Sawicki Melchior (Malcher) Stanisław h. Nowina (zm. 1668), wojewoda brzeski lit. Był synem zapewne Albrychta, starościca mielnickiego, który przeniósł się z Podlasia na Żmudź, i Katarzyny Pukszcianki Klausgiełowiczówny, chorążanki wołkowyskiej.
Początkowo uczył się S. w kolegium jezuickim w Krożach na Żmudzi, a następnie w Akad. Wil. (już w r. 1634), gdzie w r. 1638 jako słuchacz wymowy ogłosił panegiryk na cześć kilku promowanych magistrów (Annuli ad lauream philosophiae coronam…). Być może zamierzał zostać duchownym, ponieważ po uzyskaniu magisterium sztuk wyzwolonych i filozofii podjął naukę teologii zakończoną licencjatem w r. 1643. Kształcił się na koszt podkanclerzego lit. Marcjana Tryzny, w t.r. poświęcił panegiryk swemu zmarłemu właśnie dobrodziejowi. T.r. wygłosił też mowę sławiącą Jozafata Kuncewicza podczas uroczystości, które Akad. Wil. urządziła ku czci błogosławionego. Miał już wówczas tytuł sekretarza królewskiego. Protegowany przez Kazimierza Leona Sapiehę, podkanclerzego lit., w r. 1645 pełnił S. funkcję sekretarza pieczęci mniejszej lit. W styczniu 1647 łowczy mielnicki, w październiku stolnik drohicki (błędnie tytułowany stolnikiem połockim), wybrany został S. z Mielnika na posła na sejm. Elekcję Jana Kazimierza podpisał z woj. podlaskim, z ziemią czerską i Księstwem Żmudzkim. Dn. 1 XI 1650 król nadał mu, jako oferującemu najwyższą sumę, star. sądowe grodzieńskie. Szlachta grodzieńska, oburzona na nominację S-ego, który nie był tam posesjonatem, nie dopuściła go do złożenia przysięgi i objęcia urzędu. Prawdopodobnie zarządzał S. ekonomią brzeską lit. z ramienia K.L. Sapiehy, a 29 I 1652 został kasztelanem brzeskim lit. Na pierwszym sejmie w t.r. stanowczo domagał się, aby podziękować woj. witebskiemu Pawłowi Janowi Sapieże za wkład w obronę kraju, lecz nie udało mu się tego przeforsować. Na sejmie brzeskim 1653 r. złożył w swoim wotum takie podziękowanie swemu protektorowi K. L. Sapieże. Na sejmie tym przedstawił także rozliczenie wydatków skarbu lit. i został wybrany na komisarza do zapłaty wojsku lit. Na sejmie 1654 r. wygłosił wspaniałą mowę o stanie państwa, której odpisy zachowały się w wielu miscellaneach.
