Rey Mieczysław (1836–1918), ziemianin, członek Rządu Tymczasowego 1863 r., poseł do Sejmu Krajowego, działacz społeczny, fundator. Ur. 22 II (wg bratanka R-a Mikołaja – 1 I) w Słupiu w pow. pilzneńskim, był synem Dominika (1802–1846), członka Stanów Galicyjskich, i Karoliny z Ankwiczów (zm. 1873).
R. uczył się początkowo w domu rodzinnym w Przyborowiu. Podczas rabacji 1846 r. zginął jego ojciec, a on sam ledwo uszedł z życiem. Pewien czas z matką i rodzeństwem przebywał w Wiedniu, a po powrocie do kraju kształcił się w l. 1848–53 w Instytucie Technicznym Krakowskim wraz z bratem Stanisławem. Zaprzyjaźnił się wówczas z Władysławem Koziebrodzkim. Następnie studiował we Wrocławiu, a podobno i na politechnice w Pradze. W r. 1858 z siostrą Heleną i matką podróżował po Włoszech.
Ok. r. 1860 R. wskutek dokonanego działu rodzinnego został właścicielem Przecławia, Błonia, Podola, Tuszyna i Wyłów (pow. mielecki), Bobrowej, Brzeźnicy (pow. ropczycki), Wyżnicy, Babna, Czarnohuza, Riwna, Wiżanka na Bukowinie. Przez Koziebrodzkiego został wciągnięty do konspiracji i znalazł się w najbliższym otoczeniu Adama Sapiehy; pośredniczył w kontaktach między organizacją krakowską i lwowską, a wreszcie przez kilka miesięcy reprezentował Komitet Galicyjski w warszawskim Rządzie Narodowym. Po ogłoszeniu stanu oblężenia w Galicji R. w przebraniu uszedł za granicę, najpierw na Śląsk, potem pojechał do Drezna, Francji i Szwajcarii, gdzie przebywał głównie w Nyon i pozostawał w bliskich stosunkach z Hotelem Lambert, Koziebrodzkim i Mieczysławem Pawlikowskim. W r. 1867 powrócił do kraju i po uporządkowaniu spraw majątkowych oraz częściowym odrestaurowaniu zamku przecławskiego, rozwinął działalność społeczną i polityczną. Za sumę 40 tys. złr. wykupił pożyczki pow. mieleckiego zaciągnięte w lwowskim Banku Włościańskim i założył w Mielcu Kasę Pożyczkową. Od r. 1871 do r. 1903 zasiadał w mieleckiej Radzie Powiatowej z ramienia większych lub mniejszych posiadłości, pełnił przez wiele lat funkcje prezesa, członka Komisji Szacunkowej Wydziału Okręgowego, w l. 1871–86 członka Wydziału Okręgowego Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego we Lwowie, był też członkiem Tow. Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie. W r. 1873 przyczynił się do założenia Galicyjskiego Tow. Tatrzańskiego, przewodnicząc najpierw komitetowi założycielskiemu, a następnie dwanaście lat pełnił obowiązki prezesa a przez dalszych pięć lat członka wydziału, w końcu wybrany został na członka honorowego. Po śmierci brata Stanisława w r. 1873 roztoczył opiekę nad jego dziećmi i majątkiem. Pokaźnymi kwotami wspomagał siostrę Helenę i szwagra Marcina Kęszyckiego oraz Józefa Koziebrodzkiego. W tym czasie wysunął się na czoło działaczy konserwatywnych. Jemu i W. Koziebrodzkiemu Kazimierz Chłędowski poświęcił „Die Zukunftsgrafen” w „Album fotograficznym” wydanym w Krakowie w r. 1871. F. M. W. Czaplicki w r. n. dedykował mu „Rzeź w Horożanie i Pamiętnik więźnia stanu dwa dzieła w jednym tomie” (Kr. 1872).
