Rzewuska-Frankowska Marta, pseud. Izia (1889–1954), antropolog, nauczyciel, dyrektor gimnazjum. Ur. 12 III w Siedlcach, była córką Aleksandra Rzewuskiego i Józefy z Męczkowskich.
R. uczęszczała do IV gimnazjum żeńskiego w Warszawie, z którego została wydalona w r. 1905 jako jedna z organizatorek strajku szkolnego (należała do tzw. frakcji postępowej). Akcję tę opisała w artykułach: Udział dziewcząt w strajku szkolnym w Warszawie w 1905 r. („Niepodległość” T. 2: 1930) i IV gimnazjum żeńskie w Warszawie (w: „Nasza walka o szkołę pol.”, I). W r. 1906 wstąpiła do Związku Młodzieży Socjalistycznej, a w r. 1910 do Polskiej Partii Socjalistycznej. W tym czasie ukończyła Wyższe Kursy Pedagogiczne dla Kobiet Jana Małkowskiego w Warszawie (wydział przyrodniczo-pedagogiczny) i podjęła pracę nauczycielską w Szkole Kolejowej w Żbikowie koło Warszawy. W l. 1910–12 prowadziła kółka robotnicze na Woli, Pelcowiźnie i Pradze, doraźnie pełniła funkcje kurierki przewożącej z Krakowa do Warszawy transporty bibuły socjalistycznej. Czynna była też w V Oddziale Tow. Kultury Polskiej. Jako podejrzana politycznie, została usunięta ze szkolnictwa i wówczas (1913) wyjechała do Zurychu, gdzie rozpoczęła studia antropologiczne; w r. 1915 musiała je przerwać na skutek trudności finansowych związanych z trwającą wojną. Podczas pierwszej wojny światowej pracowała wespół z Gabrielem Narutowiczem w zarządzie Polskiego Komitetu Samopomocy w Szwajcarii. Po powrocie do kraju była nauczycielką w szkole podstawowej i na kursach dla dorosłych w Warszawie. Od r. 1919 kontynuowała studia na Uniw. Warsz.; równocześnie pracowała w szkole średniej, a w l. 1919–20 była asystentką Kazimierza Stołyhwy na Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie prowadziła ćwiczenia z anatomii i antropologii. W r. 1920 była instruktorką oświatową w WP. W l. 1920–4 uzupełniała studia antropologiczne na Uniw. Lwow. W tym okresie wyszła za mąż za Eugeniusza Frankowskiego. W r. 1924 otrzymała tytuł doktora filozofii na podstawie pracy Czaszki z lwowskiej katedry łacińskiej z XVII i XVIII w. („Kosmos” R. 50: 1925) wykonanej w Zakładzie Antropologii pod kierunkiem Jana Czekanowskiego. Potem R. F. uczyła w gimnazjach warszawskich, najpierw w żeńskim Marii Rybickiej, następnie w Państwowym Gimnazjum Żeńskim im. Królowej Jadwigi. Była członkiem założycielem Polskiego Tow. Antropologicznego (1925). Od r. 1928 pracowała w Państwowym Gimnazjum Przyrodniczym im. Józefa Bergera w Poznaniu, dodatkowo prowadząc ćwiczenia z pedagogiki na Uniw. Pozn. Na XIII Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Wilnie w r. 1929 wystąpiła z referatami: O nauczaniu antropologii w szkole średniej, Jak nie należy uczyć przyrody, Szkolne wystawy przyrodnicze (w: „Księga Pamiątkowa XIII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Wilnie w dniach 26–29 września 1929 r.”, Wil. 1930 I, toż rozszerzone w „Czasopiśmie Przyrodniczym” R. 3: 1929). W l. 1929–32 przewodniczyła Związkowi Pracy Obywatelskiej Kobiet w Poznaniu. W l. 1932–53 (z przerwą w okresie okupacji niemieckiej) kierowała Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Warszawie.
Głównym kierunkiem zainteresowań naukowych R.-F-iej była antropologia. Obok wymienionej pracy doktorskiej ogłosiła m. in. Najnowsze zagadnienia antropologii („Czas. Przyr.” R. 4: 1930), Włoskie muzea antropologiczne („Przegl. Antropologiczny” T. 4: 1929/30). Łącząc pracę naukową z działalnością pedagogiczną wielokrotnie występowała z projektem wprowadzenia antropologii do programów szkolnych (Antropologia a szkoła średnia „Przegl. Antropologiczny” T. 13: 1939). Praca Rozwój szkolnictwa żeńskiego w niepodległej Polsce, przygotowana w r. 1939, nie doczekała się opublikowania. Po wojnie R.-F. uczestniczyła w opracowaniu poradników metodycznych z zakresu nauczania przyrody oraz była tłumaczką wydawnictw z języka rosyjskiego („Zajęcia praktyczne z biologii w pracy lekcyjnej i pozalekcyjnej. Praca zbiorowa”, W. 1951, S. Gerd, „Żywe zwierzęta w pracy szkolnej”, W. 1953). Zajmowała się popularyzacją wiedzy przyrodniczej, m. in. we Wszechnicy Radiowej. Zmarła 24 V 1954 w Warszawie i pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. Była odznaczona Medalem Niepodległości (1933).
Z małżeństwa z Eugeniuszem Frankowskim (1884–1967), profesorem etnografii na Uniw. Pozn., którego była pierwszą żoną, R.-F. miała córkę Inezę.
Wrzosek A., Bibliografia antropologii polskiej do roku 1955 włącznie, Wr. 1959; Słown. biologów; Wolna Wszechnica Polska. Spis wykładów w r. akad. 1919/20, W. 1919; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Czerniewski W., Rozwój dydaktyki polskiej w latach 1918–1954, W. 1963; – Grostern S., Związek Młodzieży Socjalistycznej. Szkice wspomnień z r. 1902–1906, w: Nasza walka o szkołę pol., I 204; – „Przegl. Antropologiczny” T. 21: 1955 s. 1190–1; – AGAD: Warszawski Urząd Gubernialny do Spraw Stowarzyszeń, sygn. 172 k. 111; CAW: Akta Medalu Niepodległości, t. 1888; – Informacje Marii Frankowskiej.
Ligia Hayto