Sokoliński (Drucki Sokoliński) Michał Leon, kniaź (zm. 1690), marszałek orszański, pisarz w. lit., poseł na sejmy. Był wnukiem marszałka orszańskiego Jana (zob.), synem Hieronima Olbrachta, pisarza ziemskiego orszańskiego, i Gryzeldy Stankiewiczówny, starościanki mińskiej, 2. v. Ludwikowej Oborskiej, kasztelanowej liwskiej.
Dzięki protekcji podkanclerzego lit. Kazimierza Leona Sapiehy otrzymał S. 20 II (u J. Wolffa mylnie 20 XI) 1654 urząd cześnika orszańskiego. W l. pięćdziesiątych służył w armii lit. w dyw. hetmana w. lit. Pawła Jana Sapiehy, a w czerwcu 1657 wstąpił w Borysowie na służbę moskiewską i pozostawał w niej najwyżej do kwietnia 1659. W r. 1663 wybrany został w Orszy na deputata do Tryb. Głównego Lit. Zapewne już wówczas związany był z fakcją Paców; z ich rekomendacji otrzymał t.r. urząd marszałka orszańskiego. Przewodniczył obradom sejmiku deputackiego orszańskiego 2 II 1664. Był posłem z tego powiatu na sejm wiosenny 1665 r. Z woj. wileńskiego posłował na konwokację bialską, a następnie grodzieńską w t.r., co wskazuje na istotną rolę jaką już odgrywał w fakcji pacowskiej. W lutym 1666 obrany został posłem orszańskim na sejmiku w Mińsku, podczas gdy przeciwnicy Paców obradowali w Borysowie; następnie wziął też udział w sejmiku pow. mińskiego. Na sejmie wiosennym t.r. podczas rugów poselskich izba zaakceptowała ostatecznie skład posłów orszańskich wybrany w Mińsku. S. posłował również z Orszy na sejm jesienny 1666 r. W początku października t.r. przybył do Kadzina, gdzie kwaterowali komisarze Rzpltej do rokowań pokojowych z Moskwą i krótko uczestniczył w pracach komisji w charakterze gońca. Jako poseł orszański na sejmie wiosennym 1667 wyznaczony został przez króla Jana Kazimierza na jednego z komisarzy do rozdziału tzw. sumy moskiewskiej, czyli odszkodowania, które car Aleksy obiecał szlachcie w zamian za utracone na rzecz Rosji dobra. Jesienią t.r. uczestniczył w Wilnie w pracach komisji skarbowo-wojskowej – był już wówczas dworzaninem skarbowym lit. W grudniu 1667 hetman w. lit. Michał K. Pac zamierzał przeforsować jego kandydaturę na posła z sejmiku wileńskiego, lecz S. przegrał rywalizację z reprezentantem fakcji radziwiłłowskiej.
W r. 1668, podczas bezkrólewia po abdykacji Jana Kazimierza, na sejmiku w Wilnie 15–16 X 1668 obrano S-ego posłem na sejm konwokacyjny, na którym powołano go (1 XII) w skład deputacji mającej ułożyć instrukcję dla komisarzy do rokowań z Moskwą o pokój wieczysty. S. wszedł także jako reprezentant Litwy do deputacji przy boku prymasa Mikołaja Prażmowskiego. Na elekcji w r. 1669 oddał głos na Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a na sejm koronacyjny w t.r. posłował zapewne z pow. orszańskiego. Był jednym z kandydatów fakcji pacowskiej na marszałka sejmu nadzwycz. 1670 r., lecz dwór ostatecznie poparł Jana K. Kierdeja. Wiosną t.r. zabiegał S. o urząd sekretarza pieczęci w. lit., lecz nie znalazł poparcia kanclerza Krzysztofa Paca. Na sejmie zwycz. t.r., na który posłował z pow. wileńskiego, został członkiem komisji do uspokojenia zatargów między szlachtą pow. piltyńskiego a ks. kurlandzkim Jakubem Kettlerem, a jako deputat z izby poselskiej słuchał sprawozdania podskarbiego lit. Hieronima Kryszpina Kirszensztejna. Wziął udział w sejmiku wileńskim 26 V 1671 przy okazji popisu pospolitego ruszenia.
