Michał Twaróg z Bystrzykowa (Parisiensis) (zm. 1520), filozof, teolog, profesor i rektor Uniw. Krak. Był synem Mikołaja, pochodził prawdopodobnie z rodziny chłopskiej lub drobnoszlacheckiej zamieszkałej w Bystrzykowie (Biestrzykowie) Wielkim w pow. radomszczańskim, na co wskazywałoby jego rodowe nazwisko Twaróg (Thuarog), którym posługiwał się w czasie pobytu za granicą. Immatrykulowany w Uniw. Krak. w półr. zim. 1468/9, niebawem – być może już w r. 1469 – wyjechał na dalsze studia do Paryża, gdzie po kilku latach uzyskał stopień bakałarza (1473) i magistra sztuk wyzwolonych (1475). Wybrany w r. 1476 prokuratorem nacji germańskiej, musiał odgrywać wybitną rolę w życiu uczelni, skoro po złożeniu godności prokuratorskiej został jednym z elektów w wyborach rektora uniwersytetu paryskiego i głosował w grudniu 1477. Pobyt M-a w uniwersytecie paryskim przypadł na okres najwyższego rozkwitu szkoły skotystów; M. był uczniem najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku, sam też jako magister zapewne wykładał w Sorbonie. Dn. 4 V 1478 wpisał się M. na uniwersytecie w Ingolstacie, ale czas przebywania i zakres czynności M-a w tym uniwersytecie nie są znane.
Do Krakowa wrócił M. na wiosnę 1485 i w dn. 20–21 VI odbył dysputę nostryfikacyjną («pro loco») z udziałem 30 mistrzów Uniw. Krak. Przedmiotem było zagadnienie materii pierwszej: «Utrum materia prima sit entitas actualis et potentiva simpliciter simplex per se cognoscibilis et per se reponibilis in praedicamento, ab entitate formae ex privatione realiter distracta et absque contradictione ab eisdem separabilis» (kwestia nie zachowała się). W półr. zim. 1487/8 rozpoczął jako docent extraneus wykłady na Wydziale Sztuk Wyzwolonych i prowadził je (od r. 1491/2 jako kolega mniejszy) do r. 1504; w semestrze letnim 1495 wszedł do Kolegium Większego, ponadto w l. 1488–91 sprawował obowiązki seniora Bursy Jerozolimskiej. W l. 1495/6 i 1501/2 pełnił funkcję dziekana Wydziału Sztuk Wyzwolonych, a w l. 1496–1500 był prokuratorem Uniw. Krak. W czasie wykładów na Wydziale Sztuk Wyzwolonych, jeśli nie liczyć przygodnych prelekcji z „De officiis” Cycerona (w półr. zim. 1492/3), M. objaśniał głównie dzieła Arystotelesa, Piotra Hiszpana, nadto „Formalitates ad mentem Scoti grammaticales”, które przeniósł na grunt krakowski z uniwersytetu paryskiego. Owocem wykładów M-a były jego dzieła, z których zachowały się: Questiones veteris ac novae logicae (zawierające wbrew tytułowi tylko objaśnienia z zakresu «logica vetus», tj. „Isagoge” Porfiriusza, „Praedicamenta” i „De interpretatione” Arystotelesa; wyd. 1507 i n.), Quaestiones in tractatus parvorum logicalium Petri Hispani (wyd. 1512), Quaestiones super libros De anima Aristotelis (B. Jag.: rkp. 2061). Spod jego pióra miała wyjść nadto Quaestio de distinctionibus (B. Jag.: rkp. 2061), natomiast przypisywane mu „Quaestiones in libros Analyticorum Priorum et Elenchorum Aristotelis” (wyd. 1504 i n.) oraz „Questiones in libros Analyticorum Posteriorum et Topicorum Aristotelis” (wyd. 1505 i n.), wg ostatnich badań (Michalski, Korolec), były dziełem mistrza paryskiego Piotra Roselli, a zasługą M-a było tylko ich przeszczepienie na grunt krakowski.
M. uchodzi za pierwszego i jednego z głównych przedstawicieli filozofii skotystycznej w Uniw. Krak. Jego dzieła, przeważnie kompendia, koncentrowały się na zagadnieniach związanych z problematyką pojęć ogólnych oraz z problemami materii i formy, zajmował się też pismami przyrodniczymi Arystotelesa i badaniami przyrodoznawczymi. Prace M-a powstały metodą kompilowania rozmaitych tekstów autorów skotystycznych. Głównymi źródłami pism logicznych M-a są dzieła paryskich skotystów XV w.: Piotra Tartareta, Jana Magistri, Mikołaja de Orbellis i Tinctora Guzenhausen, a podstawowymi źródłami komentarza do „De anima” są pisma Jana Dunsa Skota i Jana Magistri. Zasadniczym oryginalnym elementem w dziełach logicznych jest polemika z nominalistami, a szczególnie z Marsyliuszem z Inghen. W r. 1504 M. przerwał wykłady na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Uniw. Krak. i udał się ponownie do Paryża celem odbycia lub dokończenia studiów teologicznych. Powszechnie przyjmuje się, że zdobył w Paryżu stopień doktora teologii, który nostryfikował w Uniw. Krak., inkorporując się do Wydziału Teologicznego przed 15 XII 1505, chociaż dopiero 12 II 1507 wystąpił z tytułem doktora teologii. Jako profesor teologii został w r. 1509 kanonikiem w kolegiacie Św. Floriana w Krakowie na Kleparzu, a dn. 14 I 1514 proboszczem wojnickim. Dwukrotnie wybrany rektorem Uniw. Krak. w półr. zim. 1513/14 i letn. 1514, pełnił swój urząd w bardzo krytycznym dla Uniwersytetu okresie ostrego zatargu uczelni z bpem krakowskim Janem Konarskim. Przed 3 III 1515 M. dobrowolnie zrzekł się katedry na Wydziale Teologii Uniw. Krak., otrzymawszy inne beneficjum i odtąd nie brał czynnego udziału w życiu Uniwersytetu.
