Merenholc Marian pseud. Wiktor, Zbyszek, Jajo (1912–1944), działacz socjalistyczny, członek Komendy Głównej Socjalistycznej Organizacji Bojowej. Ur. w Warszawie 15 V 1912 (wg innych danych 1913), był synem Stanisława, agenta hipotecznego, i Heleny Szac. W r. 1932 ukończył gimnazjum Giżyckiego w Warszawie, gdzie do jego kolegów szkolnych należał m. in. późniejszy przywódca Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB) Leszek Raabe. Po odbyciu służby wojskowej studiował w konserwatorium muzycznym. W ostatnich latach przed drugą wojną światową zarabiał na życie, grając na różnych instrumentach, głównie na akordeonie, w lokalach nocnych i kabaretach w Warszawie oraz w Gdyni. Zmobilizowany w r. 1939 M. wziął udział w kampanii wrześniowej, początkowo w bitwie nad Bzurą, potem w obronie Warszawy. Po kapitulacji stolicy dostał się do niewoli, ale po kilku tygodniach przy pomocy rodziny uciekł z przejściowego obozu jenieckiego przy ul. Kamedułów w Warszawie. Udał się następnie do Lwowa, skąd w maju 1940 powrócił do Warszawy. Przystąpił tu do pracy konspiracyjnej w grupie lewicy socjalistycznej «Gwardia», składającej się przeważnie z dawnych członków Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Aresztowany po kilku tygodniach przez hitlerowców na skutek denuncjacji, został jednak zwolniony wobec braku dowodów winy oraz dzięki temu, że mimo bicia, nie przyznał się do żadnej działalności konspiracyjnej.
M., z pochodzenia Żyd, zmuszony był udać się do getta warszawskiego po jego utworzeniu w r. 1940. Otrzymał tam od grupy «Gwardia», która weszła następnie w r. 1941 w skład organizacji Polskich Socjalistów (PS), specjalne zadania. Wraz z kilku innymi towarzyszami został skierowany do pracy w żydowskiej policji porządkowej i utrzymywał cały czas kontakt z organizacją konspiracyjną. Dzięki działalności M-a udało się rozszyfrować istniejącą w getcie warszawskim agenturę gestapowską, pozostającą pod kierownictwem Gancwajcha, i ustalić jej meliny. Na wiosnę 1942 gestapo aresztowało wielu działaczy lewicowych w getcie warszawskim; rozbito m. in. wówczas organizację grupy PS w getcie. Zagrożony aresztowaniem, M. przeszedł na stronę aryjską, przenosząc jednocześnie archiwum grupy PS (obecnie w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie). Na polecenie władz konspiracyjnych M. wyjechał następnie do Lwowa, gdzie został mianowany komendantem okręgu lwowskiego Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB), powstałej z Wydziału Sabotażu Formacji Bojowo-Milicyjnej PS. Pierwszym komendantem SOB był Leszek Raabe, pseud. Marek. M. na terenie Lwowa zorganizował grupę bojową SOB, która przejawiała ożywioną działalność w podpalaniu na dworcu kolejowym wagonów hitlerowskich, idących z transportem na front wschodni. W kwietniu 1943 5-osobowa grupa SOB pod komendą M-a dokonała uwolnienia ze szpitala więziennego przy ul. Łąckiego ok. 30 więźniów – Polaków i Rosjan, nie ponosząc żadnych strat. Była to jedna z najbardziej udanych akcji konspiracyjnych na terenie Lwowa. Grupa SOB pod dowództwem M-a zlikwidowała także w lipcu 1943 we Lwowie prowokatora Zaborowskiego.
Wiosną 1944 M. przeniósł się do Warszawy, gdzie został dokooptowany do Komendy Głównej SOB, na czele której stał po zaginięciu w grudniu 1943 Leszka Raabe Włodzimierz Kaczanowski, pseud. Michał. W okresie pobytu M-a w Warszawie SOB dokonała wielu udanych akcji dywersyjnych i sabotażowych. SOB działała jako autonomiczna organizacja podporządkowana w sprawach politycznych kierownictwu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) – Wolność, Równość, Niepodległość (WRN), a w sprawach wojskowych Komendzie Głównej Armii Krajowej. W czasie powstania działacze SOB weszli w skład batalionu Organizacji Wojskowej PPS im. Jarosława Dąbrowskiego, walczącego na Żoliborzu. M. w randze podporucznika został dowódcą drugiej kompanii tego batalionu, składającej się z plutonu 219, 220, 260. Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego utrzymywał zasadniczo odcinek wzdłuż ulicy Stołecznej, placu Henkla, Wyspiańskiego i Alei Wojska Polskiego. Centralnym punktem obrony był klasztor Zmartwychwstanek. Dowodzona przez M-a kompania miała szereg udanych akcji, m. in. likwidację na ul. Krasińskiego 3 samochodów niemieckich oraz odparcie 18 VIII 1944 silnego ataku hitlerowców, wychodzącego z Instytutu Chemicznego. W ostatnich dniach września 1944 nastąpiło ostre uderzenie dywizji pancernej H. Källnera na Żoliborz, które zmusiło oddziały powstańcze do wycofania się z dotychczasowych pozycji. Kompania dowodzona przez M-a wycofała się wraz z innymi oddziałami na Dolny Żoliborz. Tam 30 IX 1944 M. został ranny w głowę, a następnie poległ podczas próby forsowania Wału Nadwiślańskiego, aby przedostać się na Pragę. Dn. 10 IV 1947 został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kl. Po ekshumacji M. został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (dawnym wojskowym) w Warszawie.
Hillebrandt B., Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939–1945, W. 1973; Podlewski S., Rapsodia Żoliborska, W. 1957; Sulewski W., Żołnierze Trzech Strzał, W. 1972 s. 39, 67, 74, 76; – Leszek Raabe we wspomnieniach przyjaciół, W. 1963; Młodzież socjalistyczna podczas okupacji hitlerowskiej. (Relacje i dokumenty), „Pokolenia” 1969 nr 2/3; – Centr. Arch. Partyjne: nr 8645 Lucjan Szulkin [Rudolf Lessel], Zarys działalności grupy PS w getcie (rkp.); Żydowski Inst. Hist.: nr 5343 (Edelman M., Relacja, rkp.); – Weber M., Relacja, (rkp. w zbiorach autora biogramu); – Informacje siostry M-a Zofii Róży Zaleskiej.
Krzysztof Dunin-Wąsowicz