Mackiewicz (Maćkiewicz) Michał Stanisław (1755–1824), klient radziwiłłowski, poeta, dramatopisarz. Był synem Jacka, oboźnego, a następnie sędziego ziemskiego oszmiańskiego (zm. 1783). W wieku 15 lat rozpoczął służbę u Radziwiłłów, służąc wojewodzie wileńskiemu Karolowi «Panie Kochanku», podkomorzemu w. lit. Hieronimowi i jego synowi Dominikowi. Po powrocie książąt z emigracji pobarskiej w 1. poł. 1778 r. M. przebywał na zamku w Białej, pełniąc w stopniu kapitana dragonów wojsk ordynackich obowiązki dowódcy przybocznej straży ks. Hieronima. Równocześnie zarządzał «przeprowadzaną reperacją pokojów pałacowych», pełnił funkcje kurierskie (w r. 1780 jeździł z listami do Warszawy) i zajmował się teatrem dworskim: w r. 1779 przygotowywał «reprezentacją tragedii Bewerleja» T. Moore’a, a w r. 1785 znanej tylko z tytułu komedii własnego autorstwa Pan Podstoli, powstałej zapewne z inspiracji powieści I. Krasickiego. W l. 1781–2 opiekował się chorym ojcem w ojcowskim folwarku Zareże (pow. wilejski); po jego śmierci napisał wierszowany nagrobek (ogłoszony później przez Bartoszewicza). W tymże czasie podjął energiczne, acz bezskuteczne starania o funkcję poselską przyobiecywaną mu już w r. 1780 oraz o również już wcześniej mu obiecywany jakiś urząd ziemski (bo «wtenczas dopiero – pisał w liście z 13 I 1783 – będzie można mnie zażyć do usług kraju i domu, kiedy na ławie urzędniczej mieścić się będę, a nie w tłumie szlachty stać na nogach». W początkach 1785 r. uczestniczył w sądach i sejmikach mińskich, podpisując się raz jeden (list z 6 II) z tytułem sędziego ziemskiego oszmiańskiego, nie potwierdziły go wszakże ówczesne wykazy urzędników.
Po śmierci ks. H. Radziwiłła przeniósł się do zamku nieświeskiego na stanowisko komendanta (w stopniu podpułkownika) milicji radziwiłłowskiej, używał też wówczas tytułu generała adiutanta. W końcu 1788 r. zastępował chorującego komendanta Nieświeża. W r. 1789 ubiegał się o urząd stolnika woj. mińskiego i tytułowany był już tą godnością, lecz ostatecznie uzyskał ją kto inny. Dn. 29 IV t. R. na zlecenie Sejmu aresztował archimandrytę słuckiego Wacława Sadkowskiego i jego współpracowników, podejrzanych o organizowanie na Białorusi buntów chłopów prawosławnych, zajął się zabezpieczeniem papierów aresztowanych; przewiózł ich pod konwojem wojskowym do Warszawy (25 V) i 27 V zdawał sprawę ze swej misji przed sejmową deputacją indagacyjną (raport na piśmie złożył 10 VI). Następnie działał w komisji powołanej do badania sprawy buntów na Litwie i nadzorowania wyborów nowego konsystorza dyzunickiego (do końca lutego 1791). W r. 1790 zasiadał nadto w urzędującej w czasie kampanentu słuckiego wojskowej komisji rekrutacyjnej i uczestniczył w sejmiku nowogródzkim. W tym czasie zaczął używać tytułu chorążego ziemi witebskiej, lecz i ten tytuł nie został zweryfikowany przez ówczesne wykazy urzędników.
W czasie bytności w Warszawie (zapewne parokrotnej) śledził M. obrady Sejmu Czteroletniego, kontaktował się z literatami warszawskimi (F. Gawdzickim, S. Trembeckim i in.) i sam pisał patriotyczne wiersze. Okolicznościowy list poetycki M-a Do p. Jana Mariańskiego, kowala, z okazji darowanych przez niego dwóch wozów dla wojska Rzeczypospolitej, dwukrotnie wydany bezimiennie na przełomie l. 1789/90, ogłaszany był wielokrotnie w w. XIX jako utwór Trembeckiego. Uchwalenie Konstytucji 3 maja uczcił M. odą Dzień Trzeci Maja 1791. Stat Capitolium Fulgens… (wyd. anonimowo 1791). Wymienione tytuły, uzupełnione Wierszem w dzień imienin… Aleksandra Pocieja… w. oboźnego W. X. Litew…. W imieniu obywateli W. X. Litew. [b. m. i r.], wyczerpują znaną drukowaną twórczość poetycką M-a. Uzupełniają ją nieliczne przekazy rękopiśmienne. Był wszakże M. autorem znaczniejszej liczby wierszy, już w r. 1781 pisał o nich kuzyn M-a Adam Naruszewicz, że «są dobre i mocne po większej części». Niektóre przeszły zapewne również przez druk (anonimowo); pióra M-a wydaje się np. ogłoszone pod pseud. Muzy Bialskiej epitalamium na ślub Józefy Radziwiłłówny z Ksawerym Massalskim (Wielkim domom przy uroczystych zaślubinach…, b. m. 1780).
