Smoleński Marian Józef (występuje też tylko pod imieniem Józef), pseud.: Łuk, Kolec, Łukasz (1894–1978), generał brygady WP. Ur. 18 IX w majątku Gostkowo (pow. Ciechanów), był synem Jana i Joanny z Rzeczkowskich.
S. ukończył 7 klas szkoły handlowej w Mławie, maturę zdał w r. 1912 jako eksternista w Mitawie po kursach maturalnych przy politechnice w Rydze. W l. 1913/14 studiował chemię cukrowniczą na politechnice w Glons w Belgii. W grudniu 1913 został tamże członkiem organizacji «Strzelec», a po powrocie do kraju wstąpił po wybuchu pierwszej wojny światowej do oddziałów strzeleckich. Dn. 7 VIII 1914 dołączył w Słomnikach do patrolu kawaleryjskiego Beliny (Władysława Prażmowskiego), tzw. siódemki, zastępując chorego kolegę Ludwika Skrzyńskiego «Kmicica» i odtąd walczył w składzie 1. p. ułanów do 7 VIII 1916, kiedy to został ranny. W r. 1917 przebywał na dwumiesięcznym oficerskim kursie kawaleryjskim przy 1. p. ułanów w Ostrołęce. Po kryzysie przysięgowym był internowany w obozie jeńców w Szczypiornie w lecie 1917. Wkrótce zwolniony, studiował w l. 1917–18 w SGGW w Warszawie. Dn. 18 XI 1918 wstąpił do organizującego się w Lublinie 7. p. ułanów jako dowódca plutonu w randze podporucznika. Od lutego 1919 walczył w szeregach pułku na froncie litewsko-białoruskim, z dn. 30 VII 1920 awansował na porucznika. O walkach tych pisał w pracy studyjnej Walki polsko-litewskie na Suwalszczyźnie we wrześniu 1920 r. (W. 1938). W dniu przełomu na froncie polsko-sowieckim 16 VIII t.r. wziął udział w szarży pod Cycowem koło Rejowca. Dn. 27 VIII t.r. został zatwierdzony dekretem naczelnego wodza w stopniu rotmistrza, a 4 V 1922 mianowany II zastępcą dowódcy 7. P. Ułanów Lubelskich. Od października t.r. do października 1924 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, którą ukończył z wynikiem bardzo dobrym. Następnie pracował jako referent w Oddziale I Sztabu Generalnego. Dn. 12 XI 1924 został przeniesiony na stanowisko p.o. szefa sztabu 4. Dyw. Kawalerii, a 17 XII t.r. awansował na majora; 26 IV 1928 przydzielony do Oddziału III Sztabu Generalnego (od grudnia t.r. Sztabu Głównego ). Zarządzeniem prezydenta RP z 24 XII 1929 został mianowany podpułkownikiem. Od stycznia do kwietnia 1930 był zastępcą szefa Oddziału III SG. W kwietniu 1930 objął stanowisko dowódcy 2. P. Ułanów Grochowskich im. gen. J. Dwernickiego. Od marca do czerwca 1931 był słuchaczem kursu oficerów sztabowych w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. W r. 1932 kilka razy delegowano go jako wykładowcę do Centrum Wyższych Studiów Wojskowych; w listopadzie t.r. był słuchaczem w Szkole Gazowej w Warszawie. W grudniu 1932 otrzymał awans na pułkownika. W l. 1932–5 pełnił kilka razy w zastępstwie obowiązki dowódcy Brygady Kawalerii Suwałki i komendanta Garnizonu Suwałki. Dn. 4 VII 1935 został mianowany komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. W r. 1935 przygotował udział ekipy polskiej w międzynarodowych zawodach konnych w Berlinie, co zyskało mu uznanie dowódcy Okręgu Korpusu VIII (marzec 1936). W listopadzie 1938 uzyskał nominację na szefa Oddziału II SG.
Po kampanii wrześniowej 1939 r. S. przedostał się do Francji, gdzie od 19 IV do czerwca 1940 był II zastępcą ministra, komendanta Związku Walki Zbrojnej, gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego, przewodniczącego Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju. Należał do ścisłego grona jego współpracowników. Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Od lipca 1940 do 31 XII 1941 sprawował funkcję szefa Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. W styczniu 1941 został zaproponowany przez Komitet Polityczny Rady Ministrów RP na delegata do polsko-czechosłowackiego Komitetu ds. Wojskowych dla załatwiania spraw bieżących, co Rada Ministrów RP uchwaliła we wrześniu t.r. Od stycznia do czerwca 1942 był dowódcą 2. Oficerskiego Batalionu Brygady Szkolnej w Szkocji. Z kolei do marca 1943 pełnił funkcję komendanta Wyższej Szkoły Wojennej w Szkocji. Od kwietnia do sierpnia 1943 pozostawał bez funkcji w Stacji Zbornej Oficerów. Od 1 VIII do października 1943 pracował w sztabie Inspektora Wyszkolenia Wojska, a następnie do sierpnia 1944 był II zastępcą szefa Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Od r. 1945 był I zastępcą dowódcy 3. Dyw. Strzelców Karpackich 2. Korpusu, skierowany do niej już w r. 1944. Odbył kampanię włoską, a po wojnie powrócił do Wielkiej Brytanii i pracował na dotychczasowym stanowisku do grudnia 1947, ostatnio w ramach Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (PKPR) p.n. 3. Grupy Dywizyjnej PKPR.
