Sokołowski Marian Piotr Stanisław (1894–1939), botanik, leśnik, taternik, profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Ur. 22 II w Wiedniu, był synem Stanisława Piotra, leśnika (zob.), i Agnieszki z Walczaków, bratem Adama Gwidona, lekarza (zob.), Stanisława, geologa (zob.), i Jana Seweryna, malarza (zob.).

Po ukończeniu gimnazjum klasycznego we Lwowie S. rozpoczął studia z nauk przyrodniczych na Uniw. Lwow.; jako członek drużyn strzeleckich wstąpił w sierpniu 1914 do formowanych w Krakowie pierwszych oddziałów Legionów Polskich; walczył w kompanii saperskiej. W lipcu 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do armii austro-węgierskiej; potem od listopada 1918 służył w WP i wziął udział w wojnie polsko-ukraińskiej o Lwów oraz w wojnie polsko-sowieckiej. Po jej zakończeniu był wychowawcą i nauczycielem przyrody w Korpusie Kadetów w Łobzowie pod Krakowem do demobilizacji w stopniu kapitana w r. 1921.

W l. 1921–2 pracował S. jako starszy asystent i specjalizował się z gleboznawstwa w Państwowym Inst. Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach u Tadeusza Mieczyńskiego, a także brał udział w badaniach gleboznawczych na Polesiu. W styczniu 1923 przeniósł się na UJ, gdzie dokończył studia i przez rok był młodszym asystentem w Zakł. Uprawy i Hodowli Roślin Studium Rolniczego u Edmunda Zaleskiego. W l. 1924–8 był asystentem w Inst. Botanicznym UJ u Władysława Szafera i pod jego kierunkiem napisał rozprawę Ruchy gałęzi bocznych u drzew i krzewów pod wpływem zmian temperatury (opublikowaną po niemiecku, w: ,,Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles. Série B. Sciences Naturelles” 1924 nr 3–4). Na jej podstawie uzyskał w r. 1924 stopień doktora filozofii w zakresie botaniki i geologii. W r. 1926 odbył z Ludomirem Sawickim podróż naukową do Dobrudży w celu poznania tamtejszej roślinności. Od października 1928 do kwietnia 1929 przebywał w Szwajcarii, gdzie odbył dodatkowe studia z hodowli lasu u W. Schädelina na politechnice w Zurychu i praktykę w tamtejszej Station Fédérale des Recherches Forestières, potem od czerwca do sierpnia t.r. poznawał problematykę doświadczalnictwa leśnego, hodowli lasu i ochrony przyrody w Niemczech, Finlandii, Szwecji i Danii.

Dn. 1 X 1929 objął S. kierownictwo Zakł. Hodowli Lasu w SGGW i wykładał ogólną hodowlę lasu oraz od r.n. także przedmiot: Ochrona przyrody a leśnictwo. Habilitował się w r. 1930 na Wydz. Filozoficznym UJ na podstawie pracy O górnej granicy lasu w Tatrach (Kr. 1928), uzyskał veniam legendi z zakresu botaniki ze szczególnym uwzględnieniem geografii i socjologii roślin. Po przeniesieniu habilitacji do SGGW Rada tamtejszego Wydz. Leśnego rozszerzyła ją w r. 1932 na ogólną hodowlę lasu. Dn. 15 I 1935 został mianowany profesorem nadzwycz. hodowli lasu i w l. 1936–9 był prodziekanem Wydz. Leśnego. W lecie 1935 zorganizował i kierował z ramienia Klubu Wysokogórskiego wyprawą na środkowy Kaukaz, podczas której zdobyto po raz pierwszy szczyt Nookau-Sauz-Kaya (4035 m) w grupie Adai-Choch. Rezultatem naukowym wyprawy była praca Przyczynek do znajomości sosny reliktowej na Kaukazie („Sylwan” T. 54: 1936). Od października 1935, po przejściu na emeryturę Zygmunta Mokrzeckiego, był także kuratorem Zakł. Entomologii i Ochrony Lasu. W r. 1938 przebywał przez miesiąc w Niemczech studiując tamtejszą gospodarkę leśną. Kilkakrotnie reprezentował polskie leśnictwo za granicą, m.in. na Międzynarodowym Kongresie Leśnym w Rzymie (1926) i Międzynarodowych Kongresach Związku Leśnych Zakładów Badawczych w Sztokholmie (1929), Nancy (1932) i na Węgrzech (1936).