O działalności M-a w latach Targowicy i Insurekcji brak wiadomości. Nie wiadomo, czy należy z nim utożsamiać Michała Mackiewicza wymienionego wśród delegatów obywateli m. Wilna wysłanych 3 VI 1794 do Kościuszki i Rady Najwyższej Narodowej, ponieważ w ziemi zawilejskiej żył ówcześnie jego imiennik h. Pobóg, syn Bronisława, późniejszy prezydent zawilejski, teść I. Chodźki i A. E. Odyńca, przywoływany na kartach „Pana Tadeusza”. Czynny udział w powstaniu bardzo by jednak do sylwety M-a – poety pasował, tym bardziej że po rozbiorach przebywał czas jakiś poza Litwą (jakby dla uniknięcia represji), początkowo na Wołyniu w Torczynie i Czernihowie Górnym, skąd w r. 1796 przyjeżdżał do Nowogródka na pogrzeb brata, a następnie na «folwarku na Polesiu o mil dwie od Koszowa» (list z 9 XI 1804). Pisywał stamtąd do Andrzeja Kazanowskiego, drugiego męża księżny Hieronimowej, i do księcia Dominika, przymawiając się o dzierżawę lub sprzedaż jakiegoś folwarku. W r. 1804 uzyskał służbę na zamku nieświeskim najstarszy syn M-a Hieronim; w r. 1805 on sam wrócił do służby książęcej na stanowisko zarządcy lasów «lasowego» ordynacji nieświeskiej, kleckiej i ołyckiej. Osiadł wtedy z żoną i dwiema córkami w folwarku dziedzicznym Niehrymowie koło Nowogródka, zabiegi o dzierżawę leżącej w pobliżu ordynackiej Izwy nie dały rezultatów, mimo że od 13 lat «nie trzymał… ani kawałka ziemi od skarbu książęcego» (list z 26 IV 1805). Nowe obowiązki wypełniał sumiennie, przysyłając księciu Dominikowi wyczerpujące sprawozdania z licznych objazdów lasów oraz z swej działalności zmierzającej do polepszenia ich gospodarki.
W r. 1810 naraził się na przykrości polityczne z powodu służby syna Hieronima w wojsku Ks. Warsz. Wezwany do Wilna przez generała-gubernatora M. Kutuzowa, zdołał wszakże M. załatwić wstrzymanie nakazu «sekwestracji i inwentaryzacji majatku» jak też «prześladowania» swojej osoby (list z 11 VII 1810). Pod koniec życia mieszkał w Niehrymowie i cieszył się w okolicy sławą «poety żartobliwego». W r. 1820 piastował godność wicemarszałka szlachty nowogródzkiej, później marszałka. Należał do wolnomularstwa i doszedł do najwyższego VII stopnia wtajemniczenia; był członkiem trzech niższych lóż wileńskich (1781), mistrzem katedralnym loży nowogródzkiej «Węzeł Jedności», członkiem honorowym lóż «Szczęśliwe Oswobodzenie na Wschodzie Nieświeża» (1820) i «Przyjaciel Ludzkości na Wschodzie Grodna». Zmarł w r. 1824.
Żonaty (w latach osiemdziesiątych) z nie znaną z nazwiska Marią pochodzącą z Mazur, matką chrzestną ks. Dominika Radziwiłła, miał syna Hieronima i dwie córki.
Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), V; Boniecki; Uruski; – Bartoszewicz J., Zamek bialski, Lw. 1881; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. Lóż wolnomularskich; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy 1 Rusi, Wil. 1913 I 217; Sakowicz E., Kościół prawosławny w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego 1788–92, W. 1935; – Dobronoki E., List do redakcji, „Pam. Warsz.” T. 18: 1820 s. 87–91; Korespondencja A. Naruszewicza 1762–96, Oprac. J. Platt, Wr. 1959; Odyniec A. E., Listy z podróży, Oprac. M. Toporowski, W. [1961] II 406–7; – AGAD: rkp. Arch. Radziwiłłów, V t. 191 nr 9060 (listy z 1779–1810), nr 9055 (listy ojca); B. Czart.: rkp. Nr 949 (Papiery złożone względem buntu chłopów 1787–9), nr 885 (protokół z sesji sejmowej deputacji indagacyjnej z 27 V 1789), nr 3933 s. 55 (fragment przekładu epitalamium z Katulla); B. Jag.: rkp. 6662 II k. 58 (list).
Elżbieta Aleksandrowska