki” (W. 1970, pod red. S. Śledzińskiego). Uczestniczył (od r. 1960) w pracach Komitetu Redakcyjnego „Dzieł wszystkich Oskara Kolberga” (w t. 1. ukazał się – pośmiertnie – jego artykuł Oskar Kolberg jako kompozytor i folklorysta muzyczny, Wr. 1974) oraz komitetów redakcyjnych „Kwartalnika Muzycznego” i „Polskiej Sztuki Ludowej”. Brał udział w pracach jury konkursów folklorystycznych, był konsultantem zawodowych i amatorskich zespołów folklorystycznych. Uczestniczył w kongresach naukowych krajowych (m.in. w lutym 1960 w Warszawie w Międzynarodowym Kongresie Muzykologicznym poświęconym twórczości Chopina) i zagranicznych (m.in. w Danii w r. 1957, Austrii, Rumunii, Czechosłowacji, na Węgrzech). Po r. 1956 Sobiescy nawiązali współpracę z etnomuzykologami w International Folk Music Council (IFMC). E. Stockmann i E. Emsheimer zaproponowali S-emu opracowanie haseł o polskich muzykologach i tańcach ludowych dla encyklopedii: „Die Musik in Geschichte und Gegenwart” (od t. 7).
S. był autorem ponad 50 artykułów z zakresu folkloru muzycznego, instrumentologii, historii badań i biografistyki (m.in. opracował dla PSB biografię W. Gieburowskiego). Rozwijał w nich koncepcje naukowe Ł. Kamieńskiego, widać to zarówno w pracach o instrumentach dudowych jak i o pienińskiej diafonii (wspólny artykuł Sobieskich Diafonia w Pieninach, „Muzyka” 1952 nr 9), metodach dokumentacji, jak i o zadaniach etnografii muzycznej (wspólne prace Sobieskich: Szlakiem kozła lubuskiego. Pieśń i muzyka instrumentalna Ziemi Lubuskiej, Kr. 1954 i Polski folklor muzyczny. Charakter przemian w polskiej muzyce ludowej w okresie 10-lecia, w: Kultura muzyczna Polski Ludowej, Kr. 1957), a także o rubacie w twórczości Chopina (wspólny artykuł: Tempo rubato u Chopina i w polskiej muzyce ludowej, „Muzyka” 1960 nr 3). Najoryginalniejsze są studia S-ego dotyczące tańców polskich, w których zbadał proces krystalizowania się w ostatnich stuleciach głównych rytmicznych formuł tańców narodowych. Praca Oblicze tonalne polskiej muzyki ludowej („Studia Muzykologiczne” 1953) jest obszerną prezentacją świetnie dobranych przykładów na różne upostaciowania skalowe, zakładające ewolucyjny charakter przemian tonalnych (od wąskiego zakresu przez pentatonikę i skale modalne do dur–moll). Dużą też zasługą S-ego było opracowanie systemu transkrypcji polskiej muzyki ludowej. Przedwczesna śmierć uniemożliwiła opracowanie polskiej części wielotomowego podręcznika o europejskich instrumentach ludowych. Zapewne z myślą o nim napisał S. artykuł Z zagadnień polskiego ludowego instrumentarium muzycznego (mazanki, serby, skrzypce) (w: „Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata”, Kr. 1967).
W l. 1957–64 był S. członkiem Zarządu Związku Kompozytorów Polskich (w l. 1959–60 – jego wiceprezes), wybrany został do Zarządu Polskiego Tow. Ludoznawczego. Należał do Polskiego Tow. Muzykologicznego oraz International Folk Music Council. W październiku 1967, z powodu złego stanu zdrowia, nie mógł wziąć udziału w – zorganizowanej przez Pracownię Badania Folkloru Muzycznego Inst. Sztuki PAN – III Międzynarodowej Konferencji odbywającej się w Radziejowicach; zmarł przed zakończeniem jej obrad, po trzecim zawale serca, 25 X 1967 w Warszawie; pochowany został 30 X na cmentarzu Powązkowskim. We wspomnieniach pośmiertnych S. – współtwórca polskiej etnografii muzycznej – określany był jako «Kolberg XX wieku».
Z małżeństwa z Jadwigą z Pietruszyńskich (zob.) miał S. trzech synów: Andrzeja (ur. 1937), pianistę, Jacka (ur. 1939), pianistę, Michała (ur. 1944), skrzypka, i córkę Joannę (ur. 1946), aktorkę.
W r. 1979 Archiwum Fonograficzne Inst. Sztuki PAN zostało nazwane imieniem S-ego.
Fot. S-ego w Arch. IS PAN; – Mała Enc. Muzyki; Die Musik in Gesch. u. Gegenwart, XII; The New Grove Dictionary of Music and Musicians, London 1980 XVII; Słown. Muzyków Pol., II; Wpol. Słown. Biogr.; – Stęszewski J., Marian Sobieski, „Etnografia Pol.” 1969 z. 1 (tu bibliogr. ważniejszych prac S-ego i fot.); tenże, Marian Sobieski 1908–1967, „Muzyka” 1967 nr 4; – Drobner M., Wspomnienia o początkach życia muzycznego w Polsce Ludowej 1944–1946, Kr. 1985; Sobiescy J. M., Polska muzyka ludowa i jej problemy. Wybór prac pod red. L. Bielawskiego, Kr. 1973 (tutaj liczne fot. S-ego oraz bibliogr. prac); – „Głos Wpol.” 1957 nr 278 (J. Młodziejowski, Notatki długopisem); – Nekrologi z r. 1967: „Ruch Muzycz.” nr 23, „Stolica” nr z 12 XI, „Tryb. Ludu” nr 300, „Życie Warszawy” nr 256, 257 i z r. 1968: „Tyg. Powsz.” nr 10.
Katarzyna Dadak-Kozicka