Poznański Maurycy (1868–1937), przemysłowiec, działacz gospodarczy i polityczny. Ur. 20 II w Łodzi, był najmłodszym synem Izraela (zob.) i Lei z Hertzów.
P. ukończył szkołę średnią w Łodzi i Wyższą Szkołę Nauk Ekonomicznych w Berlinie, studiował rolnictwo. Uchodził za człowieka energicznego i zdolnego organizatora. Od r. 1889 był akcjonariuszem i członkiem zarządu (dyrektorem) rodzinnego Tow. Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznański w Łodzi. Od 12 I 1892 żonaty z córką łódzkiego przemysłowca Sarą (Salomeą) Silberstein, stał się współwłaścicielem przedsiębiorstwa Silbersteinów jako akcjonariusz zorganizowanego w t. r. Tow. Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych M. Silberstein w Łodzi. W r. 1896 zorganizował, powiązane osobowo i technologicznie z przedsiębiorstwem Silbersteinów, Tow. Akcyjne Przędzalni Wełny Czesankowej «Dąbrówka» w Łodzi, a w r. 1898 podobne przedsiębiorstwo: Spółka Akcyjna Piotrkowskiej Manufaktury z siedzibą w Łodzi. W przedsiębiorstwach tych pełnił funkcję kierowniczą jako prezes Rady lub dyrektor Zarządu. Na przełomie XIX i XX w. przy współudziale P-ego powstały także: Łódzkie Tow. Wzajemnego Kredytu (1897) i Tow. Akcyjne «Bawełna» w Moskwie (1904). P. był również współzałożycielem Polskiego Tow. Teatralnego (1903). Wcześniej już wraz z Edwardem Herbstem, Mieczysławem Hertzem i in. wspierał finansowo Teatr Miejski w Łodzi. Był też współzałożycielem Łódzkiego Żydowskiego Tow. Dobroczynności (1899) i do r. 1914 wchodził w skład władz Towarzystwa.
W r. 1905 P. był jednym z przedstawicieli łódzkiego przemysłu, zaproszonych do udziału w pracach zatwierdzonej przez cara komisji w sprawie unormowania warunków pracy i polepszenia bytu robotników, zaś w grudniu 1906 przewodniczył delegacji łódzkiej na naradę w Petersburgu w sprawie ubezpieczeń robotników na wypadek choroby, nieszczęśliwych wypadków przy pracy, starości, w sprawie pomocy lekarskiej, umów najmu i komisji rozjemczych. «Nasz ustrój kapitalistyczny – stwierdzał – sprawy robotniczej nie rozwiąże, ale mógłby ją przynajmniej złagodzić» („Rozwój” 1907 nr z 8 I). Za ważny czynnik łagodzenia żądań i wystąpień robotników uznawał działanie na wzór zachodni związków i organizacji – zarówno robotników, jak i fabrykantów. Twierdził, iż «Czasy, kiedy to rząd powściągał ruch robotniczy wygnaniami, więzieniem i rewizjami minął niepowrotnie. Autorytet nahajki przepadł na zawsze. Należy go zastąpić samowiedzą robotników» (tamże). W listopadzie 1906 należał do współorganizatorów Związku Fabrykantów Łódzkich Przemysłu Bawełnianego, którego dziełem był zarządzony lokaut największych fabryk w Łodzi. Lokaut ten P. uznawał, dla obu stron, za krok barbarzyński, ale w tamtych warunkach konieczny. Znaczącą rolę P. odgrywał ponownie w założonym w r. 1913 związku przemysłu włókienniczego okręgu łódzkiego, ze względów prawnych w postaci Sekcji Przemysłu Włóknistego Okręgu Łódzkiego przy oddziale łódzkim Tow. Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu. W związku tym, zorganizowanym dla solidarnego przeciwstawienia się żądaniom robotników i niewypłacalnym kupcom, P. pełnił funkcję pierwszego członka zarządu (wiceprezesa). Działał także w Tow. Przemysłowców Guberni Król. Pol. Jako członek Rady Towarzystwa współpracował tu m. in. z Andrzejem Wierzbickim i Stanisławem Lubomirskim. Sprawował również m. in. mandat członka zarządu rodzimej firmy I. K. Poznański (do r. 1919), członka Rady Łódzkiego Tow. Wzajemnego Kredytu (do r. 1915) i członka Rady Banku Dyskontowego Warszawskiego (do r. 1918). Działalność polityczną P. prowadził w ramach Stronnictwa Polityki Realnej. Był następnie współorganizatorem i czołowym działaczem Związku Niezawisłości Gospodarczej (od r. 1916), którego programowym celem była pełna samodzielność państwowa i gospodarcza ziem polskich.
