Chrząstowski Mikołaj, h. Kościesza († 1483), kaszt. chełmski, utorowaną miał już drogę do dostojeństw dzięki protekcji możnych stryjców rodowych. Zdaje się, że ojcem jego był Mikołaj, chorąży krakowski. Od r. 1410 występuje Ch. w aktach grodzkich w godności wojskiego krakowskiego; od objęcia korony polskiej przez Kazimierza Jagiellończyka bawił często na dworze tego monarchy. Śladem innych sławnych rycerzy polskich ruszył Ch. pod koniec r. 1453 na zachód, by tu szukać sławy i rycerskiego wyrobienia. Przy tej sposobności oddał przysługę Zbigniewowi Oleśnickiemu: powiózł bowiem od niego listy dla Eneasza Sylwiusza Piccolominiego, który w odpowiedzi nazwał Mikołaja heroldem Alfonsa, króla Portugalii. Przyjaźń z Oleśnickim nie wpływała zupełnie na stosunek króla Kazimierza do sławnego rycerza (spectabilis miles); Jagiellończyk związał go na stałe ze swą osobą i darzył go pełnym zaufaniem. Po powrocie wysłał król w r. 1454 Mikołaja na dwór króla węgierskiego Władysława Pogrobowca celem przedstawienia w odpowiednim świetle skarg, jakimi Krzyżaey obsypywali Polskę. Z poselstwa tego zdawał wojski krakowski sprawę przed zjazdem łęczyckim 1 V 1454. Od tego czasu bawił Ch. przeważnie przy królu, który wierną służbę nagrodził już w r. 1456 nadaniem 50 grzywien na żupach wielickich, 150 grzywien na wsi Nanyo w powiecie stryjskim, że nie wymienimy późniejszych bardzo poważnych nadań. Nie kto inny też reprezentuje króla w Pradze, gdy Kazimierz po śmierci Pogrobowca upomniał się u stanów czeskich o swe prawa do korony Przemyślidów. Dzięki łasce królewskiej rosły majętności Mikołaja, lecz rzecz dziwna, rycerz królewski powoli tylko posuwał się w karierze urzędniczej. W r. 1460 osiągnął godność krajczego, od r. 1462 występował w godności miecznika krakowskiego i godność tę zatrzymał do końca życia, mimo że od r. 1472 piastował urząd kasztelana chełmskiego. Przed r. 1481 powierzył Kazimierz kasztelanowi również i urząd starosty lubelskiego. Ch., używany przez króla do poselstw i załatwiania delikatnych misji, znany i ceniony jako znakomity rycerz na ościennych dworach, cieszył się również łaską królowej Elżbiety. Wskazuje na to list, który w sprawie jego syna, Mikołaja Gniewosza, wysłała królowa do Alberta, księcia saskiego, by przyjął młodego Kościeszę na swego dworzanina. Z wiernością i oddaniem wypełniał kasztelan rozkazy królewskie, m. in. on i jego satelici tworzyli w Małopolsce główne podpory politycznych planów Kazimierza. Czynami wojennymi w Polsce się nie odznaczył; nie tylko nie prowadził żadnych poważniejszych oddziałów, lecz nawet nie widzimy go nigdy na czele chorągwi. Jakie były stosunki rodzinne Mikołaja, bliżej nie wiemy; dokumenty wyliczają jedynie jego synów: Floriana, Mikołaja Gniewosza i Janusza. Żaden z nich nie doszedł do zaszczytów ojcowskich, jedynie Janusz osiągnął godność burgrabiego korczyńskiego. Przyszło nowe panowanie młodego króla, który z grona wiernych towarzyszów, wypróbowanych w bojach na Węgrzech i Rusi, powoływał nowych dygnitarzy. Zmarł Mikołaj przed 27 V 1483.
Paprocki; Matr. sum. I; AGZ IV, V, VI, XIII, XV; Kod. Pol. III, IV; Kod. Tyn.; Rozprawy A. U. hist.-fil. IX; Arch. Kom. Hist. VI; Script. Rer. Pol. IX; Star. pr. pomn. II nr 3505, 3752; Cod. ep. XV, t. I2, III; Długosz, Hist. Pol., V; Vol. leg. I.
Karol Piotrowicz