W styczniu 1672 otrzymał S. nominację na pisarstwo w. lit.; objąwszy ten urząd, bezprawnie zatrzymał marszałkostwo. T.r. posłował z pow. orszańskiego na sejm zwycz., a z pow. smoleńskiego na sejm nadzwycz., na którym zgodnie obrany został marszałkiem izby poselskiej. Sprawnie prowadził obrady, lecz w sytuacji ogromnego napięcia między malkontentami a regalistami nie mógł zapobiec zerwaniu sejmu (20 VI). Zaangażowany w walkę między opozycją a dworem, podpisał 27 V t.r. akt konfederacji lit. w obronie króla. Na sejmie pacyfikacyjnym 1673 r., na którym reprezentował woj. wileńskie, przewodniczył obradom sesji prowincjonalnej lit. u jezuitów. Zapowiedział, iż Litwa gotowa jest złożyć stosowną przysięgę na konfederację generalną, lecz w zmienionej nieco formie i zażądał wyznaczenia komisji do rozpatrzenia zarzutu zdrady państwa przez malkontentów. W czasie obrad wybrany został na deputata do opracowania konstytucji, wszedł też w skład komisji: do boku hetmanów lit., do Tryb. Skarbowego oraz do zbadania sprawy porwania z Warszawy w r. 1670 przez agentów brandenburskich płk. Krystiana Ludwika Kalksteina. Zapewne jesienią t.r., podobno na polecenie rady senatu, publicznie spalono w Warszawie paszkwil jego autorstwa skierowany przeciwko wrogom Paców – głównie Michałowi K. Radziwiłłowi i Janowi Sobieskiemu.
Po śmierci króla Michała Korybuta hetman M. K. Pac w lutym 1674 za pośrednictwem S-ego proponował rezydentowi moskiewskiemu w Warszawie W. Tjapkinowi, by car Aleksy nawiązał kontakt z królową-wdową Eleonorą, co miało utorować drogę do tronu polskiego jego kandydaturze. Jako poseł z woj. brzeskiego lit. wziął S. udział w konwokacji w t.r., w czasie której poparł wysunięte przez swego litewskiego kolegę, marszałka grodzieńskiego J. K. Kierdeja, żądanie ekskluzji Piasta z grona kandydatów do tronu, grożąc nawet zerwaniem obrad. Na sejmie tym wszedł w skład deputacji do rewizji skarbu lit., do boku prymasa oraz komisji dla zapłaty wojsku lit. Na elekcji w t.r. ponownie wystąpił z protestem przeciw kandydaturze Piasta, oświadczając, iż Litwini «onego za Pana mieć nie będą i żadnego posłuszeństwa nie oddadzą, choćby się od Korony oderwać mieli». Dn. 19 V podpisał manifest Litwy przeciwko elekcji Jana Sobieskiego, lecz ostatecznie, w ślad za resztą fakcji, zgodził się na jego wybór, podpisał sufragia (z zastrzeżeniem praw Kościoła katolickiego obu rytów), a w końcu reprezentował króla elekta w układaniu paktów konwentów z przedstawicielami Rzpltej i podpisał jego przysięgę.