W badaniach naukowych S. skupił się na zagadnieniach botaniki i leśnictwa (ok. 20 publikacji), m.in. podejmując w zespole krakowskich botaników prace fitosocjologiczne, w których po raz pierwszy w Polsce zastosowano metodę J. Brauna-Blanqueta do badań zespołów roślinnych Tatr. Był współautorem dwóch części pracy „Die Pflanzenassoziationen des Tatra-Gebirges”: z W. Szaferem – V Teil. Die Pflanzenassoziationen der nördlich vom Giewont gelegenen Täler („Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles. Série B. Sciences Naturelles” 1926, Numéro supplémentaire II) oraz z Bogumiłem Pawłowskim i Karolem Wallischem – VII Teil. Die Pflanzenassoziationen und die Flora des Morskie Oko-Tales (tamże 1927, Numéro supplémentaire II). Ponadto w pracy Badania socjologiczne w rezerwacie bukowym w Złotym Potoku nad Wiercicą („Sylwan” T. 46: 1928) rozważał relacje między rodzajami gleby, a rozwojem i składem zespołów roślinnych. W zakresie leśnictwa, prócz dysertacji doktorskiej zawierającej wszechstronną analizę wpływu różnych czynników geograficznych na górną granicę lasu w Tatrach, opublikował m.in. prace: Limba w Tatrach Polskich („Wierchy” R. 2: 1924), Problem ras i dziedziczności w hodowli lasu („Las Pol.” R. 9: 1929) oraz Szkody od powału w lasach tatrzańskich i sposoby zapobiegania im w zakresie hodowli lasu (Kr. 1934). Nie zdążył ogłosić przygotowywanej rozprawy o lasach pierwotnych Tatr oraz wyników badań nad modrzewiem polskim, typologią leśną i aklimatyzacją w Polsce egzotycznych gatunków drzew leśnych. S. był jednym z twórców i uczestników ruchu ochrony przyrody w Polsce, m.in. podejmował starania o utworzenie parku narodowego w Tatrach, współorganizując sympozja i konferencje w sprawie ochrony lasów oraz publikując na ten temat artykuły, m.in. Projekt rezerwatu limbowego w Dolinie Suchej Kasprowej („Ochrona Przyr.” R. 13: 1933). Na kongresach leśnych w Rzymie i Nancy wystąpił z referatami o parkach narodowych i rezerwatach leśnych w Polsce oraz popularyzował tę problematykę w kraju w licznych odczytach i dyskusjach. Postulował wprowadzenie ochrony przyrody do programów nauczania w szkołach i był autorem popularnych publikacji z tej dziedziny: Chrońmy przyrodę ojczystą i jej zabytki (Kr. 1924) i Ochrona przyrody w szkole (Kr. 1927). Wg bibliografii zestawionej przez W. Szafera opublikował prawie 200 prac z zakresu ochrony przyrody.

S. był jednym z głównych wskrzesicieli taternictwa po zastoju spowodowanym pierwszą wojną światową i wraz z bratem Adamem należał do czołówki polskich taterników, nazywanych w okresie ich najaktywniejszej działalności (1921–6) «sokołowszczyzną». Dokonał kilku pierwszych wejść, m.in. północną ścianą Ramienia Krywania (1920, z Janem Kazimierzem Dorawskim) i północną ścianą Koziego Wierchu (1921, z bratem), w r. 1924 także pierwszych zimowych przejść granią od Świnicy po Zawrat (z bratem i Markiem Korowiczem) i granią Czarnych Ścian (z bratem i Kazimierzem Mischke) oraz pierwszych zimowych wejść na Hrubą Turnię (1926, z Zofią i Jerzym Krokowskimi) i na Mały Durny Szczyt z Dzikiej Doliny (1934, z Jakubem Bujakiem i Maciejem Zajączkowskim). Wspinał się też w Apeninach i Alpach oraz publikował artykuły na tematy alpinistyczne i taternickie, m.in.: Po śnieżnej grani („Wierchy” R. 3: 1925) oraz O istocie i drogach rozwoju nowoczesnego taternictwa („Taternik” T. 10: 1925), w której podkreśla nie tylko sportowe, ale i moralne jego wartości.