W odrodzonej Polsce P. powołany został w początkach marca 1919 w skład grupy ekspertów delegacji polskiej na Konferencję Pokojową w Paryżu. Zajmował się tam m. in. problematyką strat wojennych Polski. Był współautorem listy strat przedstawionej Komisji Odszkodowań konferencji paryskiej. Wtedy też badał możliwość uzyskania w Anglii kredytów na uruchomienie łódzkiego przemysłu. W maju t. r. wraz z Henrykiem Grohmanem i Karolem W. Scheiblerem rokował w Anglii o kredyt 10 000 000 funtów sterlingów na zakup bawełny dla konsorcjum łódzkich fabryk. W początkach 1919 r. P. był współorganizatorem Związku Przemysłu Włókienniczego w Państwie Polskim (ZPW w PP); otrzymał w nim funkcję drugiego wiceprezesa. W r. 1920 reprezentował Związek w Radzie Handlowo-Przemysłowej przy Min. Przemysłu i Handlu. W r. 1919 jako reprezentant ZPWwPP współdziałał przy organizacji Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (CZPPGHiF), tzw. Lewiatana. Jako przedstawiciel związku-założyciela CZPPGHiF otrzymał w nim stanowisko jednego z wiceprezesów. W r. 1920 był głównym organizatorem Banku Handlowo-Przemysłowego w Łodzi z oddziałem w Warszawie. Bank miał służyć popieraniu przedsiębiorstw polskich i ułatwianiu obrotów krajowym instytucjom. W maju 1920 P. był jednym z sygnatariuszy apelu do przemysłowców o pożyczkę narodową, w lipcu zaś – apelu o pomoc w obronie kraju. W październiku 1924, jako człowiek energiczny – jak argumentowano – i znający przedsiębiorstwo, desygnowany został do Rady penetrowanej przez Włochów (firma «Sigmat») firmy I. K. Poznański. W l. 1926–7 wraz z A. Osserem reprezentował stronę polską w wyłonionym z Rady Komitecie Wykonawczym o uprawnieniach decyzyjnych. Powstrzymanie pogłębiającej się zależności firmy od włoskich wierzycieli okazało się jednak niemożliwe. W r. 1931 P. współdziałał przy organizacji kartelu przędzalniczego w Łodzi.
Na znaczną skalę P. prowadził również działalność polityczną. W r. 1922, wraz z ludźmi z kręgu Józefa Piłsudskiego, należał do założycieli Unii Narodowo-Państwowej. W r. 1926, z inicjatywy warszawskiego oddziału Stronnictwa Prawicy Narodowej (SPN) z Januszem Radziwiłłem na czele zorganizował oddział łódzki Stronnictwa i objął w nim funkcję prezesa. Dn. 6 XII t. r. wraz z Robertem Geyerem i Brunonem Biedermannem uczestniczył w Zjeździe 3 oddziałów Stronnictwa w Krakowie, gdzie zajęto przychylne stanowisko wobec rządów J. Piłsudskiego. Na Zjeździe P. wybrany został w skład Rady Naczelnej SPN. Jako prezes oddziału łódzkiego Stronnictwa organizował fundusze na wykupienie od poznańskiej spółki wydawniczej, późniejszego (od 1 I 1927) organu SPN, pisma „Dzień Polski”. Został też udziałowcem nowej spółki. Pismo uchodziło za organ konserwatystów, popierających J. Piłsudskiego przedstawicieli ziemiaństwa i warszawsko-łódzkiego przemysłu. Aktywny był P. również w akcji wyborczej 1927 r.; obok J. Radziwiłła i Andrzeja Zamoyskiego wchodził w skład specjalnej komisji funduszu wyborczego SPN. P. działał też na arenie międzynarodowej. Z ramienia CZPPGHiF brał udział w pracach Komitetu Narodowego Polski Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu. Był jednym z przedstawicieli Polski w Międzynarodowym Trybunale Rozjemczym tejże Izby oraz w komisji dla zwalczania przeszkód w handlu międzynarodowym. Od r. 1928 dużo przebywał za granicą. Spowodowało to, że w ZPWwPP ustanowiono stanowisko jego zastępcy w Zarządzie (1929), powierzając je osobie stale przebywającej w Łodzi (dr Juliusz Bornet). W listopadzie 1931 zdymisjonowano cały zarząd (dr Alfred Biedermann, Maks Kernbaum, M. Poznański) i wybrano na ich miejsce ludzi młodszych z innych przedsiębiorstw (K. W. Scheibler, J. Bornet, Gustaw Geyer, Leon de Hagen). W rok później, w maju 1932, P. nie wszedł również do władz Centralnego Związku Przemysłu Polskiego; nie został też powołany do prac w jego komisjach. Zamieszkał na stałe we Francji, zmarł 3 V 1937 w Nicei i tam został pochowany. Za swą pracę, głównie przy delegacji polskiej na Konferencję Pokojową w Paryżu, P., jako jeden z pierwszych w niepodległej Polsce, odznaczony był Złotym Krzyżem Zasługi.