Postawa S-ego w czasie najazdu szwedzkiego i przełomowych dla kraju wydarzeń z końca 1655 r. i początku 1656 r. nie jest jasna. Jeszcze w lipcu 1655 znajdował się w otoczeniu K. L. Sapiehy w Warszawie. W maju 1657 jako komendant twierdzy brzeskiej powinien był bronić jej przed wojskami szwedzko-siedmiogrodzkimi, lecz poddał się już 16 V, co wywołało oburzenie hetmana w. lit. P. J. Sapiehy. Na zwołanej w listopadzie t.r. konwokacji lit. w Kamieńcu hetman doprowadził do sądu (12–14 XI) nad sprawcami poddania twierdzy; treści wyroku nie znamy, wiadomo jednak, że Jan Kazimierz anulował wszelkie zapadłe wówczas decyzje. Dn. 16 XI t.r. złożył S. przysięgę, że nie z własnej woli służył Rakoczemu. Dn. 18 XI podpisał instrukcję posłowi z konwokacji do Jana Kazimierza. Być może owe wydarzenia skłoniły go do definitywnego porzucenia obozu sapieżyńskiego i związania się z Michałem Kazimierzem Radziwiłłem. W lipcu 1658 uczestniczył S. w obradach tzw. rady warszawskiej i 25 VII podpisał plenipotencję daną komisarzom do traktatów pokojowych z Moskwą. Był na sejmie wiosennym 1659 r. Jesienią 1660 na czele pospolitego ruszenia brzeskiego blokował rosyjski garnizon w Brześciu Lit., przyczyniając się do jego kapitulacji w grudniu t.r. Za trudy obozowe i poniesione wydatki szlachta brzeska uchwaliła mu zadośćuczynienie w postaci dwóch stawek podymnego, a król nadał mu stopień majora (w autoramencie cudzoziemskim ?). W ślad za swym protektorem S. coraz silniej wiązał się z dworem królewskim, popierając jego politykę reform ustrojowych i elekcji vivente rege. On to zapewne (a nie Melchior Grudziński) był więc owym kasztelanem brzeskim, który występuje w r. 1661 na liście otrzymujących pensje francuskie (2 tys. liwrów). Swe dworskie sympatie S. wyraźnie zadokumentował jako dyrektor przedsejmowego sejmiku brzeskiego lit. 30 III 1661; w sejmie t.r. udziału chyba nie wziął (w każdym razie brak jest jego wotum). Był na sejmie 1662 r., z którego 15 III wyznaczono go na komisarza do rokowań z konfederatami wojska kor. w Kielcach. Uczestniczył też w posejmowej radzie senatu 2 V. Przewodniczył obradom sejmiku gromnicznego brzeskiego w r. 1663. W maju t.r. jako komisarz prowadził rozgraniczenie dóbr ekonomii kobryńskiej (wieś Ostromecz) i posiadłości sąsiadującej z nią szlachty.
Na sejmie 1664 r. wszedł S. w skład komisji skrutacyjnej powołanej w toczącym się przed sądem sejmowym postępowaniu przeciw marszałkowi w. kor. Jerzemu Lubomirskiemu. W swym wotum, wygłoszonym 3 XII, kwestii zdrady marszałka w. kor. w ogóle jednak nie poruszył. Wziął udział w nieudanej konwokacji lit. w Białej na początku maja 1665, a następnie wysłany został przez króla jako komisarz do wojska lit. w celu uspokojenia żołnierzy i skłonienia do pozostania w służbie mimo braku funduszów na żołd; cel swój mimo pewnych problemów S. osiągnął. Uczestniczył w konwokacji lit. w Grodnie w lipcu t.r. Na początku 1666 r. przybył do Warszawy i podjął starania o województwo wileńskie dla Michała Kazimierza Radziwiłła, dla siebie zaś uzyskał administrację ekonomii kobryńskiej. Był na sejmie wiosennym i na radzie senatu 8 V t.r. Nie został jednak dopuszczony na obrady rady wojennej 13 V. Dn. 22 V t.r. podpisał asekurację parze królewskiej na zwrot sum wydanych przez nią na potrzeby wojska lit. Następnie został wysłany z poselstwem do wojska lit., mającego wspomóc króla w walce z J. Lubomirskim, lecz jego wyjazd do Sokółki zakończył się tylko konferencją z dowodzącym wojskiem lit. Michałem Kazimierzem Pacem. W trakcie sejmu jesiennego 1666 r. mianowany został S. wojewodą brzeskim lit. Z sejmu tego wyznaczono go do komisji mającej ustalić ceny towarów. Uczestniczył też w radzie senatu 30 XII t.r. Prawdopodobnie po raz kolejny zmienił wówczas protektora, przechodząc do obozu stronników kanclerza w. lit. Krzysztofa Paca. Na sejmie wiosennym 1667 r. wyznaczony został przez Jana Kazimierza do komisji dla rozdziału sumy wypłaconej przez cara egzulantom. W ostatnich miesiącach życia wdał się S. w zbrojne porachunki z Ryszkowskimi, zabijając jednego z nich – Zygmunta, kasztelanica mścisławskiego, sam zaś odniósł rany.