Po demobilizacji S. osiedlił się w Londynie. W r. 1965 został mu nadany przez naczelnego wodza na uchodźstwie stopień generała brygady (starszeństwo 1 I 1964). Ogłosił drukiem pracę Historia 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich Beliny imienia Józefa Piłsudskiego („Beliniak” 1958–62 nr 8/9–12), artykuł 1 Pułk Ułanów Leg. Pol. Beliny im. J. Piłsudskiego w dziejach odrodzonej kawalerii polskiej („Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” 1964 nr 35). Wraz z Marianem W. Żebrowskim był redaktorem „Księgi dziejów 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. generała Kazimierza Sosnkowskiego” (Londyn 1969), sam zaś redaktorem pracy „Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Zarys dziejów szkół kawalerii polskiej” (wyd. w formie wkładek do nr 97/98–105/106 „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” T. 13: 1980–2). S. był prezesem Zarządu Inst. Józefa Piłsudskiego w Londynie w l. 1969–78, wieloletnim prezesem Koła Pułkowego 2. P. Ułanów Grochowskich im. gen. J. Dwernickiego oraz wieloletnim wiceprezesem Zrzeszenia Kół Pułkowych Kawalerii, prezesem Koła Beliniaków oraz członkiem Rady Naczelnej Ligi Niepodległości. W l. 1954–6 wchodził w skład Komisji dla Zbadania Spraw Łączności z Krajem (tzw. sprawa Bergu) powołanej przez Egzekutywę Zjednoczenia Narodowego. Zmarł 19 I 1978 wskutek wypadku drogowego. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury. Był odznaczony m.in.: Krzyżem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Walecznych 4-krotnie (1920) i dwukrotnie Krzyżem Walecznych w r. 1945, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Oficerskim i Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Oficerskim Orderu Imperium Brytyjskiego, Komandorią Gwiazdy Rumuńskiej, Włoskim Krzyżem Walecznych, Łotewskim Medalem 10-lecia z mieczami.
Od r. 1930 S. był żonaty z Katarzyną Anną z domu Łada, z którą miał syna Janusza Macieja (ur. 1931), śpiewaka i wykładowcę śpiewu w College of Music w Dublinie, i córkę Marię Katarzynę Teresę (ur. 1935), malarkę, wykładowczynię na Sorbonie, zamężną za Francuzem P. Crouzaemt.
Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie, [Wyd. 2],W. 1991 (jako Józef, fot.); Mierzwiński Z., Generałowie II Rzeczypospolitej, W. 1990; Dzien. Personalny MSWojsk., W. 1920 nr 30 s. 699, nr 33 s. 797, 1924 nr 103 s. 569, nr 120 s. 671, nr 131 s. 735, 1928 nr 9 s. 158, 1929 nr 21 s. 439, 1930 nr 8 s. 107, 1931 nr 8 s. 362, 1932 nr 14 s. 468, 1934 nr 13 s. 229, 1935 nr 10 s. 90, 1937 nr 1 s. 2, nr 2 s. 38; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Grodziska K., Polskie groby na cmentarzach Londynu, Kr. 1995 (błędnie drugie imię S-ego); – Biegański W., Wojsko Polskie we Francji 1939–1940, W. 1967; Czerwiński W., Generał Józef Smoleński, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1978 (dod. „Tydzień Pol.” Nr 6 s. 5); Duraczyński E., Kontrowersje i konflikty 1939–1941, W. 1977; tenże, Między Londynem a Warszawą, W. 1986; tenże, Rząd polski na uchodźstwie 1939–1945, W. 1993; Działania 2 Korpusu we Włoszech, Red. S. Biegański, Londyn 1963 I 610; Jurga T., Obrona Polski 1939, W. 1990 (fot.); Księga Jazdy Polskiej, W. 1938 s. 291 (występuje jako: Józef); Mitkiewicz L., Kawaleria samodzielna Rzeczypospolitej Polskiej w wojnie 1939 roku, Londyn 1964; Ney-Krwawicz M., Biuro generała Sosnkowskiego, W. 1996; Pepłoński A., Służby wywiadowcze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (1939–1945), W. 1988; tenże, Wywiad polski na ZSRR 1921–1939, W. 1996; Stawecki P., Następcy komendanta, W. 1969 (występuje jako: Józef); Trzecia Dywizja Strzelców Karpackich 1942–1947, Red. M. Młotek, Londyn 1978; Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, Red. Z. Błażyński, Londyn 1994 s. 564; W 50-lecie Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; – AK w dokumentach, I, II, III; Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, W. 1996; Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1919–1939, Londyn 1965; Kuropieska J., Wspomnienia dowódcy kompanii 1923–1934, Kr. 1987; Lipiński W., Dziennik, W. 1989; Materiały do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939–1940. Uzupełnienia do tomów I, II, V, VI, Red. Z. Błażyński, Londyn 1996; Materiały do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939–1990, Red. Z. Błażyński, Londyn 1996; Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Londyn 1968; tenże, Z gen. Sikorskim na obczyźnie, Paryż 1968; Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, Red. M. Zgórniak, Kr. 1995–6 II–III; Romeyko M., Przed i po maju, [Wyd. 2], W. 1967 (występuje jako: Józef); tenże, Wspomnienia o Wieniawie i o rzymskich czasach, Londyn 1969 s. 84; Zając J., Dwie wojny, Londyn 1964; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1978 nr 20 s. 4, nr 21 s. 4, nr 22 s. 4, nr 23 (dod. „Tydzień Pol.” nr 4 s. 11), nr 35 (dod. „Tydzień Pol.” nr 6 s. 5), 1979 nr 14 s. 4; – CAW: sygn. Ap. 9135, 21764; – Informacja Andrzeja Suchcitza z Londynu na podstawie akt personalnych S-ego w Studium Polski Podziemnej w Londynie.
Henryk Korczyk