Skrudlik Mieczysław, pseud.: Artifex, Z. Miński (1887–1941), historyk sztuki, dziennikarz, publicysta. Ur. 19 XII w Żywcu, był synem Wincentego, urzędnika pocztowego, i Marii z Prawdzic Łazarskich.
Po ukończeniu czteroklasowej szkoły ludowej w Żywcu, zamieszkał S. z rodziną w Krakowie przy ul. Wielopole 6. Po roku nauki w Gimnazjum św. Anny przeniósł się do Gimnazjum IV. W r. 1907 zdał maturę i zapisał się na Wydz. Filozoficzny UJ, gdzie studiował historię sztuki pod kierunkiem Jerzego Mycielskiego. W trakcie studiów napisał pracę o obrazach P. Dandiniego w kościele Kapucynów w Krakowie (referował ją na posiedzeniu Komisji Historii Sztuki AU 23 VI 1911) oraz monografię Tomasza Dolabelli (druk. „Roczn. Krak.” 1914). W związku z tymi pracami odbył podróże naukowe do Włoch i Bawarii, podróżował po ziemiach dawnej Rzpltej (1910, 1911). Publikował w „Krytyce” (1911, 1912). W lipcu 1912 uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Franciszek Lekszycki, życie i jego dzieła… (Sandomierz 1916). W l. 1911–14 S. pracował w biurze Centralnej Komisji Ochrony Zabytków Sztuki w Wiedniu, słuchał wykładów M. Dvořaka i J. von Schlossera. Wyjeżdżał służbowo do Hiszpanii (1913). W Wiedniu w r. 1911 wstąpił do Związku Strzeleckiego.
W r. 1914 S. powrócił do Krakowa, gdzie 14 VIII (lub 18 X) wstąpił do Legionów. Przydzielony do Oddziału Wywiadowczego Komendy Legionów, pełnił służbę frontową (w Łodzi, Łowiczu, Płocku, Piotrkowie). W lipcu 1915, został przeniesiony do Centralnego Biura Werbunkowego Naczelnego Komitetu Narodowego, skąd 8 IX skierowano go do Komisariatu Werbunkowego w Sandomierzu. Otrzymał wtedy stopień chorążego. W jesieni 1916 uczestniczył w kursie adiutantów batalionowych w Warszawie, po czym wyjechał w podróż informacyjną do obozów polskich jeńców wojennych w Niemczech (m. in. był w Bawarii). Z końcem roku przydzielono go do Komisariatu Werbunkowego w Piotrkowie. W lutym 1917 przebywał w Kielcach, gdzie pełnił (w stopniu podporucznika) funkcję kierownika Głównego Urzędu Zaciągu. Po utworzeniu Polskiej Siły Zbrojnej (PSZ) S. znalazł się w jej szeregach. W r. 1917 zamieszkał na stałe w Warszawie przy ul. Królewskiej 7. W lutym 1918 został powołany do Min. Spraw Wewnętrznych przy Radzie Regencyjnej w Warszawie, jakkolwiek nadal pozostawał w PSZ; został kierownikiem biura polityczno-informacyjnego, które przy poparciu m. in. Jana Steckiego przekształcił w organizację wywiadowczą ukierunkowaną na walkę z bolszewizmem. W listopadzie 1918 przeszedł automatycznie z PSZ do odrodzonego WP, w którym został przydzielony do żandarmerii.