Na wojnę z Turcją wystawił S. do komputu lit. w r. 1674 chorągiew petyhorską i kompanię piechoty, które były na służbie jeszcze w r. 1678. Na sejmie koronacyjnym 1676 r. znalazł się w gronie opozycji antykrólewskiej. Skutecznie storpedował zamiary dworu postawienia przed sądem hetmanów lit. za ich postawę podczas ostatniej kampanii antytureckiej. Domagał się «opisania» urzędu hetmańskiego, co miało wzmocnić pozycję hetmana w. lit. M. K. Paca w stosunku do hetmana polnego M. K. Radziwiłła. Próbował zerwać obrady, wysuwając rozmaite preteksty, jak np. brak troski hetmanów o żołnierzy. Popierał też posłów żmudzkich, oskarżonych przez zwolenników dworu o obrazę majestatu króla na sejmiku przedsejmowym w Rosieniach. Z sejmu tego wyznaczony został S. do rewizji skarbu kor. i do ułożenia instrukcji dla poselstwa mającego udać się do Moskwy. Na sejmie 1677 r. (posłował zapewne z pow. smoleńskiego) poparł zgłoszony przez opozycję projekt rozciągnięcia na senatorów obowiązku składania przysięgi, projektowanej uprzednio tylko dla marszałka poselskiego, a potem całej izby. Na sejmie tym obrany został deputatem do Tryb. Skarbowego Lit. Pośredniczył w pogodzeniu się obu hetmanów lit. – Paca i Radziwiłła. Choć bardzo aktywny politycznie, rzadko przebywał w Warszawie, by wypełniać swe obowiązki urzędowe. Dlatego też, w końcu 1677 król chciał go usunąć z pisarstwa i rozważał możliwość awansowania go na kaszt. nowogródzką, do czego jednak nie doszło. Fiaskiem zakończyły się też próby Jana III odebrania S-emu marszałkostwa orszańskiego na podstawie prawa o inkompatibiliach.
Jako komisarz z pow. orszańskiego uczestniczył S. w rozpoczętych 1 VI 1678 w Wilnie pracach komisji skarbowo-wojskowej. Był kandydatem Paców na marszałka sejmu grodzieńskiego 1678/9 r., na który posłował z pow. orszańskiego, lecz ostatecznie nie został nawet oficjalnie zgłoszony do rywalizacji z popieranym przez dwór Franciszkiem Stefanem Sapiehą. Uczestniczył w obradach sejmiku relacyjnego wileńskiego 18 XII 1679. Był jednym z komisarzy królewskich na kolokwium lubelskie między katolikami a prawosławnymi w r. 1680; do obrad jednak ostatecznie nie doszło. Na sejmie 1683 r. wybrano go do komisji dla traktatów z Moskwą, nie wiadomo jednak czy przybył do Kadzina, gdzie prowadzono rozmowy. Nie jest jasne, kiedy S. przeszedł na służbę nowych hegemonów na Litwie – Sapiehów; już w r. 1685, zostawszy posłem na sejm z pow. orszańskiego, otrzymał od hetmana w. Kazimierza Jana Sapiehy 2 tys. złp. Nie przyjechał do Warszawy na początek obrad sejmu, podobnie jak inni stronnicy Sapiehów. Uczestniczył natomiast w zjeździe stanów lit. w Grodnie w lutym t.r., gdzie domagano się od Jana III odbycia sejmu zgodnie z prawem w tym właśnie mieście. Należał zapewne do najbliższego otoczenia hetmana Sapiehy, skoro był obecny na ośmiogodzinnej konferencji hetmana z posłem królewskim, łowczym lit. Janem Gorzeńskim. On to właśnie przekazał Gorzeńskiemu deklarację obradujących w Grodnie o zgodzie na przybycie na sejm do Warszawy.