S. włączył się też w działalność organizacyjną we wszystkich trzech pasjonujących go dziedzinach, m.in. był współpracownikiem Komisji Fizjograficznej i Komisji Geograficznej PAU i działał w Polskim Tow. Botanicznym. Był członkiem Państwowej Komisji Ochrony Przyrody od jej powstania w r. 1920 i po przekształceniu w r. 1925 w Państwową Radę Ochrony Przyrody kierował jej biurem w l. 1925–8, był też wiceprezesem Ligi Ochrony Przyrody w l. 1930–5 i przewodniczącym jej oddziału warszawskiego. W styczniu 1924 zainicjował powstanie Sekcji Taternickiej przy krakowskim AZS i został jej pierwszym przewodniczącym, następnie po zjednoczeniu w r. 1935 wszystkich organizacji taternickich i powstaniu Klubu Wysokogórskiego był jego prezesem w l. 1935–6 i 1937–8, a także wiceprezesem Polskiego Tow. Tatrzańskiego. Zmarł 18 I 1939 w Warszawie na skutek komplikacji po operacji wyrostka robaczkowego. Pochowany został na Starym Cmentarzu w Zakopanem. Odznaczony był Krzyżem Niepodległości i czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

W małżeństwie zawartym z Anną Olejnik, mgr ogrodnictwa, córką Piotra Olejnika (zob.), S. dzieci nie miał.

Jackowski A., Bibliografia turystyki polskiej. Biografie 1800–1970, Wr. 1971; Mała encyklopedia leśna, W. 1991; Radwańska-Paryska Z., Paryski W., Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. biologów; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; Lista osób zmarłych, poległych i zamordowanych w latach 1939–1947, ludzi związanych z kulturą i życiem gór Polski, „Wierchy” R. 17: 1947 s. 11; Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego. Spis wykładów i skład osobowy 1929/30–1938/9, W. 1929–38; Zdebski J., Stary cmentarz w Zakopanem. Przewodnik biograficzny, W.–Kr. 1986; Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979 (fot.); Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988 (fot.); Dorawski J. K., Marian Sokołowski, „Taternik” 1959 nr 1 s. 9–12; Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, W. 1965 s. 747–8; Krygowski W., Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, W.–Kr. 1988; Księga pamiątkowa SGGW (1937), (częściowa bibliogr., fot.); Księga pamiątkowa SGGW (1958), I (częściowa bibliogr., fot.); Kurczab J., Wołoszyński M., Najpiękniejsze szczyty tatrzańskie, W. 1991; Nauki leśne w Polsce 1920–1970, Wr. 1977; Puławy 1862–1962, „Pam. Puławski” 1965, z. jubileuszowy; Skawiński P., Stanisław i Marian Sokołowscy bojownikami ochrony przyrody, „Przyr. Pol.” 1972 nr 6 s. 8–9 (fot.); Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, W. 1974; Zakopane. Czterysta lat dziejów, Red. R. Dutkowa, Kr. 1991; – Krasicki A., Dziennik z kampanii rosyjskiej 1914–1916, W. 1988; Sokołowska-Kulczycka A., Oni widzieli inaczej. Wspomnienie o Stanisławie Sokołowskim i jego synach Marianie i Adamie, „Pam. Pol. Tow. Tatrzańskiego” T. 7: 1998 s. 164, 166–7 (fot.), 171–7; Szafer W., Wspomnienia przyrodnika, Wr. 1973 (fot. zbiorowa); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1939: „Bluszcz” nr 5, „Ilustr. Kur. Codz.” nr 28 (J. A. Szczepański), „Kur. Warsz.” nr 19, „Kwart. Biul. Inform. o Ochronie Przyr.” R. 9 nr 1 s. 15–20 (W. Szafer, częściowa bibliogr., fot.), „Las Pol.” R. 19 nr 1 s. 1–3 (fot.), „Roczniki Nauk Roln. i Leśnych” T. 46 s. 168 (fot.), „Sylwan” R. 57, S. B, nr 1 s. 61–3, „Taternik” R. 23 z. 2 s. 25–6, „Wszechświat” nr 2 s. 35–7 (M. Zajączkowski, fot.), „Zakopane” R. 12 s. 3 ([Seelieb A.] S.), „Ziemia” nr 2 s. 65–6 (M. Zajączkowski); – Arch. SGGW w W.: sygn. S–3885 (teczka osobowa); Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka osobowa), WF II 504 (teczka doktorska), WF II 121 (teczka habilitacyjna); Informacje bratowej Ireny Sokołowskiej z Łomianek pod W.

Tomasz Majewski