Surzyński Mieczysław (1866–1924), organista, kompozytor, dyrygent i pedagog.
Ur. 20 XII (wg średzkiej księgi chrztów), lub 22 XII (wg informacji podawanych przez S-ego) w Środzie (obecnie Środa Wpol.), był najmłodszym z dziesięciorga dzieci Franciszka (1826–1878), organisty, kameralisty i dyrygenta, oraz Józefy ze Szmitkowskich (1827–1887), bratem Józefa (zob., tu informacje o rodzeństwie) i Stefana (zob.).
W l. 1870–2 mieszkał S. z rodziną w Poznaniu, potem przez dwa lata w Buku koło Poznania. W wieku kilku lat rozpoczął u ojca naukę gry na fortepianie. Gimnazjum ukończył w Chełmnie na Pomorzu. W l. 1885–7, dzięki pomocy finansowej brata, Józefa, kształcił się w konserwatorium w Berlinie w zakresie gry na organach i fortepianie oraz kompozycji i teorii muzyki, m.in. pod kierunkiem O. Dienela, L. Busslera i R. Radeckiego. W l. 1887–90 kontynuował studia w konserwatorium w Lipsku u P. Homeyera i S. Jadassohna. Tworzył w tym czasie dzieła użytkowe («salonowe») na fortepian, m.in. dwanaście nokturnów (prawdopodobnie niewyd.), Barcarole i Valce-caprice op. 4 (Leipzig [b.r.w.]). W r. 1890 zamieszkał w Poznaniu, gdzie objął posadę organisty w katedrze oraz nauczyciela i dyrygenta jednego z kółek śpiewaczych. Założył t.r. w Poznaniu Tow. Muzyczne i został dyrektorem artystycznym oraz dyrygentem powstałej przy Towarzystwie orkiestry. Pod wpływem brata, Józefa uzupełniał studia w r. 1891 w Ratyzbonie w szkole muzyki kościelnej u M. Hallera i F. X. Haberla. Następnie koncertował w Niemczech (Berlinie, Lipsku i Monachium) oraz Austrii (Salzburgu i Wiedniu). T.r. wyjechał do Rosji i objął stanowisko dyrygenta chóru kościelnego w Lipawie (Liepâja, obecnie na Łotwie). W tym okresie napisał Pieśni na obchód setnej rocznicy Konstytucji 3 maja, na 4 głosy męskie (P. 1891) oraz Hymn na ingres […] ks. Floriana Stablewskiego. Witaj nam, witaj, hospodynie drogi (P. 1892). Od r. 1893 prowadził chóry polskie kościoła św. Katarzyny w Petersburgu. Ok. r. 1895 opublikował w Warszawie dalsze kompozycje: Tria op. 21 na organy i 55 łatwych preludiów [na organy] op. 20. Wydał Mszę ku czci św. Wojciecha op. 12, na 3 głosy męskie i organy lub orkiestrę (W. 1901), 24 miniatury fortepianowe (Leipzig 1889–1901, oraz jako dod. nutowy w „Nowościach Muzycz.” 1906–8), Sonatę d-moll op. 34 (Leipzig 1903). W r. 1900 objął kierownictwo chóru katedralnego i seminaryjnego w Saratowie i w tamtejszej szkole muzycznej uczył gry na fortepianie oraz teorii muzyki. T.r. otrzymał pierwszą nagrodę na międzynarodowym konkursie improwizacji organowej w Rzymie, a w r. 1901 na podobnym konkursie w Petersburgu, pierwszą nagrodę za improwizację na temat polskich suplikacji Święty Boże. W r. 1903 pracował w Kijowie, również jako nauczyciel muzyki i dyrygent chórów.
