Konarski Michał (1784–1861), pedagog, literat, testator na cele społeczne. Ur. 25 IX w Słonimie, syn Jana i Anny z Macewiczów (względnie Maciewiczów). Pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Początkowo kształcił się w szkole bazylianów w Żyrowicach (do 1801), a następnie na Uniw. Wil., który ukończył w r. 1808, otrzymując dyplom kandydata filozofii. Przez kilka miesięcy pozostawał w Wilnie zajmując się tłumaczeniem i przeróbką komedii i dramatów dla teatru wileńskiego. Wydał przekład S. de Genlis „Nowy Belizar” (Wil. 1809, 2. wyd. 1818), a także przygotowywał wydanie elementarnej książki dla uczących się języka rosyjskiego. Następnie w l. 1808–12 uczył w domu Obuchowiczów na Litwie. Przybywszy w r. 1812 na Podole, przebywał na dworze Potockich w Tulczynie, gdzie zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Trembeckim. W „Dzienniku Wileńskim” (1815 t. 1 s. 118–26) opublikował Kilka szczegółów o życiu i działalności Stanisława Trembeckiego. W l. 1813–5 był nauczycielem w domu Świejkowskich, a od r. 1815 przebywał znowu w Tulczynie, gdzie zajmował się wychowaniem Bolesława Potockiego, syna Szczęsnego i Zofii. W l. 1822–4 podróżował ze swym uczniem po krajach zachodniej Europy. Następnie przebywał w Petersburgu, gdzie zbliżył się do grupy byłych członków Towarzystwa Szubrawców wileńskich; od marca 1831 do końca t. r. redagował pismo tej grupy „Bałamut” zamieszczając w nim prawdopodobnie swe utwory (anonimowo). Przyjaźnił się z J. T. Bułharynem. W l. 1830–4 podróżował m. in. po Włoszech, był też na Krymie. W r. 1834 osiadł na Podolu i gospodarował w nabytym majątku Wyszkowce w pow. bracławskim, dzierżawiąc też sąsiednie folwarki. Był pionierem przemysłu cukrowniczego na tym terenie. W ostatnich latach życia przebywał w Odessie, prowadząc handel zbożem.

Dzięki rzutkości i energii, a jednocześnie oszczędności, graniczącej ze skąpstwem, zgromadził znaczny majątek, przekraczający w chwili śmierci 200 tysięcy rubli. Nie posiadając rodziny, za namową Karola Kaczkowskiego i Wiktora Korejwy, na 5 dni przed śmiercią sporządził testament, w którym ok. 2/3 majątku przeznaczył na cele społeczne i kulturalno-oświatowe. Z zapisu K-ego ufundowana została w Warszawie I Miejska Szkoła Rzemieślnicza nazwana jego imieniem. W r. 1936, w 50-lecie istnienia tego zakładu, na budynku szkoły przy ul. Leszno wmurowana została tablica pamiątkowa ku czci fundatora. Po drugiej wojnie światowej tradycje tej szkoły przejęła Zasadnicza Szkoła Zawodowa im. M. K-ego w Warszawie przy ul. Okopowej 55. Część majątku przeznaczył K. na stypendia dla uczniów szkół warszawskich i studentów UJ. Tow. Naukowe w Krakowie otrzymało, obok zapisu pieniężnego, cenny zbiór rękopisów i druków z XVI–XIX w. K. zostawił też legaty dla historyków: K. Szajnochy, A. Maciejowskiego i J. Bartoszewicza, na wydanie ich dzieł, oraz dla nauczyciela i działacza narodowego na Śląsku J. Lompy. Poza tym znaczne sumy zapisał na szkoły, szpitale i kościoły w Odessie i Bracławiu. Zmarł w Odessie 26 IV 1861 r. Pozostawił w rękopisie zbiór oryginalnych i tłumaczonych bajek, a także komedię „Dziw nad dziwy” tłumaczoną wierszem z jęz. rosyjskiego.

Enc. Org.; Dykcjonarz Biograficzny Powszechny…, W. 1851 I 617; Janowski, Słownik bio-bibliogr. Uniw. Wil.; – Inglot M., Bałamut Petersburski 1830–36. Zarys monografii czasopisma, Wr. 1962 (druk powielony); J. Wł., Szkoła im. K-ego, „Kur. Warsz.” R. 65: 1885 nr 237 b s. 2–3; „Kraj” R. 1: 1882 nr 4 s. 2–3; Maltz T., I Miejska Szkoła Rzemieślnicza im. M. K-ego w Warszawie, W. 1935 s. 3–6 (rys. s. 4); 50-lecie Szkoły Rzemieślniczej im. M. K-ego, „Gaz. Pol.” R. 8: 1936 nr 116 s. 16; Quis, Zapis K-ego i szkoły rzemieślnicze, „Tyg. Powsz.” R. 9: 1885 nr 34 s. 543, nr 35 s. 549; Strzemieńczyk, Kronika miesięczna, „Ateneum” R. 10: 1885 t. 4 z. 1 s. 189–90; Trela J., 100-lecie śmierci M. K-ego, „Szkoła Zawodowa” 1961 nr 7/8 s. 53; ut, Szkoła im. K-ego, „Tyg. Ilustr.” 1900 nr 39 s. 773; Wielcy pracownicy. Julian Bartoszewicz, „Biesiada Liter.” R. 26: 1901 t. 51 nr 8 s. 147; Z Warszawy, „Biesiada Liter.” R. 10: 1885 t. 20 nr 36 s. 146; – Iwański A., Pamiętniki 1832–1876, W. 1928 s. 35; Korespondencja Karola Szajnochy, Wyd. H. Barycz, Wr. 1959; Morawski S., W Peterburku 1827–1838. Wspomnienia Pustelnika i Koszałki Kobiałki, Wyd. A. Czartkowski i H. Mościcki, P. [1927] s. 24–7, 341–2; Trembecki S., Listy, Oprac. J. Kott i R. Kaleta, Wr. 1954 I, II; – „Gaz. Pol.” 1861 nr 134 (testament K-ego), 1862 nr 139 (odezwa od egzekutorów testamentu M. K-ego); „Kur. Warsz.” R. 41: 1861 nr 134 s. 1; „Pam. Tow. Liter. im. A. Mickiewicza”, R. 2: 1888 s. 242; [Wójcicki K.] K. Wł. W., M. K., „Tyg. Illustr.” 1862 t. 6 nr 151 s. 61–2 (rys.); – B. Jag.: rkp. 7459 (Konarski Sz., Jaxa Konarscy. Materiały do historii rodziny); – Relacje pisemne Szymona Konarskiego z Paryża.

Stanisław Konarski