W połowie stycznia 1919 odwołano S-a z ministerstwa pod zarzutem udziału w przygotowaniach do zamachu stanu gen. Mariana Januszajtisa. Biuro S-a zostało wówczas przeniesione do Dowództwa Żandarmerii; S. uzyskał ze źródeł prywatnych fundusze na jego utrzymanie. W maju 1919 wyjechał do Poznania, gdzie w armii gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego objął w stopniu porucznika kierownictwo oddziału wywiadowczego. Jednakże już 27 VII został aresztowany i osadzony na cztery miesiące w więzieniu Mokotowskim, tym razem pod zarzutem udziału w spisku przygotowującym usunięcie Józefa Piłsudskiego ze stanowiska Naczelnika Państwa i zamachu na jego życie. Zwolniony, podjął w kwietniu 1921 pracę w II Oddziale Wywiadowczym Sztabu Generalnego. Pracował również w dzienniku „Rzeczpospolita”, gdzie w artykułach ogłaszanych pod pseud. Z. Miński krytykował rozpowszechnione w wojsku upolitycznienie, protekcje przy mianowaniach i w konsekwencji niekompetencję organów kierowniczych. Współpracował także z tygodnikiem „Myśl Narodowa”. Dn. 28 I 1922 został powtórnie aresztowany, pozbawiony dystynkcji oficerskich i postawiony w stan oskarżenia pod zarzutem zdrady stanu, szpiegostwa i fałszerstwa dokumentów. Wyrokiem Sądu Okręgowego (8 Wydz. Karny w Warszawie) z 12 IV 1923 S. został skazany za nadużycie władzy i ukrywanie osoby poszukiwanej na dwa lata więzienia, natomiast z zarzutu fałszerstwa i szpiegostwa został uniewinniony. Sąd zwolnił S-a z więzienia za kaucją do czasu uprawomocnienia się wyroku, który został jednak przez niego zaskarżony (dalszego ciągu procesu nie udało się ustalić). Proces i towarzysząca mu agresywna kampania prasy probelwederskiej, jak można sądzić, spowodowały definitywne odsunięcie S-a od pracy w wywiadzie. Przeżycia te S. opisał w broszurze pt. Sprawa Skrudlika (P. 1923). Jego nazwisko pojawiało się nadał w raportach konfidencjonalnych (1926, 1928).
Po r. 1923 S. próbował powrócić do historii sztuki; zwrócił teraz swoje zainteresowania ku historii przedstawień Matki Boskiej w sztuce polskiej. Wydał na ten temat wiele broszur, m. in.: W sprawie twórcy obrazu NMP Ostrobramskiej (Wil. 1924), Matka Boska Kodeńska… (W. 1927), Patronka Warszawy (W. 1928), Cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (Częstochowa, [1933]), Gwiazda Polskiego Morza (Miejsce Piastowe, 1934), Cudowny obraz Matki Boskiej Świętogórskiej (Gostyń, 1936), Obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy… (Tuchów, 1938). Swoje poszukiwania ikonograficzne podsumował w książce Królowa Korony Polskiej… (Lw. 1930). Niektóre spostrzeżenia S-a, były istotne z punktu widzenia historii sztuki. Twórczość ta służyła jednak przede wszystkim upowszechnieniu kultu maryjnego. S. był członkiem Tow. Najśw. Marii Panny Zwycięskiej «Marianum»; sam nazwał się «świadomym żołnierzem Kościoła wojującego» i w publicystyce swej zwalczał wolnomyślicielstwo, sekciarstwo, a głównie masonerię, w których upatrywał zagrożenie dla Kościoła, narodu i państwa polskiego. Wielokrotnie omawiał te zagadnienia w broszurach, m. in.: Z tajemnic masonerii (W. 1927), Zbrodnie mariawitów w świetle dokumentów (W. 1927), Sekty żydujące w Polsce (W., ok. 1927), Agentury obce (W. 1929), Bezbożnicy polscy (W. 1932), Masoneria w Polsce (Kat. 1935). Podawał tu nazwiska masonów mających wpływ na życie polityczne i społeczne, podkreślał udział Żydów w tych organizacjach, ostrzegał przed bolszewizmem. Krytykował też wzrost tendencji antykatolickich w okresie sanacji (Zamachy na Kościół katolicki w Polsce, W. 1928), nawoływał do odrodzenia polskiej sztuki religijnej dostosowanej do potrzeb kultu (Prawda o wystawie polskiej sztuki kościelnej w Zachęcie, W. 1932 i Służałek W., Skrudlik M., Męczeństwo i upadek sztuki kościelnej, P. 1938). Z inspiracji Mariana Zdziechowskiego wydał broszurę Chrystianizm a świat zwierzęcy (P. 1938).