Od początku 1686 r. uczestniczył S. w Piltyniu w pracach specjalnej komisji, która ostatecznie przyznała ten powiat jako uposażenie biskupom inflanckim. W tym czasie coraz bardziej podupadał na zdrowiu i chciał wycofać się częściowo z życia publicznego, zwłaszcza obowiązków związanych z piastowaniem urzędu pisarza w. lit. Bezskutecznie próbował nakłonić króla do zgody na przekazanie tego urzędu synowi, myśląc o pozostawieniu sobie marszałkostwa orszańskiego. W r. 1687 kontaktował się z upoważnienia K. J. Sapiehy z administratorem dóbr neuburskich Stanisławem Niezabitowskim. Dn. 10 X t.r. był wraz z nim w Niehniewiczach u marszałka w. lit. Stanisława Radziwiłła, żądając zwrotu zagarniętych dóbr Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny, na co ten ostatecznie częściowo się zgodził. Na sejm grodzieński 1688 r. posłował S. z pow. orszańskiego, a na sejm nadzwycz. w Warszawie 1688/9 r. – ze starodubowskiego. Wystąpił na nim przeciwko królewskiemu projektowi konfiskaty dóbr Ludwiki K. Radziwiłłówny. Nie pozwolił odczytać dworskiego projektu konstytucji, mającej świadczyć o pogodzeniu się Jana III z opozycją, protestując przeciw sformułowaniu o wiecznie trwającej szczęśliwości dworu królewskiego». Zdecydowanie wystąpił w obronie podskarbiego lit. Benedykta Sapiehy, gdy izba poselska zażądała od niego ujawnienia projektu tzw. skryptu spiskowego. W r. 1689 z ramienia hetmana Sapiehy pilnował sprawy niedopuszczenia stronnika dworu Bogusława Uniechowskiego do objęcia urzędu woj. nowogródzkiego. Na sejm 1690 r. obrano go posłem z pow. starodubowskiego i orszańskiego. Na sejmie tym wyznaczony został na deputata do boku króla i do komisji w sprawach spornych z elektorem brandenburskim Fryderykiem III.
S. był właścicielem sporych dóbr rozsianych po W. Ks. Lit.: Dołhinowa, Dziemidek i Borowa (pow. oszmiański), Śmiad, Woskowa (Sokolni), Rapał, Widzienicz (pow. orszański), Rahozina (pow. miński), Nesina i od r. 1672 lennych Łuhinowicz oraz Rubieży (pow. witebski). Żona wniosła mu Gowiry (Kosinicze), Rotnicę, część Obyzierza (pow. orszański), Merecz (pow. wileński) i miasteczko Milkowicze (woj. połockie). Trzymał też królewszczyzny – po ojcu od r. 1659 Złaukuty (Zławkuty, Złowkszty) i Kurmelany (pow. wileński); otrzymane od Jana III w r. 1685 Wielatycze (pow. orszański; scedował zaraz po ich nadaniu synowi, lecz zajechał je natychmiast Dominik Słuszka), folwark Czeszczewlany (w ekonomii grodzieńskiej). W r. 1685 wziął w zastaw za 60 tys. złp. od Tekli Wysłouchowej duże dobra radziwiłłowskie Romanowo (pow. orszański). Zmarł 8 X 1690 i zgodnie ze swą wolą został pochowany zapewne u jezuitów w Krożach.
S. był trzykrotnie żonaty – po raz pierwszy (już w r. 1659) z Anną Galimską, a następnie z Anną Kozieł Poklewską, córką podkomorzego wendeńskiego Kazimierza, wdową po woj. witebskim i hetmanie polnym lit. Władysławie Wołłowiczu. Po raz trzeci ożenił się (już 24 IV 1676) z Heleną Ciechanowiecką (zm. po 1703), córką Albrychta Konstantego, oboźnego lit., która już w r. 1693 była żoną star. brasławskiego Michała Wojny Jasienieckiego. Pozostawił syna Karola Michała, stolnika carskiego, od 25 X 1703 kaszt. smoleńskiego, i kilka córek, m.in. Teresę, zamężną za kaszt. mińskim Danielem Wyhowskim.