Z Salomeą z Silbersteinów P. miał 3 córki: Melanię (ur. 21 XI 1892), żonę Hartwiga von Lötti, inżyniera i przemysłowca, Zofię (ur. 22 VII 1897), żonę (1920–1937) Jana Loewensteina, przemysłowca, m. in. członka Zarządu ZPW w PP, zamieszkałą po rozwodzie z mężem w Wiedniu, oraz Izę (ur. 6 II 1902), żonę (od r. 1921) Alfreda Landsberga, przemysłowca, od r. 1929 stale mieszkającą w Anglii; wszyscy zięciowie P-ego byli m. in. członkami Rady Spółki Akcyjnej Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznański w Łodzi.
Kaszubina W., Bibliografia prasy łódzkiej 1863–1944, W. 1967 s. 204; Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit., s. 172; – Badziak K., Instytucje finansowo-kredytowe w Łodzi do I wojny światowej, „Roczn. Łódzki” T. 22: 1977 s. 102; Hafftka A., Schiper I., Żydzi w przemyśle polskim, w: Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. 1933 II 452, 518; Karwacki L., Związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców w Łodzi (do roku 1914), Ł. 1972; Kaszubina W., Czasopisma łódzkie w latach 1863–1944. Próba zarysu, „Roczn. B. Narod.” T. 6: 1970 s. 207–42; Kłapkowski B., Ruch zawodowy robotników i pracodawców na ziemiach polskich w czasie zaborów, W. 1939 s. 101, 134; Korzec P., Walki rewolucyjne w Łodzi i okręgu łódzkim w latach 1905–1907, W. 1956; Landau Z., Oligarchia finansowa II Rzeczypospolitej, „Przegl. Hist.” 1971 z. 1 s. 84; tenże, Polskie zagraniczne pożyczki państwowe 1918–1926, W. 1961 s. 601; Paczkowski A., Prasa polska 1918–1939, W. 1981; Puś W., Pytlas S., Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego «Uniontex» w Łodzi (dawnych Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana) w latach 1827–1977, Ł. 1979; Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, Wr. 1981; Rynkowska A., Ulica Piotrkowska, Ł. 1971; Sprawy polskie na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 r., W. 1968 III; Teatr przy ulicy Cegielnianej. Szkice z dziejów sceny łódzkiej 1844–1978, Pod. red. S. Kaszyńskiego, Ł. 1980; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977 s. 43, 44, 52, 84; – Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905–1907 w Królestwie Polskim. Materiały archiwalne, Wyd. S. Kalabiński, W. 1956; Kamińska M., Ścieżkami wspomnień, W. 1960 passim; Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim, T. 1: na r. 1904, W. 1904; toż, T. 2: na r. 1905, W. 1905; Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych w Polsce, W. 1929, 1930, 1932; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu, W. 1934, 1937, 1938; Sprawozdanie Banku Dyskontowego Warszawskiego z l. 1899–1920; Sprawozdanie Banku Handlowo-Przemysłowego w Łodzi z l. 1920–1927; Sprawozdanie Centralnego Związku Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów z działalności za l. 1920–1932; Sprawozdanie Łódzkiego Tow. Wzajemnego Kredytu za l. 1916–1918; Sprawozdanie Polskiego Tow. Teatralnego w Łodzi z działalności za l. 1903–4, Ł. 1905 s. 3; Sprawozdanie z działalności Łódzkiego Żydowskiego Tow. Dobroczynności za l. 1900 do 1918; Sprawozdanie Zarządu Związku Przemysłu Włókienniczego w Państwie Polskim za l. 1920–37; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1958 I 193, 270, 344, 635 i in.; – „Giewont” 1928 s. 28 (fot.); „Przegl. Gosp.” za l. 1920–37; „Republika” 1931 nr 87, 88; „Rozwój” 1907 nr z 8 I; – Arch. Państw. w Ł.: Zb. zamknięte księgi ludności t. 27 k. 490, „IKP” 4, 18, 19, 33, 39, passim; Arch. Sądu Pow. w Ł.: rep. 6606 i 6677 – zb. dowodów.
Józef Gorgolewski