S. publikował w prasie endeckiej i chadeckiej oraz niezależnych pismach katolickich. Należał do sekcji dziennikarskiej założonego w r. 1932 Zjednoczenia Pisarzy Katolickich. Po wyjściu z więzienia w r. 1923 został zatrudniony jako reporter w „Rzeczypospolitej”, pisywał w „Gazecie Warszawskiej” i „Polaku-Katoliku”, współpracował dorywczo z „Gońcem Krakowskim”. Przez krótki czas był sprawozdawcą z wystaw w „Gazecie Porannej” (1925) oraz w „Polsce” (1929); zwolniono go z tej funkcji w wyniku interwencji Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP); pisał o tym w broszurze Reduty kołtuństwa (Miejsce Piastowe 1929). W r. 1927 redagował tygodnik „Szczerbiec”. W l. trzydziestych współpracował z miesięcznikiem „Rodzina Polska” i kontynuował współpracę z „Przeglądem Katolickim”. W l. 1930–8 publikował w krakowskim „Kurierze Literacko-Naukowym” (dodatek do „IKC”). Od r. 1935 był redaktorem działu kulturalnego w dzienniku „Goniec Warszawski”, gdzie zamieszczał recenzje z wystaw, pod pseud. Artifex, dając w nich wyraz swej niechęci do kierunków awangardowych. Publikował również m. in. w poznańskiej „Kulturze” i „Tęczy”. W artykułach prasowych zajmował się problemami masonerii, sekciarstwa i bolszewizmu. Pisywał również o dawnej sztuce polskiej (szczególnie o malarstwie religijnym), zajmował się problemami konserwacji, renowacji zabytków i zespołów zabytkowych. Interesował się teatrem (recenzował sztuki teatralne) oraz działalnością instytucji kulturalnych (muzea, TZSP). Reagował na aktualne wydarzenia kulturalne, jak lokalizacja grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie, projekt Duchtyni Stanisława Szukalskiego ku czci marszałka Piłsudskiego, odsłonięcie murów obronnych średniowiecznej Warszawy przez Jana Zachwatowicza; dołączył do sprzeciwu Franciszka Kleina i Tadeusza Seweryna wobec pomysłu zdobienia plafonów wawelskich przez artystów współczesnych; odpowiedzią był „List otwarty i ilustrowany do SKS-ów” Józefa Jaremy, zakończony złośliwym wierszykiem i zilustrowany przez Zygmunta Waliszewskiego karykaturą S-a („Gaz. Artystów” 1934 nr 2 z 1 IX). S. zmarł 17 VI 1941 w sanatorium w Otwocku; został pochowany na tamtejszym cmentarzu. Był odznaczony (rozkazem Komendy Legionów) Złotym Krzyżem Zasługi (10 XII 1916).
Z małżeństwa (zawartego 8 IX 1917) z Jadwigą z Rasimowiczów, 1. v. Dunin-Borkowską, S. nie miał potomstwa; wychowywał pasierbów Tadeusza i Edwarda Dunin-Borkowskich.
Karykatura S-a przez Zygmunta Skwirczyńskiego, 1922, reprod. w: „Gaz. Warsz.” 1924 nr z 31 XII; – Pol. Bibliogr. Sztuki; Zieliński Z., Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918–1944, L. 1981; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – A.B. [Bochnak A.], Mieczysław Skrudlik, „Kwart. Hist.” R. 54: 1947 s. 67; tenże, Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kr. 1948 s. 26; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Lechicki C., Skrudlik Mieczysław (1887–1941), krypt. Skr., M.S., pseud. Z. Miński, „Zesz. Prasoznawcze” 1974 nr 4 s. 103–4; Paczkowski A., Prasa polska w l. 1918–39, W. 1980; – Informator Prasowy 1938/9, W. 1938; Sadzewicz M., Los tak chciał, w: Moja droga do dziennikarstwa (1918–39), Przygot. do druku J. Łojek, W. 1974, „Materiały i studia do hist. prasy i czasopiśmiennictwa pol.”, XIX; – „Kur. Por.” 1923 nr 99 s. 5; „Rzeczpospolita” 1923 nr 99 s. 6; – Arch. UJ: Katalog studentów S II–197a, teczka WF II 504; B. PAN w Kr.: rkp. 1994 (Korespondencja Stanisława Tomkowicza); Paraf. Rzymskokatol. w Żywcu: Księga urodzeń (odpis w Mater. Red. PSB); – Informacje przyrodniej siostry S-a, Haliny Skrudlik z W.; Informacje Piotra Staweckiego na podstawie akt personalnych z CAW (wyciąg ewidencyjny karty wojskowej oraz listy kwalifikacyjnej).
Marta Knapikowa