Jako profesor w ciągu długoletniej działalności nauczycielskiej wywarł znaczny wpływ na atmosferę intelektualną całego środowiska filozoficznego XVI w. oddziaływając również przez swoich uczniów, m. in. Jana ze Stobnicy, który stał się też niezmordowanym propagatorem przeszczepionego na grunt krakowski skotyzmu. Duży księgozbiór M-a, liczący kilkadziesiąt dzieł, m. in. „Opus restitutionum” Franciszka de Platea, wydane w Krakowie w r. 1475, przypadł w darze Uniwersytetowi. Z tymi pochlebnymi opiniami dość jaskrawo kontrastuje niespokojny, burzliwy i skłonny do pieniactw temperament M-a. Tak np. jako senior Bursy Jerozolimskiej miewał często nieporozumienia z jej mieszkańcami, został pobity i poraniony. Zarzucano mu również nadużywanie stanowiska, unikanie wspólnego stołu, utrzymywanie na koszt Bursy ludzi do swoich posług. Jako prokurator Uniwersytetu uchylał się od składania sprawozdań z pełnionej funkcji. W r. 1500 popadł w zatarg z rektorem, a pozwany przed sąd, nie chciał uznać jurysdykcji rektora, obraziwszy go obelżywymi słowami. Równie często popadał M. w spory w sprawach pieniężnych, o które skrzętnie zabiegał, gromadząc spory majątek, m. in. dom z ogrodem w sąsiedztwie kościoła Św. Piotra i Pawła w Krakowie. M., wedle zapisek Stanisława Aurifabera i Marcina Biema z Olkusza, zmarł 12 II 1520.

Estreicher; Nowy Korbut (Piśm. staropolskie); W. Enc. Powsz., (PWN); Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy; Markowski M., Włodek S., Repertorium commentariorum medii aevi in Aristotelem Latinorum, quae in Bibliotheca Iagellonica Cracoviae asservantur, Wr. 1974; – Barycz, Historia UJ; Gieysztor A., Mistrzowie polscy uniwersytetu paryskiego w XIV i XV wieku, w: Wieki średnie, W. 1962 s. 223; Historia Biblioteki Jagiellońskiej, Kr. 1906 I; Korolec J. B., Michał z Bystrzykowa. Stan badań, „Mater. i Studia Zakł. Hist. Filoz. Staroż. i Średn.” T. 1: 1961 s. 141–71 (omówienie wcześniejszej literatury i wykaz dzieł); tenże, Quaestio de distinctionibus przypisywana Michałowi z Biestrzykowa, „Mater. do Hist. Filoz. Średn. w Pol.” T. 1 (12): 1970 s. 3–22; Kot S., Michał Twaróg z Bystrzykowa i Jan Schilling…, „Arch. Kom. do Badania Hist. Filoz. w Pol.” T. 2: 1921 s. 150–5; Kuksewicz Z., Kwestia o powszechnikach w „Komentarzu do De anima” Michała z Biestrzykowa, „Mater. i Studia Zakł. Hist. Filoz. Staroż. i Średn.” T. 4: 1965 s. 76–99; tenże, Niektóre zagadnienia koncepcji duszy Michała z Biestrzykowa, w: Z dziejów filozofii na Uniwersytecie Krakowskim w XV w., Wr. 1965 s. 42–117; Markowski M., Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim, Wr. 1971; tenże, Spis osób dopuszczonych do wykładów i do katedry na Wydziale Teologii Uniwersytetu Krakowskiego w XV w., „Mater. i Studia Zakł. Hist. Filoz. Staroż. i Średn.” T. 4: 1965 s. 174, 248–9; Michalski K., Michał z Bystrzykowa i Jan ze Stobnicy jako przedstawiciele skotyzmu w Polsce, „Arch. Kom. do Badania Hist. Filoz. w Pol.” T. 1: 1915 s. 21–80; – Acta rectoralia, I; – Arch. UJ: dypl. 681; B. Jag.: rkp. 638, 2061, 5359 t. 2.
Marian Zwiercan