S. był właścicielem dóbr: Baszyn, Przyszychwosty, Nowy Dwór, Borodzicze, Ziołów i Tokacze (woj. brzeskie lit.). W styczniu 1647 otrzymał 5 włók w pow. upickim, a wkrótce wieś Rusiny w ciwuństwie wiesztwiańskim, które w czerwcu t.r. scedował Maciejowi Narewiczowi. Prócz administracji ekonomii kobryńskiej miał też dzierżawę leśnictwa czacheckiego. S. zmarł w Horodcu między 27 XII 1667 (testament), a 4 I 1668 z powodu ran zadanych mu przez służbę Ryszkowskich i został zapewne pochowany w tamtejszym kościele.
S. był żonaty, prawdopodobnie od r. 1650 (19 II t.r. prosił bpa łuckiego Andrzeja Gembickiego o zgodę na ślub), z Anną Piekarską, córką woj. brzeskiego lit. Krzysztofa (zob.). Z małżeństwa z nią pozostawił synów: Krzysztofa, Dominika Kazimierza, od 3 XII 1687 kaszt. brzeskiego lit., i Karola (zm. po r. 1685) oraz córkę Katarzynę, zamężną za Janem Jerzym Szujskim, podstolim brasławskim.
Estreicher; Niesiecki (mylnie h. Cholewa); Elektorów poczet; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 533; – Kłaczewski W., W przededniu wojny domowej w Polsce. Walka sejmowa lat 1664–1665, L. 1984; Ochmann S., Sejmy lat 1661–1662, Wr. 1977; Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, Rzym 1983 II; Rachuba A., Litwa wobec sądu nad Jerzym Lubomirskim, „Kwart. Hist.” R. 43: 1986 z. 3 s. 699, 701; Waliszewski K., Polsko-francuskie stosunki w XVII wieku (1646–1667), Kr. 1889 s. 102–3; Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką, W. 1968; – Akty Vil. Archeogr. Kom., III, IV, XVIII; Chrapowicki J.A., Diariusz, Cz. pierwsza: lata 1656–1664, Oprac. T. Wasilewski, W. 1978; tenże, Diariusz. Cz. druga: lata 1665–1669, Oprac. A. Rachuba i T. Wasilewski, W. 1988; Radziwiłł, Memoriale; Rostowski S., Lithuanicarum Societatis Jesu historiarum provincialium pars prima, Vilnae 1769; Vol. leg., IV 402, 950; – AGAD: Arch. Branickich z Suchej, rkp. 124/147 s. 323, Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1338, Dz. IV kopie, t. 3 nr 36 k. 136, t. 4 nr 39 k. 275, Dz. V nr 9646 s. 145–147, nr 13995, Dz. X (Kopciowie); AP w P.: rkp. Teki Oniasza nr 61a k. 1138–1139; B. Czart.: rkp. 150 nr 64, rkp. 151 nr 63, rkp. 401 nr 24, 25, 30, rkp. 2099 k. 463–465, rkp. 2239 k. 105–106; B. Jag.: rkp. 7871 nr 74; B. Kórn.: rkp. 362 k. 236; B. Narod.: BOZ rkp. 1217 k. 204, 213; B. Ossol.: rkp. 208 k. 86–86v., rkp. 364 k. 27v.; B. PAN w Gd.: rkp. Uph. 26 k. 245–247; B. PAN w Kr.: rkp. 350 k. 11–11v., rkp. 360 nr 203, rkp. 371 k. 129, rkp. 1065 k. 273–274, rkp. 6121; Russkij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F 389 (Metryka Lit.), Wp. 124 k. 110v.–111v., Sąd. 503 k. 220–222 (testament), Sąd. 584 k. 35v., 126–126v., 153; Narodnij Archiv Republiki Białoruskiej w Mińsku: F 1705 op. 1 nr 8 k. 255–276, nr 24 k. 930–931, F 1733 op. 1 nr 1 k. 483v.
Andrzej Rachuba