W r. 1874 R. zdobył w tarnowskim okręgu wyborczym mandat poselski do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Odtąd nieprzerwanie przez ćwierć wieku reprezentował w Sejmie okręgi tarnowski lub mielecki. Początkowo należał do stańczykowskiego Klubu Reformy, z którym jednak zerwał w obliczu zagrożenia autonomii i przyczynił się do utworzenia Klubu Centrum. W Sejmie (rzadko zabierał głos) zgłosił wniosek przyjętej następnie uchwały w sprawie lipca i sierpnia jako okresu wakacji szkolnych, a największe wrażenie zrobiło jego krytyczne wystąpienie w sprawie stanu oświaty galicyjskiej (28 VI 1880), okrzyczane przez przeciwników politycznych jako zamach na szkolnictwo wiejskie. Apelował wówczas o reformę oświaty umożliwiającą przygotowanie młodzieży do pracy zawodowej i świadomego uczestnictwa w życiu zbiorowym. Stanowisko swoje uzasadnił w jesieni t. r. (29–30 X) w gronie rzeczoznawców tzw. ankiety szkolnej a i potem niejednokrotnie upominał się o zakładanie seminariów nauczycielskich na wsi oraz zabiegał o powołanie szkoły rolniczej w powiecie mieleckim (1889), tudzież zreformowanie szkolnictwa średniego (m. in. przeciwny był sposobowi uczenia języka greckiego, 1894). Jako poseł starał się o tworzenie warunków sprzyjających popularyzacji oświaty, doprowadził 13 XII 1891 do założenia w Mielcu Powiatowego Komitetu Tow. Oświaty Ludowej (TOL), domagał się dokształcania pisarzy gminnych i uregulowania sytuacji urzędników emerytowanych. Starał się o utworzenie w Mielcu sądu obwodowego, o wybudowanie linii kolejowych do Mikuliniec na Podolu i Wyżnicy na Bukowinie, o obniżkę ceł i podatków dla produktów galicyjskiego przemysłu gorzelniczego i zabezpieczenie go przed ujemnymi skutkami ewentualnego wprowadzenia rządowego monopolu wódczanego. Brał udział w dyskusji nad projektami nowej ustawy: łowieckiej i o organizacji służby zdrowia w gminach i na obszarach dworskich. Od r. 1901 był członkiem Rady Nadzorczej Macierzy Polskiej.
R. nie zaniedbywał też własnych majątków, które stopniowo się rozrastały. Odbudował zamek przecławski zatrudniając wyłącznie artystów i rzemieślników krajowych. Komnaty (w tym Mikołaja Reja) wyposażył w stylowe meble i cenne dzieła sztuki (m. in. obraz W. Gersona, E. R. Fabiańskiego i P. Stachiewicza), zabytkowe zbroje itp. W zamku mieściła się również biblioteka zasobna w wydawnictwa francuskie, niemieckie (w l. 1890–6 pieczę nad księgozbiorem sprawował Kazimierz Przecławski). W r. 1899 R. zaprzestał działalności poselskiej.
W styczniu 1903 R. urządził w Przecławiu polowanie z udziałem Henryka Sienkiewicza i Edwarda Lubowskiego. Dn. 23 IV t. r. z kwotą 400 koron (dwa udziały) przystąpił do stowarzyszenia antysocjalistycznej Spółki Wydawniczej i Drukarni «Polonia» we Lwowie. Później przeniósł się do Mikuliniec, skąd wyjeżdżał tylko na kuracje do Gmunden w Szwajcarii, gdzie od roku 1888 jego żona posiadała willę. Na zawiadomienie o planowanym przez AU zjeździe historyków z racji 400-lecia urodzin Mikołaja Reja, odpowiedział wpłatą 40 tys. złr. na rzecz utworzenia fundacji im. Mikołaja Reja z Nagłowic, finansującej wydanie najcenniejszych dzieł polskich od XVI w. i nagradzanie autorów współczesnych utworów. W czerwcu 1906 wraz z rodziną wziął udział w rejowskim obchodzie jubileuszowym, przekazując AU wizerunek Mikołaja Reja i 1 tys. koron na wykonanie prasy do wybicia rejowskiego medalu. Z funduszu złożonego przez R-a co pięć lat przyznawano nagrody pieniężne wraz ze złotymi medalami (Sienkiewiczowi w r. 1911, Władysławowi Reymontowi w r. 1917). Fundacja rejowska m. in. pokryła koszty wydania „Zwierciadła” (1914) i utworów Jana Kochanowskiego. W Mikulińcach w wolnych chwilach R. malował obrazki, a oprócz obfitej korespondencji zaczął także pisać utwory literackie. Wydał (własnym kosztem) kilka dramatów, m. in. dedykowany Wojciechowi Dzieduszyckiemu dramat Stefan Marcel (Lw. 1906, Wyd. 2, 1910 w przekładzie francuskim Władysława Mickiewicza, Kr.–Paryż 1910); napisał też dla teatrów ludowych dwuaktowy Obrazek sceniczny i – jak utrzymuje E. Lubowski – Bolesława Chrobrego. W r. 1914 ofiarował na Legiony Polskie wiele tysięcy koron, a w czasie wojny prowadził dziennik będący kontynuacją pisanego od ok. r. 1890, pamiętnika. Zmarł 12 I 1918 w Mikulińcach, pochowany został na tamtejszym cmentarzu w rodzinnym grobowcu. Był odznaczony papieskim Orderem Św. Grzegorza.
