Ossowski Michał Wacław (1863–1886), czeladnik szewski, proletariatczyk. Ur. w Warszawie, w rodzinie pochodzenia szlacheckiego, był synem Jana. Osierocony w dzieciństwie przez ojca, a potem także przez matkę, żył w nędzy. Imał się różnych zajęć, m. in. przez pewien czas był chłopcem na posyłki w cukierni. W r. 1884 zetknął się z Piotrem Dąbrowskim, czeladnikiem szewskim, który niebawem wystarał mu się o miejsce czeladnika w warsztacie szewskim Jankowskiego na Krzywym Kole. On też wkrótce zapoznał go z zasadami socjalizmu i O. stał się – jak powiedział przed sądem – jego gorącym wyznawcą, gdyż zawierał wskazówki dla robotników, «jak wyjść z teraźniejszej sytuacji». Wstąpił do kółka robotniczego partii «Proletariat», a także został członkiem Drużyny Bojowej. Na propozycję Dąbrowskiego podjął się wykonania wraz z nim wyroku partyjnego na prowokatorze i zdrajcy Michale Skrzypczyńskim. Po przeprowadzeniu koniecznych obserwacji 7 VIII 1884 zadał zdrajcy cios sztyletem, niedługo potem Skrzypczyński zmarł. O. zaopatrzony przez partię w pieniądze i list polecający do Bernarda Hilarego Gostkiewicza, uszedł do Łodzi. Tam po kilku dniach z pomocą znajomego Gostkiewicza, szewca Józefa Mazurkiewicza, znalazł pracę w swoim zawodzie. Nie przypuszczając, że Mazurkiewicz jest szpiegiem i donosicielem, zaufał mu, co spowodowało aresztowanie O-ego 23 VIII w Łodzi, a także aresztowanie Gostkiewicza. Złożone przez O-ego przy pierwszym przesłuchaniu wyjaśnienia o znajomości z Dąbrowskim, a potem zdrada aresztowanego członka Drużyny Bojowej Stanisława Gładysza, naprowadziły żandarmerię na ślad jego udziału w zamachu na Skrzypczyńskiego. Przewieziony do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i skonfrontowany z członkiem gminy Socjalistów Polskich i Proletariatu, Adolfem Formińskim, 12 XI 1884 O., załamany zdradą Formińskiego, przyznał się do zarzucanego mu czynu. Na skutek podstępu władz śledczych złożył też zeznanie obciążające Dąbrowskiego, ale je później odwołał i oświadczył, że zamachu dokonał sam. Jako uczestniczący w bezpośredniej działalności terrorystycznej został przekazany Wojskowemu Sądowi Okręgowemu. Sądzony w tzw. procesie 29 proletariatczyków (23 XI – 20 XII 1885), wygłosił przed sądem przemówienie świadczące o wysoko rozwiniętej świadomości klasowej, zakończone słowami: «Ja ze swej strony nie chcę względności od Was». Sąd nie uwzględnił okoliczności łagodzącej, że w chwili dokonania zamachu był niepełnoletni, i skazał go na karę śmierci przez powieszenie. Odrzucono złożone 4 I 1886 przez broniącego go z urzędu Władysława Rytla podanie o kasację oraz prośbę O-ego do cara o łaskę. O. stracony został 28 I 1886 na stokach Cytadeli Warszawskiej.
Mała Enc. Wojsk.; W. Enc. Powsz. (PWN); Księga życiorysów działaczy ruchu rewolucyjnego w Polsce, W. 1936 s. 70 (fot.); – Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966 (fot.); [Kulczycki L.], Mazowiecki M., Historia ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, Kr. 1903 s. 92–4; – Kon F., Etapem na katorgę, Kr. 1908 s. 20, 21; Kółka socjalistyczne, Gminy, Wielki Proletariat, Wyd. L. Baumgarten, W. 1966; – „Katorga i ssyłka” 1926 z. 27 s. 122–55, 1933 z. 108 s. 111; „Robotnik” (Lw.) 1897 nr 3 s. 1; „Z Pola Walki” (Londyn) 1904 s. 154–85, 205–8; – AGAD: Prokurator WIS 980 k. 197, 274, 284–285.
Alicja Pacholczykowa