Elektorów poczet; Urzędnicy, XI; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 470–1; – Bendza M., Tendencje unijne względem Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej w latach 1674–1686, W. 1987 s. 71; Codello A., Hegemonia Paców na Litwie i ich wpływy w Rzeczypospolitej 1669–1674, „Studia Hist.” R. 13: 1970 z. 1 (48) s. 51, 52; Dumin S., Rachuba A., Sikorska-Kulesza J., Ciechanowieccy herbu Dąbrowa, W. 1997; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976, prócz indeksu, s. 248, 252; tenże, Sejm grodzieński 1678–1679, Wr. 1985; Matwijów M., Ostatnie sejmy przed abdykacją Jana Kazimierza 1667 i 1668, Wr. 1992; Piwarski K., Między Francją a Austrią. Z dziejów polityki Jana III Sobieskiego w latach 1687–1690, Kr. 1933; Popov A.N., Russkoe posolstvo v Polše 1673–1677, Moskva 1854 s. 26; Szwaba M., Krzysztof Pac wobec elekcji 1674 r., „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Nr 1108, Historia LXXV, Wr. 1990 s. 68; Wasilewski T., Walka o zrównanie praw szlachty litewskiej z Koroną od Unii Lubelskiej do początku XVIII wieku, „Zap. Hist.” T. 51: 1986 z. 1 s. 52–3; Woliński J., Śledztwo polskie w sprawie porwania K. L. Kalksteina, tamże T. 29: 1964 s. 92 (błędnie jako Jan); Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką. Stosunki polsko-rosyjskie 1667–1672, W. 1968 (jako Drucki-Sokolnicki); – Akta do dziej. Jana III; Akty Moskovskogo gosudarstva, Izd. Imperat. Akad. Nauk, [red.] N. A. Popov, S. Pet. 1894 II; Akty Vil. Archeogr. Kom., IV 19, VIII 338–40; Chrapowicki J. A., Diariusz. Cz. 2: l. 1665–1669, Oprac. A. Rachuba, T. Wasilewski, W. 1988; Listy z czasów Jana III i Augusta II, Wyd. G. B. U[nn], W. Skrzydylka, Kr. 1870 s. 10, 17, 26, 31; Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r., Oprac. A. Rachuba, W. 1989; Poczobut-Odlanicki J. W., Pamiętnik (1640–1684), Oprac. A. Rachuba, W. 1987; Vol. leg., IV 981, 1038, V 86, 103, 140, 166, 212, 213, 229, 247, 263, 276, 280, 286, 350, 424, 515, 677, 687, 773, 784–5, s. 53; Zawisza K., Pamiętniki, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 19–21, 22–3; – AGAD: Arch. Publ. Potockich, rkp. 47 t. 1 s. 431–437, rkp. 163a t. 11 s. 65–66, 599–603, t. 12 s. 327–329, t. 14 s. 151–154, rkp. 133 s. 122–125, Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1545, 1578, 1658, ks. 22 s. 604, 707–714, Dz. III koperta 14 nr 53, Dz. V nr 1867 (list z 8 II 1666), 1503 (list z 15 II 1666), 6168 (listy z 6 XII 1669 i 16 V 1670), 14776, 14778 (listy S-ego), Dz. VII nr 62, Dz. XXIII nr 30 plik 2, Nabytki, rkp. 36 k. 52v., 112, 135v., 395v.–405, Zbiór Anny z Potockich Branickiej, rkp. 11 s. 20; AP w Kr. (Oddział na Wawelu): Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp. 124, Arch. Krzeszowickie Potockich, rkp. 3226, Arch. Sanguszków, rkp. 190 s. 223–224; B. Czart.: rkp. 170 nr 68, rkp. 175 nr 3, rkp. 177 nr 270, rkp. 178 nr 2, rkp. 247 k. 265, Muz. Narod. rkp. 169 t. VII; B. Jag.: rkp. akc. 32/52 s. 231–234; B. Narod.: BOZ rkp. 911, 1188 k. 347n; Lietuvos valstybes istorijos archyvas w Wil.: SA 4 k. 166n, SA 3236 k. 11v.–12, SA 3418 k. 196–196v., F. 599 op. 1 nr 105 k. 119v., F. 1039 op. 1 nr 35; Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Bielarusi w Mińsku: F. 1728 op. 1 nr 2 k. 546–547v., F. 1732 op. 1 nr 46 s. 110, 281; Rossijskaja gosudarsvennaja biblioteka im. Sałtykova-Ščedrina w S. Pet.: rkp. Pol. IV 276; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 128 k. 491v.–492, nr 131 s. 886–887, nr 132 k. 612–615, nr 136 k. 7–8v., 230–231v.; Vilniaus universiteto Mokslinės bibliotekos rankraštynas w Wil.: F. 4–34057 (A–204) k. 23, F. 7–14/5968 k. 121v.–122, nr 38/14490, k. 126–127v (testament).
Andrzej Rachuba