Ożeniony (24 IV 1876) z Józefą Konopczanką (ur. 1856), córką Kazimierza, miał R. dwoje dzieci: Kazimierza (1877–1901) i Marię Helenę (1880–1927), która wraz z matką od wojny 1914 r. aż do śmierci prowadziła założony i utrzymywany przez siebie szpital w Mikulińcach.
Fot. w: „Tyg. Ilustr.” 1906 nr 26 i „Pam. Tow. Tatrzańskiego” R: 1914; – Bibliogr. dramatu pol.; Grajewski, Bibliografia ilustracji; „Książka” 1906, 1910, 1913; Lipska M., Loth R., „Ogniwo” 1902–1905, Wr. 1957; Pol. Bibliogr. Sztuki; „Przew. Bibliogr.” na r. 1906, 1910–11, 1913; Semkowicz A., Bibliografia utworów Adama Mickiewicza, W. 1958; Szczechura T., Szczechura R., Zagadnienia społeczno-polityczne wsi w czasopismach polskiego ruchu ludowego 1889–1918, W. 1967; Encyklopedia Tatrzańska, W. 1973 (Polskie Tow. Tatrzańskie); Słown. Geogr., II 82–3, IX 129; Słown. Pracowników Książki Pol. (Przecławski Kazimierz); Borkowski, Almanach; tenże, Genealogie; Chołodecki J. Białynia, Cmentarzyska i grobv, Lw. 1928; Rocznik Szlachty Polskiej, Lw. 1883 II; Uruski, XV; Żychliński, XV; Bigo J., Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicji, Wielkim Ks. Krakowskim i Ks. Bukowińskim, Lw. 1918; – Chołodecki, Księga pamiątkowa; Czterdzieści lat istnienia Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie 1873–1913, Kr. 1913 s. 6, 15; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w l. 1853–1866, Wr.–Kr. 1958; Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1860–1918, Wr. 1981; Finkel-Starzyński, Hist. Uniw. Lwow.; Henryk Sienkiewicz w Przecławiu, „Czas” 1903 nr 18 s. 2; Internaty-kolegiaty, „Tydzień Pol.” 1880 nr 33 s. 509; Kenarowa H., Od zakopiańskiej szkoły przemysłu drzewnego do szkoły Kenara, Kr. 1978; Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; Kozłowska-Sabatowska H., Ideologia pozytywizmu galicyjskiego 1864–1881, Wr. 1978; Kronika tygodniowa, „Tydzień Pol.” 1880 nr 27 s. 425–6; Krzyżanowski J., Henryk Sienkiewicz, W. 1956; Lubowski E., Potomek Reja, „Tyg. Ilustr.” 1906 nr 26 s. 506–7; Małachowski B., Siedemdziesiąt pięć lat pracy, „Wierchy” 1948 s. 46, 50, 54, 62; Sienkiewicz w Przecławiu, „Ilustr. Pol.” 1903 nr 8 s. 153; Sierotwiński S., Kazimierz Bartoszewicz 1852–1930, w: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, W. 1969 III 775; Solecki Ł., Ankieta szkolna, „Szkoła” 1880 nr 47 s. 398–9 nr 48 s. 405–6, nr 49 s. 415–16, nr 50 s. 420–1, nr 51 s. 429–30, nr 52 s. 436–8; Sprawy reformy szkolnej, tamże 1880 nr 42 s. 354–5; Świerz L., Zarys działalności Towarzystwa Tatrzańskiego w pierwszym jego dziesięcioleciu (od r. 1874 do r. 1883), „Pam. Tow. Tatrzańskiego” 1885 s. 94–5; [Zaleski S.], Światłomir, Ciemnota Galicji w świetle cyfr i faktów. 