W r. 1904 osiadł S. w Warszawie, gdzie od r. 1905 prowadził w Inst. Muzycznym klasę organów. Ponadto od r. 1906 był profesorem gry na organach w Szkole Muzycznej im. F. Chopina przy Warszawskim Tow. Muzycznym. W l. 1906–14 współpracował (prawdopodobnie był dyrygentem) z chórem Filharmonii Warszawskiej. Od ok. r. 1908 współredagował czasopismo „Śpiew Kościelny”, w którym publikował artykuły i własne kompozycje. Po śmierci Zygmunta Noskowskiego (1909) uczył w Inst. Muzycznym także kontrapunktu; w r. 1909 został również organistą w katedrze św. Jana Chrzciciela. Wraz z Henrykiem Makowskim opracował dwuczęściową Szkołę na organy (W. 1910). Wydał też swą improwizację petersburską Improvisation über ein polnisches Kirchenlied op. 38 (Leipzig ok. r. 1910), która stała się jego najpopularniejszym utworem. W r. 1905 ukazał się Hymn na dzień Zwiastowania Najświętszej Panny Maryi op. 31 na 4 głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę, do słów Adama Mickiewicza. Pisał liczne utwory organowe, m.in. Koncert g-moll na organy i orkiestrę op. 35 (ok. r. 1904, znany z wyciągu fortepianowego J. Gołosa, W. 1994), Chaconne op. 14, i Chaconne op. 44, ([b.m.w.] po r. 1913), ok. 160 preludiów, w tym 20 preludiów na organy lub harmonium op. 41 oraz preludia na motywach pieśni kościelnych pt. Rok w pieśni kościelnej op. 42 (5 zesz., W. 1911–26). Wraz z bratem Stefanem opracował Pastorałki – Preludia na organy lub harmonium op. 63 i 67 (2 zesz., Tarnów, przed r. 1912). Był mistrzem miniatury organowej. Jego preludia, fantazje, wariacje, toccaty i zapisane improwizacje stanowią studium problemów technicznych i muzycznych, dotyczących np. harmonii, i weszły na stałe do repertuaru koncertowego. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują Chaconne op. 1, Fantazja op. 30, Improvisations op. 36 (Leipzig 1903), Choral varié op. 50 (po r. 1911). Napisał też S. muzykę do „Pieśni o domu” Marii Konopnickiej (W. [b.r.w.]). Utwory religijne tworzył wg zasad cecyliańsko-ratyzbońskiego ruchu odnowy muzyki kościelnej. Skomponował m.in. pięć mszy, w tym Missa pro defunctis op. 22, Missa pro defunctis op. 27, Missa pro defunctis op. 43 na 4 głosy mieszane i organy (Regensburg 1910), a także Veni Creator na chór i organy ([b.m.w] przed r. 1908), trzy kantaty, dziewięć antyfon i responsoriów. W r. 1913 opublikował w Warszawie Nową szkołę chorału gregoriańskiego, opatrzoną wstępem brata, Józefa. Wraz z braćmi Józefem i Stefanem opracowywał i publikował kolekcje polskich pieśni, m.in. śpiewniki: Bard, zawierający 55 pieśni na czterogłosowy chór męski (P. 1911) i Menestrel z 55 pieśniami na czterogłosowy chór mieszany (P. 1913). Był wybitnym organistą, wykonującym przede wszystkim wielką literaturę romantyczną. Znany był z częstych publicznych improwizacji na organach i fortepianie na własne lub podane tematy. W r. 1912 wygrał kolejny międzynarodowy konkurs na improwizację organową w Londynie.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. ewakuował się z rodziną w r. 1915 w głąb Rosji i osiadł ponownie w Saratowie. Tam zmarła na tyfus jego żona oraz dwóch synów. Wrócił z synem Józefem i córką Ireną do Polski w r. 1921 w stanie skrajnego wyczerpania, leczył się w Poznaniu u bratanka, Leona Surzyńskiego (zob.). Po powrocie do Warszawy ponownie uczył w konserwatorium, m.in. gry na organach oraz instrumentacji. Zmarł 11 IX 1924 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Bratankiem S-ego był też Władysław Surzyński (zob.).
Pośmiertnie ukazały się prace S-ego: Streszczony wykład polifonii i form muzycznych (W. 1925) oraz Notatki autobiograficzne („Wiad. Muzycz.” 1925 nr 9, 1926 nr 10–12). Autografy niektórych dzieł przechowywane są w Bibliotece Narodowej w Warszawie. W okresie powojennym różne utwory organowe S-ego były publikowane, m.in. w opracowaniu Bronisława Rutkowskiego. W ostatnich latach jego twórczość staje się przedmiotem zainteresowania i nowych, choć wciąż niekompletnych opracowań. Dyskografia obejmuje tylko jedną monograficzną płytę CD (2002), zawierającą jego utwory organowe.
Błaszczyk, Dyrygenci; Enc. Muzycz., X; – Górska M., Mieczysław Surzyński (1866–1924). Monografia, w: Muzyka religijna w Polsce. Materiały i studia, Red. J. Pikulik, W. 1979 cz. 3; Kucharski L., Mieczysław Surzyński (1866–1924). Sylwetka kompozytora i zestawienie dorobku, „Organy i Muzyka Organowa” T. 9: 1994; Majkowski H., Dzieła kompozytorskie Mieczysława Surzyńskiego, „Muz. Kośc.” T. 14: 1939 nr 3; Przybylski T., Polska pieśń kościelna w twórczości organowej kompozytorów od XVI wieku do Mieczysława Surzyńskiego, „Organy i Muzyka Organowa” T. 10: 1997; Winowicz K., Ksiądz prałat dr Józef Surzyński, P.–Kościan 2006; Wrocki E., Mieczysław Surzyński. Życie i działalność 1866–1924, W. 1924; – Informacje Elżbiety Kołaczkiewicz z W.
Alina Mądry