Pac Michał h. Gozdawa (1754–1800), starosta kowieński i borciański, poseł na sejm, generał-major wojsk litewskich. Ur. 30 IX, był synem Antoniego Michała (zob.) i Teresy Barbary z Radziwiłłów. Wychowywał się na dworze swego dalekiego krewnego Michała Jana Paca (zob.), który starał się ugruntować go «w cnotach chrześcijańskich» oraz w «sentymentach obywatelstwa» (M. J. Pac do P-a 13 III 1775). Być może kształcił się następnie w kolegium mohylewskim, na co wskazywałaby zawarta w latach młodzieńczych przyjaźń z Marianem Stecewiczem, przeorem karmelitów mohylewskich. Wg opinii Jana Szumskiego, archidiakona prałata białoruskiego, P. wyróżniał się inteligencją i wszechstronnymi uzdolnieniami. «W tak młodym wieku – pisał do jego matki Teresy 2 I 1775 – pierwszy raz widzę wszelką doskonałość i w odpowiedziach roztropność, jaką w najdoskonalszym znajduje się statyście». Podobną o P-u opinię wyrażali gubernator mohylewski i arcybiskup białoruski. W początkach czerwca 1760, a więc zanim ukończył szósty rok życia, matka wyrobiła mu u kuzyna Michała Radziwiłła, hetmana w. lit., patent na chorąstwo w jego regimencie. Wychowany w duchu wysoce patriotycznym, po pierwszym rozbiorze, jako jeden z nielicznych, nie złożył przysięgi z dóbr swych odpadłych do Rosji, tracąc posiadłości w tym zaborze. Gdy w r. 1774 zwracał królowi Order Orła Białego zmarłego ojca, monarcha wynagrodził go za patriotyczny odruch stopniem kapitana buławy wielkiej wojsk litewskich, a w kilka lat później szarżą pułkownika pieszego pułku grenadierów. Na przełomie l. 1774–5 odbył P. podróż po Europie zachodniej, zatrzymując się czas dłuższy w Amsterdamie. Za drugim tam pobytem w listopadzie 1775 poślubił w Utrechcie Ludwikę Tyzenhauzównę, córkę Michała, star. posolskiego, synowicę podskarbiego Antoniego. W kwietniu 1775 wybrał się do Moskwy w interesach swego przyjaciela przeora Mariana Stecewicza i własnych, nie znanych bliżej. W r. 1776 był przeznaczony przez Tyzenhauza do poselstwa z sejmiku kowieńskiego, lecz wskutek opozycji Zabiełłów i Kossakowskich udał się do Grodna, stąd posłował na sejm i 23 VIII podpisał akt konfederacji generalnej obojga narodów. W maju 1778 odwiedził wraz z żoną w Strasburgu Michała Jana Paca. Po powrocie 26 IX 1778 otrzymał starostwo sądowe pow. kowieńskiego i urząd ten sprawował do upadku Polski. W r. 1781 (11 IX) dostał Order Św. Stanisława, a w listopadzie 1783 stopień generał-majora wojsk litewskich. Po rezygnacji Mikołaja Prozora z sęstwa ziemskiego kowieńskiego Ignacy Zabiełło z Antonim Kossakowskim na sejmiku elekcyjnym kowieńskim 9 II 1785 zbrojnie opanowali zamek, miejsce sejmikowania, i, nie dopuszczając przeciwników, wybrali na sędziego Antoniego Blinstruba. Wówczas P. z Tomaszem Wawrzeckim, mając za sobą kilkakrotną przewagę sejmikujących, zorganizowali obrady w kancelarii grodzkiej, wybierając Karola Mejera, którego następnie zatwierdził król na tym stanowisku.
P. dziedziczył w pow. kowieńskim Jezno ze wspaniałą rezydencją, Żybortowszczyznę w pow. słonimskim, Hołowczyn i Kniażyce koło Mohylewa. W r. 1781 nabył od Karola Radziwiłła Koniuszany w woj. wileńskim. W r. 1783 procesował się z Antonim Tyzenhauzem o starostwo rumszyskie w pow. kowieńskim woj. trockiego. Dn. 7 III 1776 matka scedowała mu starostwo niegrodowe borciańskie w pow. lidzkim.
P. parał się też poezją, zachował się niedrukowany utwór wierszowany z r. 1775, pt. Na niezabudesz, ku czci przeora Mariana Stecewicza. Straciwszy znaczną część majątku, schorowany, pod koniec życia «wpadł w melancholię» i zmarł 29 I 1800 w Mycie (Myto w pow. lidzkim); został pochowany 2 II t. r. w katakumbach kościoła w Jeznie.
Z Ludwiką z Tyzenhauzów (zm. zapewne 1791), która po rozwodzie (ok. 1785) wyszła za mąż za generała Pawła Grabowskiego (zob.), miał P. syna Ludwika Michała (zob.) i córkę Zofię Aleksandrę (1782–1856), żonę płka Feliksa Potockiego, a następnie Ksawerego Niesiołowskiego (zob.), oraz zmarłą w wieku dziecięcym (w r. 1786) Konstancję. Z nie znaną z imienia Kamińską miał syna naturalnego Ludwika Kamińskiego (zob.).
Estreicher; Słown. Geogr. III 581, VIII 855, IX 854; Dworzaczek; Uruski; Żychliński, V, VIII; Łoza, Kawalerowie; – Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1971 I–II; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; – Vol. leg., VIII 528; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V 11211, 11237; B. Czart.: rkp. 879; B. Ossol.: rkp. 12770 (Listy od i do P-a), 13622 (Korespondencja P-a).
Wacław Szczygielski