1772–1902. Czarna księga szkolnictwa galicyjskiego, Lw. 1904; – Chłędowski K., Album fotograficzne, Kr. 1871 s. 143–8; tenże, Pamiętniki, Kr. 1957; Korespondencje ze Lwowa, „Czas” 1880 nr 147, 148, 149; M.K., Wspomnienie o śp. Marii hr. Reyównie, „Czas” 1927 nr z 19 VI; Mowa posła Zygmunta Sawczyńskiego przy rozprawie ogólnej nad krajowym budżetem szkolnym na r. 1880 na posiedzeniach Krajowego Sejmu galicyjskiego z 30 czerwca 1880, „Szkoła” 1880 nr 32 s. 257–60, nr 33 s. 265–8, nr 34 s. 273–6; Mowa sejmowa hr. Mieczysława Reya w sprawie szkolnej, „Czas” 1880 nr 150; Potocka A., Mój pamiętnik, W. 1973; Pożary i zgliszcza, „Ilustr. Pol.” 1903 nr 18 s. 247–8; Repertorium czynności galicyjskiego Sejmu Krajowego (…), Lw. 1885 III, Lw. 1896 IV, Lw. 1912; Rey M., Wspomnienia, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., III 131–79; Sprawozdanie Towarzystwa Tatrzańskiego za rok 1885, Kr. 1886 s. 1–3, 17, 19, 1889 s. 2, 41, 43, 44, 1890 s. XXIV, XXVI, XXVII, 1891 s. 35, 36; Szematyzmy Król Galicji z l. 1871–1914; – „Bibl. Warsz.” 1883 t. 4 s. 332; „Czas” 1911 nr 229 s. 2; „Głos. Polit.” 1885 nr 3 s. 8; „Kłosy” T. 19: 1874 nr 470 s. 6; „Krakus” 1892 nr 17 s. 11, 1895 nr 4 s. 6–7; „Obrona Ludu” 1900 nr 64 s. 14; „Pam. Tow. Tatrzańskiego” (tu protokoły, spraw. z działalności, składy osobowe) 1876–1917; „Roczn. PAU” 1906 s. 139–41, 1911 s. 171–2, 185, 1917 s. 100; – Arch. PAN w Kr.: Koresp. Sekretariatu Generalnego rkp. i mszp. z l. 1905 (nr 466, 566, 579, 645), 1906 (nr 328), 1911 (nr 253, 281, 296, 300), 1915 (nr 1294), 1916 (nr 24, 57, 172, 266), 1917 (nr 162, 163, 170, 171, 221, 224), protokoły z l. 1904 (nr 2728), 1905 (s. 437, 441–444, 449–450), 1910 (s. 692, 861, 1110, 1130, 1132); Arch. Państw. w Kr.: rkp. SPK 84, 87, 89, 101, 105–108; B. Ossol.: mszp. 10889/I, rkp. 11760/II s. 11–14, 115–124, rkp. 13349/II s. 125–134, rkp. 13441/II s. 397–408; B. Jag.: rkp. 9102/II k. 1–94, rkp. 9103/II k. 1–54, rkp. 9718/III k. 296; B. Narod.: rkp. 5766/II k. 64–65; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 XVI k. 85, rkp. 2290 II k. 17, rkp. 2400 III k. 503; – Zbiory rodzinne: mszp. części zachowanych pamiętników Mieczysława i Mikołaja Reyów.
Jan Bujak